Katalog

A R K E O L O J İ İ N S A N B İ L İ M Bereket Tanrıçası ve erkek tanrı nasıl doğdu? Baştarafı 7. Sayfada Naramsın, devletı ekonomık açıdan daha guçlu kılabılmek ıçın, madene gereksınım duymuş ve bu nedenle Anadolu platolarından çıkarılan madenı elde etmek uzere sefer hazırlıklarına başlamış, bunu öğrenen Anadolu'dakı 17 kent devletı, kendı ıçınde örgutlenerek, ortak savunmaya geçmış Bu tabletın bıze verdığı bılgılen değerlendırırsek, görmekteyız kı maden, o çağların en değerlı malzemesıdır Anadolu1 nun yeraltı ve yerüstü zenglnliklerl Ortadoğu ulkelerı ıçın çok çekıcı alanlar olmuştur Bu devletler çağlarına ayak uydurabılmek için gereklı malzemeyı ancak Anadolu topraklarında bulabılmektedır Işte tüm bu nedenlerden dolayı Eskı Tunç Çağı kent devletlerının kazılarında o gune değın hıç karşılaşmadığımız bır mımarı ıle karşıiaşıyoruz Sur duvarları Anadolu ınsanı ılk kez bu çağda topraklarını bırılerıne karşı savunmak zorunöa kalmıştır Bu gereksınım salt dışardan gelecek tehlıkelere karşı değıldır elbette Anadolu'nun ıç sıyası yapısı, madenın gunluk yaşam ve ekonomıye gırmesı ıle buyuk değışmeler yaşamıştır Zaten bu kentlerın bırbırlerı ıle her turlu ıletışım ve etkileşım ıçınde olduklarını kazılardan bılıyoruz Madenln karşı konulmaz üstünlüğü, toprağın madenı olan aıleler veya kent devletlennı, toprağında madenı olmayan aıleler veya kent devletlerıne karşı ustunluk kazandırırken, bu ustunluğun getırdığı ayrıcalıklı konumlar kentlerın bırbırlerı ıle ve ıç yapılarındakı sıyası ve sosyal dengelerı de bozmaya başlamıştır Guçlenn belırlı aıleler veya kentlerde toplanması ıse (özellıkle aılelerde) sınıf farklılaşmasının temellerını atmıştır özellıkle bu bın yılın son 250 yıllık dönemınde, sınıf farklılığı kurumlaşmış olarak karşımıza çıkmaktadır Örnegın artık kazılarda salt yönetıcı sınıf ıçın yapılmış yapılar ve mezarlar bulmaktayız Bunun sonucunda mezarları da değişmış, alabıldığınce zengın ötü armağanları ıle suslu kral mezarlarına karşın, garıban, salt seramıkten veya taştan yapılmış ucuz halk tıpı 6lu armağanları ıle suslenen, halk mezarları oluşmuştur Anadolu'da bunun en çarpıcı örneklerınden bırı Alacahöyük Kral Mezariarıdır. Bu mezarlardakı bırbırınden guzel madenı eserler, sanatsal değerlerımn yanı sıra bızlere çok önemlı başka bılgıler de anlatmaktadır Bunlar bıze, örneğın, Anadoluda sınıfsal farklılığın kesınkes oluştuğunu, yönetıcı bır sınıfın veya aılenın doğduğu. nu ve sınıfın ustunlüğunu ve gucunu çağının maden endustrısınden aldığını anlatan, okunması kolay bırer kıtap gıbı anlatır Dıkkat edıllrse bu mezarlar "kral" kelımesı ıle tanımlanır, yanı erkek Neden? Tunçtan yapılmış, çok guzel bır tanrı heykelı Dövlek heykelcığı olarak tanınan eser HıM çağlarında MÖ 1615 yy'da yapılmış vaş olgusunun temelınde toprak, toprağın ıçenğınde ıse ekonomının bıçımlendığı, gunumuzde herkesçe bılınen bır gerçektır ama savaşların sonucunda pek çok sosyal ve ekonomık sıstemlerın çöktuğu ve yerıne yenılerının oluşturulduğunu da unutmamak gerekır işte tum bu nedenlerle, kentlerın etrafı sularla çevrılırken, erkeğın de sosyal yaşamdakı etkınlığı lyıce artmıştır Bu noktaya geldığımızde kadın ıçın oluşturduğumuz simgesel üçgeni, erkek için de kurabılırız ErkekToprakSavaş. Tüm bu olguların getırdığı sonuç ıse, Erkek de tanrıdır artık Bu ıkı simgesel üçgeni bırbırıne eşıtledığımızde Kadın+Erkek» İnsan Toprak+Toprak=Çapı lyıce büyümuş bır toprak Emek+Tarımsal ve madensel u retım+Savaş=Ekonomı Görulduğu ve bılındığı gıbı aslında doğada, kendı ıçınde son derece hassas bır dengede duran kadın, erkek ılışkısı, sosyo ekonomık boyuta geçtığınde buyuk dalgalanmalar yaşamakta Ancak bu noktaya gelındığınde çok önemlı bır başka olgudan söz etmemız gerekır, savaşlar Savaşlar kadın ıle erkek arasındakı dengelerı bozan en buyuk etkenlerın belkı de başında gelmıştır Savaşların getırdığı sonuçlar toplumların tum dengelerını altust ederek, ınsanlara buyuk acılar yaşatmıştır rak ılk kez Ana Tanrıça'ya eş tutulmuştur Böylece ıçerık olarak Ana Tanrıça kadar zengın ve gorkemlı bır erkek tanrı doğarken bu ıkı guç, kendı aralarında güçlerını bırleştırmıştir IV. BÖLÜM Ana Tanrıça'nın ölümü Kadın ıle erkek arasındakı eşıtlığın bozulduğu, dengelerın kadının aleyhıne değıştığı M O 4000 yılları, Tanrıça nın da lyıden lyıye sallandığı ve parçaiandığı çağlardır, çunku Anadolu parçalanmaktadır Toprağın zengınlığı goz kamaştıran Anadolu, her bır yonden göçlere ve ıstılalara sahne olmuştur Yerlı halk bıtıp tukenmeyen bağımsızlık savaşları yapmak zorunda kaldığı ıçın, yaşam, savaş olgusu uzerıne oturmuştur Savaşların tum bedensel faturası erkeklerce odendığınden kadın ıle erkek arasındakı doğal nufus dengesı hızla bozulmuş, kadın çocuğunu, evını, tarlasını korumak, erkek ıse savaş alanlarında gunlerce, aylarca kalarak, salt erkeklerden oluşan başka bır dünyada yaşamak zorunda kalmıştır Bu da kadın ıle erkek arasındakı psıkolojık ve kulturel ıletışımm yok olmasına neden olmuş, erkeğın savaş alanlarında acımasızca öldurmesı ve öldurulmesı, kadınları "erkek" doğurmak zorunda bırakmıştır Çok kısıtlı savaş teknolojısının olduğu bu çağlarda teke tek, göğus göğuse yapılan savaşlarda en önemlı yenı savaş gücünu, genç erkekler oluşturuyordu, ulusların kadınları, devlete yenı savaş güçleri verebılmek ıçın erkek doğurmak zorundaydılar Kadınların savaşlarda ölmesı ıçın erkek doğurmak zorunda oldukları bu karmaşa ve zor dönemde, tanrıçanın da görevlerının ağırlığını taşıyamaz bır noktaya geldığını ve ona yardımcı yenı tanrıçalar oluştuğunu görmekteyız Bu dönemde en dıkkatı çeken kult, Frıglerde oluşan Klbele kultudur Ana Tanrıça ıle Bereket Tanrıçası motıflerını bırlıkte taşıyan Klbele kültü, Frıglerın yıkılması ıle yerını, yenı sosyal duzendekı yenı tanrıçalara bırakacaktır Bu yenı duzen, tumuyle erkek egemen, aıle yapısını ataerkıl duşuncü ıle besleyen bır duzen olduğundan, en buyuk tanrı, baş tanrı Zeus'tur Eşı tanrıça Heraıse Ana tanrıçasının yetkılerınden yalnızca bazılarına sahıp, gorevlerını "üç güzeller" olarak bılınen Artemis, Athena ve Afrodlte ıle paylaşacaktır Ana Tanrıça'nın parçalanmış biçımı olan bu tanrıçalar kı, Artemis, Kıbele'ye en yakın motıfler taşır, tek tannlı dinlerln doğmaya başlaması ıle saltanatlarını bıtırmek zorunda kalmışlardır M ö 1000 yıllarının ıçınde Ortadoğu uygarlıkları arasında kendını göstermeye başlayan tek tannlı dınler (kı, ılk sınyallerı Asur devletınde kendıni gösterır) yüzlerce tanrıça ve tanrıyı, tek tanrı altında toplamaya, bu alandakı enflasyonu önlemeye çalışırken, Ana Tanrıça'nın da ölum fermanı okunmuş olur Tek tannlı dınlerın gelışmesı ıle unutulan Tanrıça'nın Meryem Ana motifı ıle yaşadığı tezı ılen sürulmektedır Onun, "Evı" nın olduğu bölgenın, Kıbele ve Artemis kultlerinın çok benımsendığı bölgede olmasının rastlantı olmadığını duşunuyorsak da, genelde Ana Tanrıça'nın, tek tannlı dınlerın doğuşu ıle öldüğünü kabul edıyoruz Ana tanrıçanın evlenme töreni Araştırmamızın bu aşamasında, karşımıza şöyle bır soru geldığını göruyoruz Erkek tanrı ne zaman gucunü Ana Tanrıça ile eşıtledl? Sorumuzun yanıtını, anlattığımız çağda değil de, daha aonra gelen M.ö. 2000 yıllarının ortalarında kurulmuş olan Hltit uygarlığının bıze barıktığı sanat eserlerınde buluyoruz Hıtıt Imparatorluğu'nun yukselme dönemınde yapılmış olan unlu açıkhava tapınağı Yazılıkaya'nın duvarlarında Ana Tanrıça'nın, Baş Erkek Tanrı ile evlenme törenlerlne tanık oluyoruz Bu çağlarda Anadoiu'nun bır bölümu yazılı çağlara geçtığınden, çıvi yazılı bel gelerden aının Kubaba olduğunu öğren dığımız Ana Tanrıça, onu yaşatan ınsanların ısteğı uzerıne evlenmektedır Çunku artık toplumda, tek eşlılık, annebaba ve çocuktan oluşan aıle kavramı, babanın elınde topladıgı buyuk etkı ve yetkı guçlerı ve erkek saygısı gıbı kavramlar oluşmuştur Bu nedenle Ana Tanrıça'nın da yaşamı bundan böyle, onlara uymalıdır ve Yazılıkaya panteonundakl kabartmada, Ana Tanrıça evlenır Arkeolojıde "kutsal evllllk" olarak bılınen bu kompozısyonda sağ tarafta Ana tanrıça, nedımelerı ıle bırlıkte Baş Erkek tanrıya doğru ılerlerken, sol taraftan ıse erkek tanrı, sağdıçları ıle bırlıkte Ana Tanrıça'ya doğru ılerler Çağımızdan yaklaşık 3500 yıl önce yapılmış olan bu kabartmanın en önemlı yanı, her ıkı tanrının güçlerını eşıtlerken, bütunledığıdir Çünkü erkek tanrı boyut ola Toprak için ölüm... Bu sorunun yanıtını tek ıle ıle verebılırız Toprak Tunç çağı ınsanının her şeyı topraktır Hem tarım yapılmakta, hem de maden uretılmektedır Bunun yanı sıra çok önemlı bır sorun doğmuştur Toprağın savunulması ve korunması Toprak ölmek pahasına korunmalıdır Şımdı ilk soru Nasıl korunacak? Yanıt Savaşarak Ikıncı soru Kım koruyacak? Yanıt Erkek Sonuç Erkek, toprağı ıçın savaşacak Bınlerce yıl doğa ve hayvanlarla savaşan erkek, bundan böyle savaş alanlarında kendı cınsı ıle savaşr ak zorundadır Savaşta başarılı olabılmesı ıçın gereksınım duyduğu objeler (savaş aletlerını) beynının ve yaratıcılığının yardımı ıle hemen uretıp, kullanıma sokmuştur bıle Tum bunlara karşın sosyal hıyerarşıdeki yerı de, yavaş yavaş yukarlara doğru çıkmaya başlamıştır Ve boylece kadın Ile erkek arasında binlerce yıldır suregelen görev, sorumluluk, emek, uretim gıbı kavramları ıçerığı lyıce zengınleşmektedır Tum bunların sonucunda Kadın; insan soyunun sureklılığının sağlanması ve tarımsal ekonomının yaşaması gorev ve sorumluluklarını surdürurken, Erkek: Toprağın savunulması ve maden endustrısının gelıştırılmesı gorevlerını ustlenmıştır Toprağı ıçın ölmeyı göze alar erkeğın, savaş sonrasında kent yönetımınde etkın olması son derece doğal bır sonuçtur Sa