Katalog

TV'DEBİLİMVE AMERİKA'DAN BELGESELLER BAKIŞ Bir bakterinin ormana yararı Doğan Cuceloğlu, LosAngeles Isaac Asimov Çok basit bir organizma olan "sümüğümsü pas" (ölime mold) harika yaşam düzeniyle, tropik ormanların kurtarıcısı rolünde hıo Unıversıtesı Mıkrobıyolojı Profesoru Dr James C Cavender, yaşamının 30 yılını sumuğumsu pas (slıme mold) adı verılen basıt bir organızmayı araştırmaya vermıştır Unıversıtedekı labarotuvarında sut tozu konmuş cam tuplerde ureyen pası gormek olanağı vardır Cavender dunyada bılınen 60 tur sumuğumsu pasın 29 unu teşhıs eden ve ısımlendıren kışıdır Alaska, Amazon yoresı Merkezı Amerıka Doğu Afrıka Hımalayalar Japon ve Isvıçre den ornekler almış ve kendı laboratuvarında turlerı gelışmıştır Sumuğumsu pas adı verılen organız ma, orman bırıkıntılerı sonucu ortaya çıkan yaprak yığınlarının altında humuslu toprakta urer Değışık bakterıler, çuruyen yaprakları ve bu bakterılerı de sumuğumsu pas yer Bu pası yıyecek zıncırının bir parçası olarak solucanlar ve solucanları da kuşlar ve diğer canlılar yer Boylece yiyecek zincırının en temelınde bulunur Ayrıca toprağın havalanması ve doğal olarak gubrelenmesınde onemlı bir gorevı vardır Tropik ormanların kesılmesıyle doğrudan guneşe maruz kalan pas yaşayamamakta ve gıttıkçe ortadan kalkmaktadır Dr Cavender a göre bu çok tehlıkelı bir gıdıştlr, sumuğumsu pas ın ortadan kalkan yörelerde bir daha orman yetıştırmek çok zordur turden krampon hucrelerı toprağa lyıce yapışır Sumuğumsu bocek yapısındakı hucrelerın uçte bırı olerek şapkanın orta kısmında sert sutunu oluşturur ve dığer hucreler bu sert sutuna tırmanarak yukarı çıkar ve hava alacak bir duruma gelırler Güneş sisteminin en güzel nesneleri Satürn'ün renkli halkalarımn geleceği karanlık Satürn halkaları kayboluyor olan Juplter aynı şeyı yapamadı? Ustelık blrden fazla kuyruklu yıldızın parçalanmış olması gerekır Dones bu sayının 10 ıle 100 arasında degışebıleceğını tahmın cdı yor Sonunda Saturn e bir araştırma uydu su gonderılecek Bu uydu Saturn un uy dularını ınceleyebılecek konumda olacak Uyduların halkaların enerıısını çalarak dışarıya doğru yonelıp yonelmedıklerını (dığer bir deyışle halkalar ıçerıye Saturn e doğru yonelırken uyduların uzaklasıp uzaklaşmadıklarım) gorebılecek Boylece her şey yerlı yenne oturabılecek Saturn un çok sayıda uydusu vardır Bunlardan bazılarının sıradışı olduğu behrlenmıştir Jet Propulsıon Laboratuvan ndan Charles Yoder Saturn e yakın konumda bulu nan Janus ve Epimetheus uydularını ınce ledı Saturn un halkalarımn hemen dışında bulunan bu uydular 1966 yılında keşfedıldı Kuçuk uydular olan Janus ve Epımetheus'un aynı yorungeye sahıp oldukları belırlendı Her dört yılda bir bırbırlerıne çok yakın olarak geçiyorlar ve yorungelerını dolayısıyla yerlerını değıştırıyorlar Bırı bı raz daha Saturn e yaklaşırken otekı bıraz uzaklaşıyor Son olarak boyle bir yer değıştırme Ocak 1990 da gerçeklestı Yoder uyduların yorungelerını değıstır me bıçımını ınceledı ve uyduların yoğunluğunun santımetre kupte 0 7 gramdan az olması gerektığı sonucuna vardı Bu otekı uyduların yoğunluğundan oldukça kuçuk ustelık saf buzunkınden de kuçuk Gorunuşe gore bu uydular buz atıklarının bıraraya gelmesınden oluşuyor yapı larının yuzde 30 u ıse boş uzay Bu uydu ların Saturn un halkalarından kopmus buz parçacıklarının kumeleşmesınden oluşması mumkun mu' Bu o kadar ınanılmaz bir şey değıl Ja nus un boyutları 220x160 km Epımethe us unkı ıse 140x100 km Bu ıkısı ve Sa turn un halkalarımn hemen dışında yer alan otekı uç kuçuk uydu (Atlas Promet heus ve Pandora) Saturn un halkaların dan kopmuş parçacıkların kumeleşmesı nın sonucu olabılır Bu uydular boyle bir şeyın mumkun olabıleceğı kadar kuçuk Bu kuçuk uydular aynı zamanda Sa turn un halkalarımn yok olmasına da katkıda bulunuyor olabılır 100 mılyon yıl ınsan omru go? onune alındığında elbette uzun bir sure Bu muh tesem halkaların gozumuzun onunden yı tıp gıdecegınden korkmamıza gerek yok Yıne de bu olağanustu halkaların sonsu za kadar varlıklarını surduremeyeceklerı nı bılmemız huzun verıyor (m.a. LATS) 2235 O T Yakılan Ormanlar Guney Amerıka ormanlarının yıkılmasıyla dığer toprak bakterılerının yanı sıra sumuğumsu pasında ortadan kalkmaya yuz tuttuğu bir gerçektır Yakılan orman ve tarlalarda bakterıler olmektedır özellıkle sunı gubrenın kullanıldığı tarımsal yontemde organızmalar ortadan kalkmaktadır oronto dakı Kanada Teorık Astrofızık Enstıtusu nden Luke Dones uzun bir suredır Saturn un halkalarını çok yakından ıncelıyordu Dones un bu yıl başında ulaştığı sonuçlarçok şaşırtıcı Saturn un halkaları Guneş Sıstemı ndekı en guzel nesnelerdır ötekı dış gezegenlerın de halkaları var ancak Jupıter Uranus ve Neptun un halkaları ınce ve karanlık gorunuşlerı onemsız Saturn un halkaları ıse genış parlak ve gorkemlı Yaşam Devresi Sumuğumsu pasın yaşam devresi harıka bir zlncırleme bağımlılık gösterır ilk basta tek hucrelı aşamada bırçok amıbın yığışımı gıbı bir gorunumu vardır ve hucre kolları çevreden bakterıler yakalayıp ozumler Yakın çevredekı butun bakterıler yenıp bıtınce bir ya da bırkaç hucre bir kımyasal mesaj gonderır ve bu mesajı alan dığer butun hucreler merkeze doğru yonelerek denız yıldızı gıbı bir yapı oluştururlar Bırbırlerıne yaklaştıkça hucrelerın kabukları sertleşır ve çevrelerını sumuğe benzer kaygan bir madde kaplar Sınır sıstemı olmadığı halde ışığa ve ısıya duyarlıdır ve kımyasal olarak ıletışımde bulunur Işık ve ısıya duyarlı olması onların yapraklar arasında kendi ıçın daha uygun bir ortama yavaş yavaş yonelmesını sağlar Yaprakların ustune ulaşan organizma yenı bir metamorfosıstden geçer ve bıtkı yapısını oluşturur Sümüğümsü pasın yasam devrlnl gösteren çizlm Üst kısırnda hucreler toplanarak sümüklu böcek görünümünde kaygan bir yıgın oluştururlar,daha sonra hucreler organize olarak Mekslka günes sapkası biçimlnı alırlar Daha sonra tomurcuklanmalar baslar ve tek hücre hallnde dağılırlar Bltki yapısı Sumuğumsu bocek gorunumundekı hucre yığınından Meksıkalıların gıydığı turden genış çevrelı guneş şapkasının bıçımınde bir brtkı oluşur Şapkanın orta yerı yukarı doğru uzamıştır alt kısmı sarmaşıkların duvara yapışmasını sağlayan Tropik ormanları yenıden canlandırma ya ozen gosterıldığı toprağın nefes alan guneşe ve havaya ıhtıyacı olan canlı bir yaratık olduğunun anlaşıldığı uygarlık duzeyıne gelınce dığer bakterılerın yanı sıra sumuğumsu pas ında değerını ınsanlık anlayacaktır Sumuğumsu pas başlama gelışme ve olgunlaşma devre lerını bırkaç gunluk bir devre ıçınde tamamladığı ıçın bılımsel gozleme bakımından kolaylık sağlar Şu anda bılım adamları bu konuya ancak kuramsal bir ılgı duymaktadırlar Dr Cavender ın yanı sıra bu konuda kesıf olarak çalışan bir Japon profesoru vardır Tsukuba Unıversıtesı Bıyolojı Bolumu profesorlerınden Dr Hıromıtsu Hagıvvara Bunun nedenı ne? Dones Saturn un halkalarımn guzellığının doruk noktasına ulaştığı bir zamanda yaşadığımıza ve yavaş yavaş ortadan kaybolduklarına ınanıyor Halkaların yok olmasına neden olan ıkı olay var llkı Saturn un uyduları halkaları sureklı olarak çekıyor ve halkaları oluşturan bınlerce parçacıktan yorungesel ener jıyı çalıyor Boylece parçacıklar ıçerıye doğru yonelerek Saturn e yaklaşıyor Sonunda halkalar yok olacak Dones yok olmanın 100 mılyon yıl alacağını tahmın edıyor Ikıncı olay halka parçacıklarının sureklı olarak kuyruklu yıldız toz tanecıklerıyle çarpışması Kuyruklu yıldız tozu halka parçacıklarını parçalayarak kuçultuyor dolayısıyla bunlar enerjılerını daha çabuk yıtırıyor Kuyruklu yıldız tozunun etkısının yıne 100 mılyonluk bir sure sonucunda halkaları yok edeceğı yönunde tahmınler var Ustelık, kuyruklu yıldız tozu tamamen karadır dolayısıyla bundan çok kuçuk bir parça bıle halkaya eklenıyor olsa Sa turn un halkaları gıttıkçe koyulaşacak Bugun halkaların bazı bölumlerın parlak ve buzdan oluştukları açıkça gözukuyor oyleyse halkalar henuz çok uzun bir sure kuyruklu yıldız tozunun etkısınde kalmadı Aynı sureçler Jupıter ın Uranus un ve Neptun un ınce halkalarını da etkılemış olabılır ancak bu durumda parçacıkların yerını bu gezegenlerın uydularından kopmuş olan parçalar almış olabılır Buna karşın Saturn un halkalarımn yerını bu tur kopmuş parçalar alamaz çunku halkalar çok buyuk Saturn un halkaları nereden gelıyor9 Dones buyuk bir ya da bırkaç kuyruklu yıldızın Saturn tarafından yeterınce yakına çekılerek parçalanmış olabıleceğını duşunuyor Kuyruklu yıldızlar buzdan oluşmaktadır dolayısıyla bu şekılde oluşan halkaların da buzdan oluşması doğaldır Elbette başka sorular da var Saturn nıçın kuyruklu yıldızları parçalara ayırdı da otekı gezegenler ozellıkle daha buyuk En güzel halkalar? Buz atıkları Halkaların kökeni