Katalog

PS İ K O L O J İ Koku: Baştan çıkarma aracı Kokunun canlıların yaşamındaki çeşitli etkileri... Parfüm sanayii, insana, kaybettiği kokuyu arıyor... Baştarafı 1. Sayfada işin açıkçası, koku ınsanlar dunyasında bırıncıl bır yer taşımasa da hayvanlar arasında hayatın elzem duyularından bırı olma özellığını surduruyor Gecelerı slvrlslnek kovucu aletınızın tabletını bulamadıysanız, sıvrısırıeklerın gelip sızı saklandığınız köşede şışlemelerınden kurtulmanız çok zor Pekı bu yaratıklar, bızım anladığımız anlamda, görüpışıtmedıklerine göre vucut dokumuzu kat kat örtu altından nasıl bulup çıkarıyorlar? Benzer örneklerı, herkes kendı yaşantısında sayısız mıktarlarda çoğaltabılır örneğın, çadır kurduğunuzda bir köpek 'kazara' gelıp çışını çadırınıza yapsa Emın olun, kamp yerının butun kopeklerı en az bır kere sızın çadıra gelip ihtıyaç gıdereceklerdır Koku yoluyla, sıvrısıneğın sızı (y.inı besin maddesını) bulması veya köpeklerın dığer köpeğın ıdrarındakı kokunun yoğun hıssedıldığı yere çışını yapması gıbı olağanüstu olaylar gerçekleşır Aynı yolla, kutup ayısı on mıl ötedeki bir leşın kokusunu alır ve yola çıkar Antllop sürüsunden bırısı, yakınlardakı aslanın ter bezlerının ıştahla artan salgısının kokusunu alır, şöyle bır dıkılır koku bezlerınden tehlıke ışaretı yerıne geçen bır salgı yapar 'Alarm kokusu' tum suruyu hareketlendırır Altı bın yıl kadar geçmışe dayanan parfümcülük, Stoddard'ın oldukça spekulatlf ama anlaşdabıhr gözüken açıklama tarzına göre kadınerkek ılışkılerınde toplumsal kuralların dızgınlerı ele almasıyla ilışkılı ilgınç olan parfum uretımınde temel madde olarak kullanılan mlsk, amber gıbı maddelerın çeşıtlı hayvanlara aıt cınsel salgılardan elde edilmış feromonlar olması Parfum, doğal vucut kokusunu gıdermek ya da değıştırmek amacı, yanı sıra bır çekıcılık kazanmak amacıyla kullanılıyor Bu çekıcılığı reklamlardaki usluba bakarak, bir tur "baştan çıkancı" olarak adlandırmanın bır sakıncası yok Ustelık parfumlerde feromon kullanılıyor olması da bu kanıyı desteklıyor Ancak parfumlerın ınsanda gerçek anlamda bır feromon etkısı gösterıp göstermedığı tartışılıyor Çunkü, feromon doğrudan doğruya bıyolojık olarak (adeta bır refleks gıbı) cınsel davranış yaratıyor Oysa, insanlardakı kokuların ne ölçude, doğrudan kımyasal mekanızmalarla etkı gösterdığını bılemıyoruz Sürecı karıştıran, bellek ve duygular oluyor Kokunun kımyasal analızı yapıldığında oluşan davranış, belleğımızde o kokuyla ılgılı anılardan ve kokunun çağrıştırdığı çeşitli duygulardan ne ölçude bağımsız? Baştan çıkarma aracı En lyl koku alan hayvanlardan bırı de sivhsinek Bu duyusu onun beslenmesl ve yaşaması içln çok gerekll Kat kat örtulenn içındekı insanı blle karanlıkta bulup, kanını emmesı böyle hayati bır önem taşıyor âlemının dığer uyelerı açısından taşıdığı anlamı paylaşabıldığımız soylenemez Feromonun çağrısı... Mesa| ıletmeye yarayan koku salgılarına feromon adı verılıyor Feromonlar bır canlının kendı turunun dığer uyelerınde, önceden belırlenmış bıyolojık ve davranışsal reaksıyonlara yol açıyorlar Denız kabuklularında dışı bellı bır cınsel olgunluğa geldığı zaman, ıdrarında erkeğe çok çekıcı gelen bır kımyasal madde belırır 'Hazırım' anlamına gelen bu kokuyu alan' erkek uzaklarda bır yerde avlanmaktayken (yanı, ıkı elı kanda olsa), dışının yanına koşar gelır Slneklerın hayatında da feromonlar benzer bır onem taşıyorlar Genellıkle, gezgın bır hayat surduren (yanı vucutla rımızın ve çöplerın peşınde koşan) bu hayvanlardan ipekboceği kelebeğl, dışısının salgıladığı bır tıp feromona karşı aşırı duyarlıdır Adeta bır parfümunkıne benzeyen ismıyle bomblkol adlı feromon "kokuyu alan" kelebeğe gecenın karanhğında onlarca kılometreyı uçarak aştırır ve onu dışısıne ulaştırır Yazının bu noktasında akla "hayatı" bır soru gelıyor insanlardakı bomblkol! Koku duyusunun kıyaslamalı gelışmışlığı açısından bır fıkır verecekse, çekıç balığının beynındekı koku merkezının boyutu bır golf topu kadarken ınsan beynındekı eşdeğer bölge bır kıbrıt çöpunun başı kadar Elbette, bır duyunun gelışmışlığını arsa değerı bıçer gıbı metre kare uzerınden hesaplayamayız Ancak kokunun canlılar Canlılar arasında en eski ıletışım tarzı olan kımyasal ıletışımın rafıne bır bıçımı olan koku, canlıların çok ışıne yarıyor Sadece cınsel ılışkı kurup, uremek ıçın bır partner bulmaktan öteye besin bulma, tehlikeyi fark etme ve duyurma, turdeş olan ayırt etme, yoliz bulma, kendi hayat alanının sınırlarını belirleme ve evıne donebılme gıbı şeylerde klmyasal iletişlmln, özellıkle koku duyusunun rolu çok buyuk Oysa ınsan vücudu koku yayma bakımından tamamen 'sıfır' değıl Ter bezlerının yanı sıra doğrudan kokuyla ılgılı olan dığer grup bezler saçlı deride, meme uçları çevresinde, anus ve skrotum çevresinde, penisln kokunde ve vajen'e gırışı oluşturan bölgelerde, kasıklarda bol mıktarda bulunurlar Koltukaltındakı salgımız ıse miski andıran, yağlıca ve androsten adı verılen (cınsel hormonlara benzer yapıda) bır maddeyı bolca banndıran tıpte Dığer memelılerde cınsel feromon olarak aktıvıte gösteren androstenden zengın koltukaltı salgısı özellıkle erkeklerde bol Ancak ınsanlarda cınsel feromon rolunu oynadıkları pek duşunulmüyor Insanın kokunun varlığını değıl ama çeşıtlılığını fark etmektekı yeteneğı gözönune alındığında, nıye bızım bomblkollerımız olmadığını açıklamak zorunlu Koku ya da klmyasal iletlsim hayatımızda nlçln çok belfrleylcl bir rol oynamıyor? Kokunun "yaptıklarına" gelince The Sciences'ta tanıtılan kıtabın yazarlarından Stoddard'a göre, çok çok eskı zamanlarda, dunya ormanlarla kaplıyken insanın ataları bırbırlerınden uzak ve kopuk bırimlerde bır erkek, bır veya bırkaç kadın ve çocuktan oluşan bır tur çekırdek aıle halınde yaşıyorlardı Bu koşullarda, turun sürebılmesı ve ureme olabılmesı ıçın dışının varlığını olanca gucuyle hıssettırme yollarından bırısı salgılarındakı cınsel feromonları arttırmaktı On ya da yırmı mılyon yıl önce genış kırlık alanlar ve guçlu, etı yenen hayvan surulerı ortaya çıktığında ınsanların yaşama şeklındekı değışıklıkler de kaçınılmazlaştı Daha kalabalık gruplarda yaşayan ınsanların birblrlnl clnsel lllşklye davet edlş tarzları sorunlara yol açabılırdı Açıkçası canı sevişmek Isteyen bır kadın bunu eskıden olduğu gıbı koku saçarak duyurmaya kalkıştığında kokuyu sadece eşı değıl dığer erkekler de alabılırıerdı Dolayısıyla aıle butunluğunu, çocukların guvenlı buyutulmesını sarsabılecek olan bu tıp sorunların önune geçılmelıydı Stoddard'ın spekulasyonlarına göre, feromon salgısını bastırmak ve kokulara karşı duyarlığı azaltmak, evrlm içerlsinde, aıle çerçevesındekı kadınerkek ılışkısını sağlamca surdürebılmenın yollarından bırı oldu Kokuların sahneden sılınıp, kadınerkek ılışkısının artık sosyal kurallarla denetlenebılır hale gelmesı, yuzyıllar ya da bın yıllar sonra yapay feromonların gundemde belırmesıne elverışlı bır ortam yarattı Kokudan nasıl "kurtulduk?" Yaşamla ilişkili Çok basıt bır örnek verırsek, bebeklığımızde annemızın surduğune benzer bır parfümü tekrar koklamak (ne olduğunu hatırlamaksızın) hoş duygular yaratırken, sınır olduğumuz bır öğretmenımızın, annemızınkıyle aynı kokusunu surunmuş bır âşık namzedı daha başlangıçta (neden olduğu belırsız bır şekılde) antıpatık gözukebılır Yaşantılarımızla, kok/adığımız kokuyu nasıl bağdaştırdığımız gerçekten önem taşıyor Ancak bu oğrenılmış hoşlanma ya da tıksınmenın zemınınde yatan bır ortaklık var kı insanı tereddude surukluyor Yolda yanınızdan geçen bırınden hoş bır koku aldığınızda ve açık bır cınsel duygu yaşamadan, bıraz merakla donup bak tığınızda beynınızın en eskı, en yaşlı bölumlerı ışlıyor 'En eskı'den kastım, evrımın başlangıç noktalarındakı insanın beynının neredeyse tamamını oluşturan bölum Ustelık, o 'hoş' kokunun özu, belkı de bır kunduzun vajenınden elde edilmış olan feromon. Ama sız dönup bakıp yolunuza devam edıyorsunuz Yanı, klasık bır feromon etkısıyle otomatık olarak o karşı cıns canlıya doğru koşmuyorsunuz Ama ya o koku insana özgu bır bombikol olsaydı? Parfum endustrısı böyle bır bomblkol arayışında glbl. En azından reklamları öyle. Oysa Insanlararası llışkller feromon ya da bomblkol ıle otomatıkman ma nıpüle edılemeyecek denlı karmaşık Bomblkolunuzün bır parfum şışesıyle sınırlı olamayacağını bılıyorsunuz Yıne de denemeye devam D 12