Katalog

UZAY AR Uzayda kesifler patlamasına hazırlık İnsanoğlunun nereden gelip nereye gittiği sorusuna, 1990'larda yeni yanıtlar geliyor. Çünkü yeni teleskoplarla 7 milyar yıl kadar önceye rahatlıkla gidilecek ve ve uzayın derinlikleri gözetlenecek. lacakaranlık guneş batışı ve bırden pırıl pırıl noktacıklarla aydınlanan gokyuzu Bu muhteşem man zaranın ardında neler olduğu ınsanoğlunu her zaman meşgul etmıştır Bugun ıse bılım adamları yıldızların arka planda gozle görunmeyenlerın yanında sadece bırernoktacık olduğunu duşunuyorlar Eğer gozlerımız mor menekşenın rengınden daha kısa ve yakut kırmızısından daha uzun dalga uzunluklarını gorebılıyor olsaydı yıldızların gerısınde hava ıfışeklerı sonuk bırakacak guzellıkte goruntulere şahıt olabılırdık örneğın çevresındekılerı yutan kara delıklerı 100 mılyon guneş enerjısıyle fışkıran plazma fışkırmalarını seyredebılırdık Kuçucuk yıldızların sanıyede 643 kez kendı çevre sınde donuşune çok yoğun oldukları ıçın kuçuk govdelerının bır çay kaşığı kadarı 1 milyar ton çeken notron yıldızlarına ve başarısız bır sufle gıbı sonuveren kendı guneş sıstemımız buyukluğundekı bulutlara şahıt olabılırdık Ne yazık kı gozumuz bunları gormeye uygun değıl Elektromanyetık spektrumunun arkasındakılerı gorebılmek ıçın 1990 ların başından berı gelıştırılen yeni araçlara gereksınımımız ver NASA dan A astronom Stephan Maran ın soyledığı gıbı En buyuk astronomık keşıfler en zekı beyınlerden ençok en gelışmış araçlar tarafından yapılırlar Hıç bır dahı hıç bır teorıyle hesaplanamayacak kadar buyuk bır kara cısmin bızden 300 mılyon ışıkyılı uzaklıktakı bır galaksıde sınsı sınsı saklandığını tahmın edemezdı Halbukl geçen nısan ayında uç astronom Havaı dekı bır teleskop sayesınde boyle bır cısmı bulduklarını açıkladılar Hıç bır kuramcı galaksılerın bırbırlerınden tam 400 mıl yon ışıkyılı uzakta kumeler oluşturduklarını hayal etmemıştı Bunlar geçen yıl Arızona ve Avustralya dakı optık teleskoplar sayesınde bulundular 1990 ların teleskopları daha da buyuk surprızler vaat edıyorlar Dunyanın en buyuk teleskopu olan 94 2 mılyon dolarlık Keck (Havaı) 1991 sonunda çalışmaya başlayınca evrenı çok daha genış bır spoktrumda ınceleyebılmemıze olanak sağlıyacak Yıne Mauna Kea dakı 93 3 mılyon dolarlık ıkız Keck ıse 1996 da çalışmaya başlıyacak Casus uydular ve la zerlerde mukemmelleştırılen gelışmış mercekler kızılotesı telskopları bınlerce kez daha guçlu kılacaklar Dunyamızdan son derece uzakta oldukları Içın ışıkları bıze ulaşıncaya kadar sönen yıldızlardan alacakları ısıyı bıle gosterebılecekler Yeni radyo teleskoplar ıse yıldızları henuz doğmakta olan galaksılerden gelen mılımetrık radyasyonları saptayabılecek ler New Mexıcodakı Apache Polnt ıçın planlanan çok hassas bır optık teleskop ıse şımdıye kadar kayıtlara geçenın 100 mısli galaksıyı harıtalayabılecek Yuzyılın sonunda ıse Avrupa yapımı dunyanın en buyuk teleskopu Şılı de bır dağın tepesın den yeni cennetleri gozlemeye başlaya cak Bu teleskopun 8 metre çapındakı ay naları onu en buyuk yapıyor Yıne başka başka araçları Dunya at mosferı henuz onları bulanıklaştırıp yut madan once otonlarelektromanyetık radyasyonun parçacıkları karşılanacak HubMe uzay teleskopunun çıkardığı so runlara karşın NASA uzay merkezlı astronomıden vazgeçmış değıl Kuruluş nısan ayında 600 mılyon dolarlık Gamme Ray Rasaihanesi'ni fırlattı 280 mıl yorungede kı GMO dakı dort buyuk alet guçlu rad yasyonları yakalıyorlar ve galaksılerı incelemek uzere 1991 d fırlatılacak Uzmanların goruşlerıne gor 19901ar "Çarpıcı astronomik keşlflerl dolu olacak " 1990 ların araçları 1980 lerden kala çozulmemış sırları çozmeyı amaçlıyorla Bu onyıl ıçınde bır keşlfler patlaması e\ ren hakkındakı bılgılerımızı tamamen d« ğıştırdı Yörungedekı ve yerdekı kızılote' ve optık teleskoplar astrofızıkçı Ala Dressler ın deyışıyle serpıntıden çc heykelı andıran karışık yapılarda galaksıralanmaları keşfettıler Bu bulgular e\ renın homojen olduğu konusundakı gorı şu tehdıt ettı Bu kolayca açıklanamıyo du Xdetektorlerı çok hareket galaksılerın merkezlerınde radyasyon y< yan bırşeyler olduğuna daır kanıtlar bı lunca bılım adamları bunları açıklayaca bır guç kaynağı aramaya başladılar G< laksılerdekı yıldızların optık ıncelenmes evrendekı maddenın %90 ının hıç b aletle saptanmadan dolaşıp durduğun gosterdı Boylece göze hlç görunmeye bir evrenin olduğu ortaya çıktı Bunu bılmek ıçın daha buyuk skalad bır zaman yolculuğuna çıkmak gerekıyo Bugunku araçlarla 7 milyar yıl öncesiı görmek ıstıyorlar Tamamlandığı zaman Keck teleskop ışte bunu yapacak Bu dunyanın en bı yuk teleskopu buyuk aynası sayesınd daha çok foton toplayacak ve araştırdu kozmık geçmışe aıt daha çok ıpucu eld etmış olacak Keck ın buyuk aynaları keı dı ağırlıkları altında eğılıyorlar Çözülmemlş sırlar Karadeliklerl incelemek Için Bugunlerde yapılacak olan Amerıkan Astronomı Bırlığı nın yıllık toplantısında NASA GROdan elde edılen ılk bılgılerı bır rapor halınde sunacak Bu arada 1 6 milyar dolarlık Gelışmış Xışını Astrofızık Aracı (AFAX) 1997 mekığıne bınerek karadeliklerl incelemek ıçın uzaya taşınacak 1 3 milyar dolarlık Uzay Kızılotesı Te leskop Aracı (SIRTF) ıse doğan yıldızları Samanyolu'ndan görüntüler X ışınlarından ısıya kadar tum elkromanyebk ışınlar loton adlı ışık parçacıklarından oluşur Bu ışınların aralarındakı tek fark Irekanstır Ancak bır tek teleskop tum tayiı gbruntuleyemez Bu nedenle, gokbılımcıler gok cısımlerının yaydıkları çeşıtlı eneryı bıçımletını yakalamak ıçın farklı donanımlar kullanıyor sonuç oldukça başarılı. Görüntü daha da netleşecek Kızılötesıne yakın Bu ışının galaksının tozunun ıçınden geçerek merkezdekı yıldızları gosterıyor Gamma ifinları Notron yıldızdepremlerınden ve termonukleer akımların yuksek ener/ı patlamalan Görunebilir ıpk Işınlar toz ve gazın ıçınden geçemıyor dolayısıyla goreh olarak Yer e yakın yıldızları gösterıyorlar Kızılötesine uzak Bu ısı dalgalan galaksının soğuk yıldızların oluştuğu bolgelerın nnrııntııl t>rını tniıunr Bu da yakaladıkları goruntunun bozu masına yol açıyor Bu kısıtlama ıle baş çıkmak ıçın Keck te ayrıca 36 adet altıge ayna bulunuyor Sanıyede ıkı kez 16 sansor ve 108 duzenleyıcı aynaları elek ronık olarak duzenleyerek bır ınç ın mı yonda bırı bır kesınlıkle bunların mukerr mel bır 10 metrelık parabolık ayn oluşturmalarına yardım edıyor Geçe kasım ayında henuz 9 ayna yerındeyke Keck bılımcılerı teleskopu NGC1232 o\ı rak bılınen sarmal bır galaksıye yoneltt ler Teleskopun elde ettığı veriler Dur ya da henuz dlnozorların clrit attıklaı döneme uzanıyordu Bulutlu havaya kaı şın goruntu en az Palamor dağındakı te leskop kadar lyıydı 36 ayna da yerıne kc nulunca goruntu 4 katı dah mukemmelleşecek Keck ın ılk hedeflerınden bırı de kua sar lar Kosmos dakı en uzak ve en par lak cısımler olan kuasar lar 100 milyar yıl dızın 1000 mıslı enerjı yayıyorlar Bır çol 2228