Katalog

ATMOSFER ENERJİ Havadaki derin dalgalar Dalga sadece denlzde değll, atmosferde de var. Dyana programının sonuçlan açıklandı. merıkan uzay mekığı Space Schuttle'ın uzaya çıkış ve ınışlerinde atmosferın stratosfer tabakasında atmosfer dalgalarının olduğu keşfedıldı Araştırmacılar bu olayı aşağıdan radarlarla ve yukarıdan da uydular yardımıyla gözlemlediler Blzı saran hava tabakasının orta bolumu, yanı, 20 ıla 100 km arasındakı yukseklıgı uzerınde çok şey bılmıyoruz Bu bolge akıntılar ve turbulanslar ıle dolu Atmosferın bu dınamık yapısı, ınsanların urettığı ve stratosferdekı ozon tabakasının ıncelmesıne neden olan gazların yoğunlaşması uzerinde de çok onemlı etkılerı olmaktadır Uluslararası Dyana porojesı ıle bılım adamları şımdi atmosferın bu bılinmeyen sırlarını çözmeye çalışıyorlar Dyana projesıne 20 ulkeden 86 araştırma grubu katılıyor ve kuzey yarımkurede ölçumler yapılıyor Projenın bılımsel yurutucusu Almanyanın Wuppertal kentınden fızıkçi prof Dırk Offermann llk yapılan bazı ölçumler şaşırtıcı sonuçlar verdı Atmosferde teorık olarak beklenen sıcaklık değerlen, hemen hemen hıçbır yukseklıkte tutmuyordu ölçulen bu değerlerın çeşıtlı sapmalardan kaynaklanmadığı tersıne, kendı ıçınde bır duzenın sıcaklıkları belırlediğı anlaşıldı Sözgelımı ocak ayı ıçınde 40 km yukseklıktekı sıcaklık olçum sonucu, teorık olarak kabul edılenden daha duşuktu 70 km yukseklıktekı sıcaklık ıse sanılandan daha yuksektı Daha yukarda ıse yıne duşuk Blrkaç gun sonra buralardakı sıcaklık sapmaları yenıden değışmıştı Orta yukarı bolge beklendiğınden daha soğuktu Kuzey Amerıka kıtasından yapılan ölçumler ıse tam tersı sonuçlar verıyordu sözgelımı Kuzey Avrupa'nın yuksek atmosferınde sıcaklık duşukse, Kuzey Amerıka bolgesınde yuksek çıkıyordu Bu saptama yeryuzu çevresınde guçlu hava dalgalarının olduğunu gosterıyordu 54 km kadar yukseklıkte oldukça sakın bır tabaka keşfedıldı Bılım adamları bu tabakanın gezegenımız dunyanın potansıyel dalga ıstasyonu olduğunu yanı dalgaların duğum noktasının daıma aynı coğrafı yerde bulunduğunu ılerı suruyorlar Denızde dev dalgaların yanında na2224 Kentler yoksullara mı kalıyor? Enerjinin çok yoğun ve bol kullanılmasının sonucu olarak, kentler yaşanmaz oluyor ve kentlinln sağlığı da bozuluyor. Omer Kulelı Enerji Kentleşme ilişkileri A sıl kı yuzlerce kuçuk dalga olur, atmosferde de dunyanın butun çevresını saran dalgaların yanı sıra bolgesel kuçuk dalgalar da bulunuyor Bunların yayılış alanları 100 ıle 1000 km arasında degışıyor Dalga "dağlan', dalga "ovaları', bır saat bazen de bir dakika ıçınde degışıme uğruyor Bu dalgalara dunyanın cekım gucu neden oluyor Bu nedenle adlarına çekim dalgaları denıyor Tabıı yeryuzu topografyasının da bu hareketlerde rolu bulunuyor Yuksek dağlar atmosfer dalgalarını harekete geçırebıliyorlar Bugune kadar atmosferın stratosfer bolgesınde sıcaklık olçumlerı bu kadar kesın yapılmamış K tı Guney Kutbu nda her kış mevsımınden sonra ozon tabakasında onemlı ıncelmeler saptanırken atmosfer bilımcıler aynı olayın kuzey kutbu ıçın de sozkonusu olabileceğınden endışe edıyorlardı Ancak ozon tabakasının Kuzey Kutbu bolgesınde çok daha az etkılı olduğu gözlendı Guney Kutbu bolgesınde butun kış boyunca kapalı bır hava akımı dolaşımı sozkonusu Bu hava akımında sıcaklık 80 C nın altında seyredıyor Kuzey Kutbunda ise buna karşılık butun kış boyunca hava tabakalarının guçlu dınamık^ lerı etkllı oluyor Kuzey Kutbu bunu sadece gezegensel dalgalara ve çekim dalgalarına borçlu değıl burada soğuk bır ' hava paketı yanı kapalı bır hava uzun sure asılı kalamıyor Ve boylece Kuzey Kutbu uzerinde kapalı devre bır soğuk tabakası olmadıgı ıçın ozon tabakasının bundan etkı'enerek ıncelmesı olayı gerçekleşmıyor entleşmeyı artık o denlı gunümüz yasamının bır parçası sayıyoruz kı ona karşı çıkma duşuncesi bıle duşun ufuklarımızı zorluyor ABD nın %80 ı Turkiye'nın %60'ı kentlerde yaşıyorsa, 2000 yılında dunya nufusunun yarısı kentli olacaksa adına kentleşme denilen bu yoğun yaşam bıçımının bızden neler alıp goturduğunun lyıce bılınmesı gerekıyor Tum gazetelerimız çarpık kentleşmenın sorunları ıle dolu Istanbul artık bır canavar kent sımgesı oldu Pekıyı de duzgun kentleşenlerın sorunları yok mu sankı? Kentleşmenin kendısı doğaya ne denlı uyumlu? Bır mılyonluk bır kentın salt besın gereksınımı gunde 2000 ton kadardır Kent bunu sağlayabılmek ıçın tamamıyla fosıl yakıtlara bağlı tarım sistemıne, onlardan yapılan gubrelere ve onlarla çalışan ulaşım sistemıne bağlıdır Bunlar olmazsa kent çöker, yaşayamaz Kentın bunun yanındakı yakıt enerjısı gereksinimı (yaklaşık 9 000 ton) su gereksınmesı (yaklaşık 500 000 m3 suyu pompaamak, arıtmak ıçın elektrik gerek), aydınlanma, vd gıbı enerji turlerını de gozetırsek kentlerın enerjı ıle beslenmelerının onemını daha iyı anlarız Çağımızda kentlere sağlanan enerji gıderek daha uzaklardan gelmekte bu da kentın yaşamını daha az guvenilır hale getırmektedır Istanbul'a sebzenın Antalya dan benzının Lıbya'dan, elektrığın Keban'dan komurun Çın'den geldığı yetmıyormuş gibı su da artık Bolu'dan gelecek ve Istanbul Valısının kentın bu yaşam damarları uzerinde hıçbır denetım yok1 Olamaz da, çunku yuzyıllarda yarattığımız uygarlığımızın duzenı böyle Kentlerde enerjının boylesıne çok mıktarda ve yoğun kullanımının sonuçlan da artık gıderek daha belırgın olarak ortaya çıkıyor Kentlerde kanser, kalp hastalıkları, bronşıt ve ulser kırsal kesımden çok daha fazla Kentlılerın ruhsal durumları ıse çok daha cıddı, tehlıke boyutlarında Duşmanlık, bencıllık, yalnızlık gıbı psıkolojık rahatsızlıkların oranları daha az enerji ıle yaşayan kasaba ve koylerden çok daha yuksek Intlhar, şızofrenı delırme de oyle Hele hele suç oranları karşılaştırılmayacak denlı farklı ustelık kentler buyudukçe suç oranları her yıl katlanarak artıyor Kentlerde enerjının çok ve yoğun olarak kullanılmasının daha pek çok olumsuz sonucu var Enerjının çok kullanıldıgı sureçlerde entropı de çok artar Kentli ve sağlık sorunları başka bır deyışle kentın duzensızllğı artar Denetım gıderek olanaksızlaşır, çunku dığer teknık/muhendislık sureçlerı gıbı burada da bır şeyler artık eskı halıne dondurulemeyecek denlı değışmıştır, bozulmuştur, nıtelığını yıttrmıştır örneğın 75* C dekı bır cezve suyla bır yumurta pışırebılırsınız ama o sırada su sogur aynı suda bır yumurta daha pışıremezsınız, çunku enerji kalitesini yıtırmıştır entropı artmıştır Işte tıpkı bunun gıbı kentlere beslenen enerji de çabucak nıtelığını yitirır Kentı besleyen enerjının şu ya da bu yolla kentten çıkması gerekır Bu da kentın çoplerıdır lağımdır, havasında bırıken karbondıoksıt kukurt ve azot oksıtlerdır Bu atıkların kentten atılması gıderek çok zorlaşmakta hatta olanaksızlık sınırlarını zorlamaktadır Yapılacak ış zorlaştıkça da ışin maliyetı artmaktadır Bugun Istanbul, Adana gıbı buyuk kentlerde arsa fıyatları o denlı yuksektır kı beledıyelerın çoplerı topladıktan sonra duzenlı bır bıçımde depolayıp ustunu toprak ıle ortmelerı ıçın gereklı genış arazılerı ıstımlak etmeye ya da uygun toplama noktalarında çoplerı yakmaya guçlerı yetmemektedır Turkiye nın buyuk kentlerınde atık sular yeterlı bır arıtımdan geçırılmeden çevreye atılmaktadır çoğunda hıçbır arıtım yoktur Uçuncu Dunya nın ve Turkiye nın butun buyuk kentlerınde beledlyelenn gucu toplu taşımacılık ıçın yetmemekte bunun sonucunda da kentlerın trafığı artan otomobıl sayısı ıle oranlı olarak kotuleşmekte, havaları oto egsozları ıle gıderek daha çok kırlenmektedır Ankara da ya da Istanbul da hava kırlılıgının asıl nedenı bu kentlere çok uzaklardan getırdığımız petrol enerjısının ulaştırma surecındedonuşturulmesı sonucunda kalitesini yıtırmesıdır Kente gelirken bır kılosu 10 000 kılokalorı olan petrol otonuzun egzozundan dışarı çıkarken sıze sahıp olduğu enerjinin en çok %20'sını vermıştır, kalanı ıle de asfalt yolları kentln havasını, bırazı ıle de sızı ısıtmıştır Şu uygarlığımız ne denlı verımlı çalışıyor, değıl mO Hele hele kuçuk bır koyun yenılenebılır enerji kaynakları ıle doğal olarak butunleşen enerji kullanımına bakarak kentlerımızın verımsızliklerı kolay anlaşılır gıbı değıl Işte varsıl ulkelerde ınsanlar artık bunun farkına varmaya başladılar ve kentten kaçıyorlar Gunumuzde keı tleşmek yalnızca yoksullara ozgu bır olgu oldu