Katalog

J EO LOJ İ Japonya'da yanardağlı yaşam Okyanus diplerindeki kilometrelerce derinliğe ulaşan yarıklar. Dr. Tuncay Ercan MTA Genel Mudurlüğu Jeolo|l Etüdleri Dairesi eryuzunde etkınlıklerını surdüren yanardağların sayısı 500'den fazladır Ayrıca, daha öncelerı etkın olmuş ve şekıllerını gunumuze değın koruyabılmış olan, daha bınlerce sönmüş yanardağ vardıı Ounya'da Gunumüzde aktıf olan yanardağların buyük bır kısmı Pasıfık Okyanusu çevresındekı çeşıtlı ülkelerın kıyılarında toplanmıştır Bunun nedenı, Pasıfık Okyanusu'nu uzerınde taşıyan Pasıfık plakasının, çevresındekı Avrasya, Kuzey Amerıka ve Guney Amerika plakaları altına dalmış olmasıdır Bılındığı gıbı son yıllarda yerbılımlerının çeşıtlı dallarında yapılan çalışmalarla, yeryuvarının yapısı ve hareketlerı ayrıntılı olarak açığa kavuşturuldu ve plaka tektonlği kavramı oluşturuldu Bu kavrama göre Dunya'nın dış kısmını yaklaşık 75100 km kalınlıkta ve rıjıt özellıkteki "Lltosfer" oluşturuyor Lıtosfer, 7 buyuk ve 12 kuçuk parçadan meydana gelıyor "Plaka" ya da "levha" adı verılen bu parçalar, Lıtosferın daha altında yer alan ve daha yumuşak ve kısmen akıcı olan "Astenosfer" uzerınde yuzer durumda ve bırbırlerıne göre hareket halındedırler Kıtalar ıse, kendılerınden çok daha kalın ve büyuk olan plakalar ıçıne gömulmuş ve bunların uzerınde pasıf olarak taşınan Pasifik'te volkanik adalar nasıl oluştu? yolcular nıtelığındedır Ounya'dakı akttf yanardağların buyuk bır kısmı, bu hareketlı plakaların yaklaşarak bırbırlerı altına daldıkları kompresyon (sıkışma) zonlarında, daha azı ıse plakaların bırbırlerınden uzaklaştıkları yerkabuğunun tansıyon (gerılme) bolgelerınde, çok az bır kısmı da plakaların ıçlerınde yer almışlardır Plakaların bırbırlerınden uzaklaştığı tansıyon bölgelerı genellıkle okyanus dıplerındekı, okyanus ortası sırtlardır Bu şekılde açılan büyük ve kilometrelerce derinliğe erlşen yarıklar, alttan gelen sıvı magma ıle doldurularak yenı kabuk oluşumu sağlanır ve bu suretle bazaltlk volkanizma meydana gelır Plakaların bırbırlerıne yaklaştıkları durumlarda önce çarpışma olur, sonra ya bırbırlerı uzerıne bınerek sıkışırlar ya da bırı dığerının altına dalar Plakalardan nıspetten ınce olanının (okyanusal kabuk), daha kalın olan dığerının (kıtasal kabuk) altına dalmasına ve alttakı Astenosfer'e kadar ulaşıp, ıçıne batmasına "yıtım" (Subductıon) adı verılır Bu olayda Lıtosferın batan kısmı, Astenosfer ıçınde erır ve bu suretle yaklaşık 150300 km derınlıklerde oluşan yenı bir magma, usttekı plakaya doğru yukselerek yervuzune çıkıp yanardağları meydana getırir Mılyonlarca yıl süren bu olayda, üsttekı plaka uzerınde bir denlz ya da blr okyanus yer alıyorsa, yeryuzüne çıkan magma, sular altında volkanizmayı baslatır ve bu volkanik malzemeler ust uste yığışıp bırıkerek volkanik adalar oluşmaya başlar Bu adalar, genellıkle blr yay sekllnde sıralı olarak meydana gelırler ve denızlerde oluşan bu volkanik adalara "Volkanik Ada Yayı" adı verılır Yıtım (Subductıon) olayı ve ada yayı volkanızmasının yeryuzundekı en tlplk örnekleri Japonya'dadır Bunlar, Japonya'yı oluşturan 4 buyuk ada (Hokkaıdo, Honshu, Shıkoku ve Kyushu) ıle bunların çevresındekı çok sayıda kuçuk adalarda bulunuyor Gunumüzde de aktıf olan ve zaman zaman kuller, pıroklastıkler ve lavlar çıkararak, çevrelerınde yer alan yerleşme merkezlerınde tehlıkeler yaratan bu yanardağların sayısı 50'den fazladır Japonya'dakı aktıf yanardağların en tanınmış ve en tehhkelı olaniarından bırı de, Tokyo şehrının yaklaşık 100 km guneyınde yer alan IzuOshima Adası'ndakı aynı adı taşıyan yanardağdır IzuOshıma Adası, Izu Yarımadası'nın guneydoğusunda uzanan ve IzuMarıana olarak adlanan volkanik ada yayı zıncırının kuzey kısmını oluşturan 7 volkanik adanın en buyuğudur Tokyo kentınden yaklaşık 8 saatte gemı ıle veya 40 dakıkada uçak ıle ulaşılmaktadır Yaklaşık 20 bın yıl önce denızaltında etkınlığe başlayan volkanızma ıle çıkan volkanik urunlerın bırıkmelerı ıle bu ada olusmaya başladı. Ada uzerınde aktıf tek yanardağ olan ve denız dyzeyınden 758 m yukseklıktekı Oshıma volkanı ıle volkanik etkınlık devam etmektedır Sönmuş volkanların da bulunduğu adada gunumüzde tek aktıf volkan olan Oshıma volkanı, yaklaşık 5 000 yıl once pat lamaya başladı Bu volkanik etkınlık fası lalı olarak devam ederek 1300 yıl önce 3 x 4 km boyutlarında bır kaldera meyda na getırdı ve kaldera ıçındekı volkanik et kınlık zamanımıza kadar devam ettı Sor 250 yılda saptanan puskurme sayıs 30'dan fazladır ve bunların bır kısmı ölü me sebep olmuştur Oshıma volkanındakı son şıddetlı pus kurme, 1986 yılında 15 kasımda başladı Kaldera ıçındekı Mihara yama volkan ko nisinin kratennden şıddetlı puskurmelerlt lav fıskıyelerı çıkmaya başlamış ve zaman la 500 m yukseklığe erışmışler Patlama lar fasılalı olarak devam etmış ve 21 ka sımda şıddetlenerek çıkan kuller 16 km yuksekllğe, lav fıskıyelerı ıse 1600 m yukseklığe erışmışler Bu patlama ıle yak Y