Katalog

ARKEOLOJİ TIP İnsanlık tarihinde ilk sehir planı Sumer'ln kültür ve din merkezl Nippur'un 3500 yıl önce çizilmiş ilk şehir planı Muazzez llmiye Çığ Çlvi yazıları uzmanı Okurlara notlar Yazılara acıklamalar Yankı Yazgan azılann sonundakı dıpnot, açıklama gıbı bolumleri okumaya meraklı birisi olarak, buralarda söylenenlere özel bir önem verırım Ama kendı yazdıklarımda, bir çok nedenden oturu bu onem olçusunde tılızlık olamıyor Yer darığı ya da yazıların duzeltisıne katılamamak gıbı nedenler bunlar O yüzden. bu haftakı "yer"ımi düzeltme. açıklama ve ek bilgi gıbı dıpnot statusundekı yazılara ayırdım Oncelıkle "bellek" dosyasındakı (dosya 11) eksik bilgilerı tamamlıyorum. Kaynaklarda sözü edılen PINS adlı dergı TINS olacaktır. Trends in Nevrosclence (TINS) dergısının 1988de yayımlanmış bır ozel sayısı (vol 11, no.4) belleğe ılişkin çeşitli makalelerı ıçerıyor Naturada yayımlanmış olan makale ıse vol.33S'ın 771 ıncı sayialarında yer alıyor. Lıstenın en sonundakı yazı ıse CognHion dergısının bır sayısından (vol.33, s.201241). Dosyanın hazırlığı ıçın çok gerekli olan bu kaynakları bulmamda Dr. Murat Rezaki yardımcı olmuşlu "Bilim kılavuzumuz olabilir ama..." yazısının dıpnolunda sozu geçen Türk Palklyatri Dergiai'ne pek çok okur abone olmak ıçın başvutmuş. Ancak abone olmanın yolunu yazmamış olduğum ıçın süreç bıraz uzayabilir dıye duşunen bazı okurlar teletonla bılgı aldılar 1990da ikisi çıkmış dört sayı için 50.000 TL fiyat konmuş Posta çeki: 489158, dekontun kopyasını PK401 Yenışehir/Ankaraya yollamak en kestırme yoi "Kendinlzden ne kadar memnuncjnuz?" yazısında benlik saygısı ve kendimize yonelık beğenımız (aşırısı dahıl) arasındaki ılışkının bir lermostatın (aalıyelıne benzetılebıleceğınden soz etmıştim Bır okur mektubunda termostat tamiri ve tamırcısı ile ilgili bilgı talebinde bulundu. Insanın benlik saygısını muhafaza etmeye yönelik narsısıstık mekanızmaların fazla ya da az ışleyışının termostat analojısı ile açıklamayı benımseyen bu okura daha etrallı bır cevap vermek isterim. Ama termostat tamırcısi ile kastedilen psikiyatrist ve/veya psıkoterapist olduğunu söylersem o yazıyı hatırlamayanlara açıklayıcı olur, herhalde Burada bır "tamiroi" öneremıyeceğım Ama "tamır "ın ne olduğu hakkında zaten bir şeyler yazmayı sürdürmeye nıyetliyım. Kıtabın kendısını ınceleme fırsatı bulamayan kımı okurlar "Lablrent Yolculuklan" adlı kitapta derlenmiş olan yazıların tabıatını soruyorlar. Kapakta gözukmeyen, ama iç kapakta yazılı olan tam ısı "Lablrent Yolculukları:p»lkolo|İ8İyle ve biyolo|islyle yafantılar " Kıtabın kendisınden çok ismıne kafa yorup, yıne de kitabın tabiatı hakkında fikir verememek nasıl yorumlanır. bılemiyorum Kitapta, Şubat 1987den bu yana Bılım Teknık ilavesinde çıkan yazılarımın ori|inallerı (yanı kısaltılmamışları) toplandı Yazıların sonuna açıklamaları, konuyla ilgili yenılıklerı. yazı vesilesiyle çıkmış lartışmaları ve bazı açıklamalı kaynakları ekledım Bir de, yazıların seçilışi ve dizilenışıni kıtabın alt başlığındakı mantığa uydurmaya çalıştım. Yanı, baştan sona okunduğunda bır anlam ifade etsin ıstedım undan en az 3500 yıl önce Mezopo' tamya (iki nehir arası) denılen Irak 'topraklarında bir harita uzmanı eline bır parça yumuşak kil almış, onu 18x21 cm büyüklüğünde bir levha haline getırmiş ve üzerine Sumer'in büyük bir kültür ve din merkezi olan Nlppur şehrinin planını çizmiş. Plânda şehrin dışından, içinden geçen nehirler ve kanallar, surlar, surlarda bulunan kapilar, onemlı mabetler ve bir de şehir parkı gösterilmış. Bu yerlerin isimlerini de yanlarına yazmayı ihmal etmemiş bu haritacı. Bu isımler Sumerlilerin icat edip geliştirdikleri bugün Çiviyazıları adını verdiğimiz yazı ile yazılmıştır. Bu plânın eski Nippur şehrine ait olduğunu nasıl biliyoruz? Biricisi, plânın tam orta yerinde şehin adı yazılı. Ikincisi o şehirde yapılan kazılardan çıkan diğer belgelerde de ayni isim okunuyor. Ayrıca şehrin bulunan kalıntıları da bu plâna uymaktadır. Nippur'da yapılan kazılar şöyle başlamış: 1887 yılında Amerika'da Philadelphia Üniversite Müzesi, o zaman Osmanlı devleti toprakları içinde olan Irak'ın bazı yerlerinde kazı yapmak için hükumete başvuruyor. Müze müdür Osman Hamdi Bey, Kazı yapılmak istenen on yer içinde, Bağdat'ın 200 kilometre kadar güneyinde bulunan NHfer höyüğünü öneriyor. Bu son derece yerinde bir öneri oluyor. Yapılan kazılarda 30.000 den fazla Çiviyazılı tablet bulunuyor. Bunlar o günün kanununa göre Müzei Hümayun (Arkeoloji Müzelerı) ile Üniversite Müzesi arasında paylaşılıyor. Bu belgeler I ö 2500 yıllarından başlayarak, Isa'nın doğumuna kadar olan 2500 yıllık zaman içinde devir o şehrin idari, ekonomik ve kültürel yaşantısını ortaya koymaktadır. Bunlar arasında bulunan bu plân da (sayfada gördüğünüz) şehrin genel gorünümünü göstermesi ve ilk olması bakımından çok değerlidir. Tabletin ve krokisinin fotoğrafı verilen plânın ayrıntılarına gelince: Plânın tam orta yerinde şehrin en eski ismi EN.LİL.Kİ (1) yazılı, anlamı. "Tanrı Enlll'ln yerl". Enlil Sumer'in baş tanrılarından biri olan hava tanrısı. Şehrin güney batısından Fırat nehri geçıyor, Sumerce adı Buranum (No. 7). Kuzey batısında Nunbirdu (No. 8) kanalı var. Efsaneye göre tanrı Enlil, tanrıça Ninlil'e bu kanal tecavüz ettiği için yer altı dünyasına gönderilmiş. "Şehrin ortasında kanal" anlamına gelen idşauru (No. 9) hakikaten şehri ikiye bölüyor. Ayni kanalın bugünkü adı Şatelnil Nehirlerden sonra surlar şehrin üç yanını sarıyor. Anlaşıldığına göre bunlar şehre yapılacak bir saldırıya karşı koya2234 Y Sumer'in büyük bir kültür ve din merkezi olan Nippur'un kil üzerine çizili bulunan şehir planı, İlk olması bakımından büyük önem taşıyor. Kent plânı cak şekilde plânlanmış. Kuzey batı ve guney doğu surlarının dış kısmında onlara paralel su hendeklerı bulunuyor (No. 17, 18) yanlarında Akadca hendek anlamına gelen hiritum yazılı. Surların güney batısında 3, güney doğusunda 3, kuzey batısında 1 olmak üzere 7 kapı var. Adları sıra ile şöyle. 1. Musakkatim kadınlannın toplandığı, "seksüel bakımından kirli", ihtimal sokak kadınlannın toplandığı yerdi burası 2. Kagal mah "yüce kapı" (No.11) 3. Gula kapısı "büyük kapı" (No 12). 4. Nanna kapısı (No.13), Nanna Sumer'in ay tanrısı. 5. Uruk kapısı (14), Uruk Sumer'in en eski şehirlerinden biri ve Nippur'un güney doğusunda 6. Igibiurişe kapısı (No 15) anlamı "Ur şehrine yönelik kapı", Ur şehri Sumer'in en eski başkenti. Bu da Nippur'un güney doğusunda. Bu iki şehre göre haritanın yönü kuzey batı, güney doğu istikametinde yapıldığı anlaşılıyor. 7. Nergal kapısı (No.16), Nergal yer altı dünyasının Kent kapıları tanrısı. İhtimal ölüler bu kapıdan taşınıyordu. Şehrin içinde 4 önemli mabet gösterilmiş. Bunların başında hava tanrısı Enlil'in evi olan Ekur mabedi (No.2), anlamı "dağ evi" ikincisi onun karısı tanrıça Nınlil'ın yer altı dünyası ile ilgili kiur mabedf (No.3). Üçüncüsü eşmah (No.6) yüce tapınak. Dordüncüsü anniginna (No.4) anlamı bilinmiyor. (No.5) kirişauru, anlamı "şehrin ortasındaki park". Bu park plânda görüldüğü gibi No 2 ve 3 deki dokuma tezgâhlan, tapınağı, arşiv, kütüphane, okul gibi birçok yerleri içine alan en önemli mabetlerden daha büyük bir alanı kaplamış. Bu da daha o çağda şehrin bir parka ihtıyacı olduğu düşünülmüş ve yapılmıştır. Bu plânda önemli olan bir nokta da Kapıların birbirine uzaklığı jle bazı yerlerin ölçüleri verilmiş, ve bunların bir nisbet içinde çizilmiş olmasıdır. Bu ölçüler kazılardaki ölçülere uymaktadır. Bir plân veya harita deyip geçeriz ama onun kültür tarihi yönünden ne kadar önemli olabıleceği üzerinde durmayız . • ifMm« dhaztan Kulakta taşınan işitme cihazlan için yıkama cihazı yapıldı Bunlar çok hassas elektronik donanıma sahip olduklarından nemlenmeye asla tahammülleri yoktu ve bu nedenle de yeterınce lemizlenemıyorlardı Siemens'in geliştirdığı "yıkama maktnesl" cihazların nem kapma sorununu tamamen çözüyor ve 10 dakikada kulaklıkları temizliyor.