Katalog

r l Z İ K VE YAŞAM Temel parcacıktan duyguya düsünceye... İnsana, maddenin en üst örgütlenme düzeyi diyebilir miyiz? Kadın erkek arasındaki çekimin sırrı nerededir? "Cazibe", bir diğer çekim kuvvet olabilir mi? Prof. Dr Tolga Yarman rtaokul bılgılerımızden maddenin katı sıvı, gaz olmak uzere uç halı olduğunu bılıyoruz Maddenin hallerını boyle tasnıf etmek katı ıle sıvı sıvı ıle gaz arasında algıladığımız karakter farklılıklarından kaynaklanmaktadır O Katı halde atomlar yahut molekuller, bırbırlenyle nıspeten "yakın" bır ılışkı ıçındedırler Soz gelışı (katı) bır demır krıstalınde her bır demır atomunun kom şu demır atomlanyla tam hangı mesafede bulunarak, nasıl bır "düzenll" ılışkı ıçınde olduğu bellıdır Katı bır cısım, ozelhkle içınde olduğu sıcaklıktan daha yuksek sıcaklıklarda "erime" ozelhğı gostermektedır Bu durumda "katılık düzenl" bozulmaktadır Erıme sırasında katı halın temel bıreylerı bırbırlerınden kopmakta, daha "yumuşak" bağlarla nıspetten serbestleşmekte sıvılaşmaktadır Daha da yuksek sıcaklıklarda sıvı, buharlaşabılmektedır Buharlaşma, sıvı hal ıçınden, enerjı kazanan sıvı bıreylerının kopup kaçmasıyla oluşur Sıvıdan gaza geçış maddenin temel bıreylerının bağlarını daha da gevşetmelerı ve "özgürleşmelerlyle" gerçekleşır Her uç halde de maddenin temel bı reylerı arasında "elektrostatlk kuvvetler" belırleyicıdır "Düzenden", derecelı olarak "kaosa" geçış bu kuvvetlerın dışarıdan mudahale ıle "gevşetllmesl" ve "kınlması" suretıy le katıyı sıvılaştırmak ıçın katıya dışarıdan enerjı vermek gerekır Enerjl u ı«" olarak verılebılır Katının aldığı ısı, onun sıcaklığını yukseltır Iç yapısını bozar daha doğrusu yapının ıç kuvvetlerlni etkıler değıştırır kırabılır Katı, böylelikle sıvılaşabılmektedır Bu kez sıvıya, enerjı verılırse, akışkanlık" ozellıklerı gevşetılecektır Akışkanlık zaten maddenin temel bıreyleri yanı atomlar ya da molekuller arasından, katı hale oranla dedığımız gıbı daha "yumuşak" ılışkıler ıçerir Buraya katılan enerjı deme.k kı, temel bıreyler arasında bulunan ılişkılerı "tytce" gevşetmekte, ' sıvı" boylelıkle' gaza donuşmektedır Katı, sıvı ve gaz hallerı makro boyutta, termodınamık bılımının yontemlerıyle kclayca çozumlenebılmektedır Cısmin katı, sıvı ya da gaz hallerının ' çerçeve" ve va| roluş donemlerı, özellıkle sıcaklık, basınç 2236 Katı, Sıvı, Gaz ve hacım parametrelerı cınsınden belırgin bır şekılde resmedılebilmektedir Maddenin andığımız uç halıne ılave olarak bır de plazma halı tanımlanır Plazma halı, maddenin gaz halının ötesınde gazı oluşturan molekuller ya da atomıstık temel bıreylerin mılyonlarca derece sıcaklıkta atom çekırdeklerı ıle elektronlara ayrıştıkları adeta bır atomistık sebze çorbasıdır Atom çekırdeklerı de notron ve proton lara eğer yeterlı enerjı sağlanabılırse ayrıştırılabılecektır Maddenin temel bıreylerı arasındaki ılışkılerın gıderek zayıflatılması bunun da otesınde temel bıreylerin "öz unsurlarına" ayrıştırılması maddeyı ıç unsurlarıyla bırlıkte "kaotik" bır yapıya taşımaktadır Maddenin dağınıklıktan eş unsurlarla orgutlenme ler meydana getıre rek ustyapılar oluşturması ıse "kaoslan duzene dönüşümdür" Dergımızın 29 Aralık 1990 tarıhlı sayısında yayımlanan InsanKaos temalı yazımızın on bolumunde kı saca, maddenin gerek galaktık (gok mekanıksel) boyutta gerekse de atomıstık boyutta "kaostan düzen üretmeyi" bıldığını başardığını dıkkate getırdıydık Evren bır yandan gıderek dağıl makta, çurumekteydı enerjı gıtgıde daha a? kullanılabılır hallere donusmekteydı Dığer yandansa madde hem sonsuz buyuk boyutta hem de sonsuz kuçuk boyutta genel dağılmaya nazıre yaparcasına "kendi başına" orgutlenebılmekte duzen uretebılmekteydı Mılyarlarca yıllık sureç lerın uzantısında hatta her turlu canlı ve bız ışte o suretle oluşabılmekteydık Tıpkı tersten çalışan bır "kıyma maklnesl" gıbı Makınenın bır tarafından kıyma gırınce otekı tarafından, ust duzeyde "temel yaşam dokulan" çıkabilmekteydı Maddenin gaz sıvı, katı dahıl her turlu halı gerçekte "örgütlenme bilinç ve eglllmlnin" bır sonucu olarak anlaşılmalıdır Bakılırsa, madde orgutluluğunun aşamaları ıtıbarıyle belırgın karakter farklılıkları, yalnızca plazmaylagaz gazlasıvı, sıvıylakatı arasında bulunuyor değıldır kı Madde örgutluluğu soz gelışı canlı ıle cansız arasındaki hayvanlarla ınsanlar arasındaki daha duygu ıle duşünce arasındaki, nıhayet bır duşunceyle başka bır duşunce arasındaki tarklılıklar çok çarpıcı karakter donuşumlerını sergı lemektedırler Boyle bır açıdan bakılınca maddenin katı sıvı gaz diye sınıflandırılması ne kadar eksık kalıyor, değıl mi' Gazdan sıvıya sıvıdan katıya geçılırken madde farklı farklı organıze oluyor temel bıreylerin örgutluluğu değışıyor duzenlenıyor Şu var kı orgutluluğun çok çok ılerı aşamaları o arada bıtkıyı hayvanı ınsanı nıhayet beynımızdekı duyguyu duşunceyı meydana getıren aşamaları da mevcut Mesela proteınlerın amınoasıtlerın ve bır yığın değışık başka unsurun bır araya gelmesıyle hucre bazında meddenın yaşamsallık kazanması maddesel orgutlenmede sıvıdan katıya geçıştekınden daha mı az bır karakter donuşumu sergılıyor"7 Tersıne maddenin hucre bazında orgutlenıp bır nevı ruhsal kımlık edınmesı ust orgutlenmede gorkemlı bır karakter donuşumunun tılsımı oluver mektedır Başka bır deyışle maddenin "örgutluluk yapılarının hıyerarşlsınde gaz sıvı ve katı hallerı yuzlerce belkı bınlerce basamaktan hepsı hepsı yalnızca "uçunu' ışaret eder Demır krıstalını ele alalım Bu krıstal demır atomlarının kendılerıne ozgu bır düzen ıçınde yoğuşmasından oluşuyor Tabıı sadece demır elementını gozetırsek burada esas olarak demırın katı sıvı ve gaz hallerınden bahsedebılırız Nedır kı demır atomunun bızatıhı kendısı ' ustbırorganızasyon oluşturur Demır atomunun protonlardan ve notronlardan meydana gelen bır çekırdeğı vardı Çekırdeğın etrafında dolanan protonların sayıslnda elektron mevcuttur Daha da derıne ınersek protonlar ve nötronlar kuarklardan yapılmaktadır Kısaca, demır atomu bellı sayılardakı protonlar nötronlar ve elektronlarının bır ust organızasyonudur lyı, ama bu temel parçacıklar daha nıce şekılde orgutlene bılırler Helyum lıtyum sodyum da sağlayabılırler arsenık kobalt kurşunuranyum da Atomlar bırbırlenyle turluçeşıtlı şekılde bır araya gelıp envaı cıns molekul meydana getırebılırler Molekuller turlu turlu kompozısyonlarda bır araya gelerek başka ustyapılar doğurabı lırler Madde çeşıtlı bıçımlerde organıze olmayı aşamalı orgutlenmeler' kurmayı bılıyor Sonsuz buyuk boyutta galaktık oluşumların sebebı de bu Sonsuz kuçuk boyutta atomıstık molekuller ve daha ust orgutlenmelerın sebebı de bu O arada maddenin bellı bır element yahut mole kul duzeyınde olarak sergıleyebıleceğı orneğın krıstal yapılanmanın sebebı de bu Sonuçta ıse, madde kaostan (çok çeşıtlı hıyerarşık yapılarda) duzen uretebılıyor Bunun temel sayılabılecek bır sebebı nedır dersınız Kuvvetler' Yirmı mılyar yıl kadar once vuku bulduğunu duşunduğumuz buyuk patlama sonrası orneğın meydana gelen galaktık topaklanmalar eger madde maddeyı çekmese yanı gravıtasyonel kuvvetler olmasa ortaya çıkamazdı Yenı olarak sonuçlandırılan arastırmalar nıtekım buyuk patlama sonrası meydana gelen galaktık topaklanr^aların madde sonsu za doğru dağılma surecınde ıken bır ne vı "yay gerı çekme kuvveli" gıbı çalışan gokmekanıksel yanı gravıtasyonel çekım kuvvetınden doğduğunu gostermıştır Galaktık topaklanmalar olmasa doğa kaostan duzen yaratamazdı kaosun en ust örgutluluk unsuru olan ınsanoğlu da olmazdı Buyuk patlama sonsuz bır kaosun ıssızlığın evrensel bır dağınıklık ve yalnız lığın yazgısını ateşlemış gıbı gorunuyor Buna karşıhk "duzenleme" en once ve galaktık manada maddesel unsurların arasında gravıtasyonel kuvvetlerın çalışmasıyla ortaya çıkıyor Kökteki Sebep: Kuvvetler Evrende malum gravıtasyonel kuvvetler elektrıksel kuvvetler ve nukleer kuvvetler bulunur Duzenleme bılgısı eğer "maddenin billncl" olarak adlandırılırsa bu bılıncın temel bır oğesı ışte gravıtasyonel kuvvet" olmaktadır Sonsuz kuçuk boyutta dığer taraftan kuarkları notronlarla protonlara yoğuşturan protonları bunların aralarındakı ıtme kuvvetıne rağmen bır arada tutan keza notronlarla protonları bır arada tutan yani atom çekırdeğınln oluşumunu sağlayansa "nükleer kuvvetler" Elektronların bir yandan atom çekırdeğının bır yandan, ust bır organızasyonu yanı atomıstık yapıyı gerçekleştırmesıne olanak verense "elektrıksel kuvvettlr" Nukleer kuvvet olmasa atom çekırdeklerı organıze olamaz Elektrıksel kuvvet olmasa yanı evrendekı temel parçacıklarının bazılarının yuku olmasa ve bu yukler karşıt olmasa, atomlar orgutlenemez atomıstık ve molekuller duzenler kurulamaz Eğer uzayda "sallabaş" dolaşan, orneğın bır protonla bır elektron karşılaştıklarında kol kola gırıverıp, hıçbır dış etken olmasızın bır orgutlenme peydahlayabılı