Katalog

TARTISMA Hangisi üstün: Bilim doğanın nicelikleriyle, sanat ise nitelikleriyle uğraşır. İnsanla doğa arasındaki estetik ilişki olan sanat, bilimden çok yönlü etkilenir. Yrd. Doç. Dr. Ayla Ersoy ırkaç haftadır Cumhurıyet Bılım Teknık Dergısı'nde surefı bilim ıni, yoksa sanat mı ustun tartışması her zaman ılgımı çekmıştır Bu konuya her kesım, kendı açısından yaklaşmakta ve uğraşısını ustun kılma çabası ıçıne gırmekte Oysa tarafsız bır gözle değerlendırme yapılabıldığı zaman, her ıkısının de ınsanlık tçın ne denlı önemlı ve vazgeçılmez olduğu tartışma goturmez bır gerçek Bilim mi, sanat mı? B Bılım, doğanın nicelikleriyle, sanat nıtelıklerıyle uğraşır Bılımın urettıklerı daha faydacı bır amaca yönelık olduğu ıçın, her zaman sanattan ustun olarak değerlendınlmış Oysa boyle bır ustunlukten soz etmek gereksız Her ıkısının toplumsal açıdan ışlevlerı farklı Bılımle sanat, kendı sınırları ıçınde yan yana gelışme göstermekte ve bırbırlerını etkılemekteler Bu etkı, bılım adamı ve sanatçıdan başlayarak genış bır perspektıf ıçınde tum bılım dallarının tum sanatlarla ılışkısı ıçınde gözlemlenebılır Bu konuyu açmadan once, uretme aşaması ıçın bır noktayı vurgulamak gerekır Sayın Vehbi Belgıl'ın yazısında, ustunde durduğu konu çok önemlı Yarım kalmış bır bılımsel çalışma veya bır problem, o bılımın kurallarını bılen dunyanın herhangı bır yerındekı herhangı bır bılım adamı tarafından doğru sonucu bulacak şekılde çozulebılır, ama yarım kalmış bır şıırı, bır resmı tamamlamak olası mı? Elbette değıl Çunku sanat yapıtı, tek bır bıreyın, bellı bır zaman dılımı ıçınde ve eşı olmayan bır yaratmasıdır Bu yaratmanın altyapısını da toplumun polıtık, sosyolojık, bılımsel ve kulturel yapısı oluşturmakta Sanatçı çalışırken bılerek veya bılmeden blllmln tum olanaklarından yararlanır, bunu yaparken tek duşuncesı kendı sanatıdır örneğın nokta, yuzey, çızgı, resım sanatının temel öğelerıdır, aynı zamanda geometrık kavramlardır Altın keslm, Mısır pıramıtlerınden başlayarak Yunan mabetlerınde, heykellerınde, Rönesans donemınde v s kullanılmış bır oranlar sıstemıdır Işık ve ses uzerıne yapılan bılımsel çalışmaların, müziği ne denlı etkıledığı ortada Muzıkte kullanılan notalar ve bunların ınsan tarafından en lyı şekılde algılanmasının farklı ses dalga boylarına bağlı olduğunu, hangı seslerın daha lyı duyulduğunu bılmek bır muzısyen ıçın çok önemlı olmalı Gunumuzde mimarlık fakultelerlnde artık blyolojl derslerı okutulmakta Insan yapısına daha uygun, rahat ve kullanışlı yapıtlar uretmek ıçın Dolap ve çekmeceler en kolay nasıl kullanılabılır, mımarlar ınsan yapısından yararlanarak bunlara çözum arıyorlar Insan anatomısı bılmeyen bır heykeltıraş duşunulemedığı gıbı, ınsanların genetık yapılarındakı farklılıklar da özellıkle portre çalışmalarına sonsuz bır kaynak oluşturuyor Fotoğraf ve sinema da kimya ve flzlkokımya gelışmelerının ne denlı etkılı olduğunu soylemeye gerek yok Çağın en son teknolojık uretımlerınden olan bllgisayarların her alanda olduğu gıbı sanatsal etkınlıklere getırdığı yenı boyutları da ızleyebılıyoruz Butun bu örneklerı çoğaltmak olası Acaba salt bılım mı sanat uzerınde etkılı olmakta' Sanatın bılıme katkısı yok mu' Sanat, insanla doğa arasındaki estetik blr İlişki olduğuna gore sanatın ınsana katkısı daha çok tınseldır Estetik haz ınsana kendı bıreysellığını unutturur, onu rahatlatır başka dunyalara göturur Bu rahatlama sanat yapma veya ızleme ıle gerçekleşebılır Einstein bılımsel çalışmalarına ara verdğı zaman davul çalarmış, pek çok bılım adamı da resımle, şıırle uğraşarak dınlenme zamanlarını değerlendırıyor Bugun muzığın salt ınsanlar uzerınde değıl, tum canlılar uzerındekı olumlu etkılerınden söz edılıyor Yunan uygarlığından başlayarak muzığın Osmanlılar donemınde de ruh hastalarını tedavı etmek ıçın kullanıldığını, daruşşifalarda her zaman çalmaya hazır mehter takımları olduğunu kaynaklardan oğrenıyoruz Sonuç olarak bılım genel doğrulara ve sıstematık deneylere dayalı zıhınsel etkınlıklerın tumunu oluşturur Sanat da ınsanın bu nesnel gerçeklerle kurduğu estetik ılışkıdır Insan faktörunde bırleşen bu ıkı evrensel olguda son dıye bır şey yok Insanlık olduğu surece, bılım de sanat da olacak, toplumların değışımıne koşut olarak her ıkısı de yenı gorevler yuklenecektır D 1600 aileye riizgâr elektriği Ortak ve farklı yönler Bılımle sanatın bır karşılaştırmasını yapmaya çalışarak ortak ve farklı yönlerını belırleyebılırız Her şeyden once her ıkısı de ınsanın ortaya koyduğu ve yıne ınsan ıçın uretılmış çalışmalar Doğa, ıkısı ıçın de gerçek bır kaynak Bırınde dışsal doğa, dığerınde ıçsel doğa daha önemlı Bılım, doğanın bılınmeyenlerıni bulup ortaya çıkarırken sanat doğayı olduğu gıbı değıl, sanatçıya gore olması gerektığı gıbı değıştırıp ıdealıze ederek yenıden yaratıyor Her ıkı etkınlıkte de çalışmaların yapıldığı toplumsal, ekonomık ve kulturel ortam son derece önemlı ve yönlendırıcı Belkı sanatçı ortama ve koşullara bağlı kalma konusunda bılım adamına oranla bıraz daha özgur Çunku hangı koşullarda olursa olsun, Imgelem gucune gem vurmak olanaksız Einstein ve davul Depresyongeni' üzerine kuşkular M anık depresyonun gelışmesınden sorunlu olan genın lokalıze edıldığı yolundakı yayımlara, yenı araştırmalar golge duşurmuşe benzıyor Bu konuda şımdı bazı kuşkular ortaya çıktı Bundan ıkı yıl önce, Mıamı ve Yale unıversıtelerı ıle "Massachusetts Instıtute of Technology' den gen uzmanları, depresyon genının, ınsanın 23 kromozomunun 11 'sının tepesınde bulunduğunu kanıtla dıklarını ılerı surmuşlerdı Araştırmacılar bu noktada ıkı genetık ozellık (ışaret) arasında bır ılışkı saptamışlar ve manık depresyonun kalıtımsal oldu ğu sonucuna varmışlardı Depresyona bellı bır enzım neden oluyordu Bunun uretımınden de, komşu gendekı bır ozellık sorumluydu Ancak Amerıkan Sağlık Kurumu'ndan John Kelsoe ve Edvvard Ginns adlı ge netık uzmanları, genetık ışaretler ıle enzımden sorumlu olduğu belırtılen gen kesımı arasındaki mesafenın fazlasıyla buyuk olduğunu ve bu nedenle ıkısının de aynı gene aıt olamayacağını soyluyorlar Bu haber Ingılız "New Scientıst" ve "Nature" adlı bılım dergılerınde yer aldı ' New Scıentıst"de ayrıca ınsanlar uzerınde yapılan araştırmalardan, "fazlasıyla hızlı" bu sonuca varıldığına dıkkat çekılıyor Çunku ıkı yıl once sağlıklı olarak sınıflandırılan ıkı kışı, manıkdepresıf olmuşlardı, oysa kalıtımlarının tahlılıne gore boyle bır gelışım olmaması gerekırdı Her ne kadar bazı metabolızma hastalıklarından sorumlu gen tespıt edılmış olsa da ruhsal hastalıkların da kalıtımdakı arızalardan ortaya çıktığını kanıtlamanın bır haylı zor olduğu, yenı araştırmalar tarafından belırtılıyor (sn.) , ; lmanya'nın en buyuk "ruzgâr parkı"nda bulunan uç Monopteros50ruzgâr turbınınden toplam 2 megawat elektrık sağlanıyor Bu kulelerden her bırı 60 metre yukseklığınde ve 640 kılovvat elektrık uretıyor Federal Araştırma Bakanlığı 4,3 mılyon markla, bu ruzgârelektnk santralının gelıştırılmesını destekledı llk kez tam otomatık olarak bu mıktarda elektrık uretılıyor ve şebekeye ıletılıyor Bu buyukluktekı kuleler halen deneme aşamasında, kulelerın tepesındekı kanatmotorlar kısa surelı şıddetlı ruzgârların basınçına dayanıklı Nıedersachsen eyaletı tarafından 13 mılyon markla desteklenen ve yaklaşık 1600 aılenın elektrık ıhtıyacını karşılayabılen bu deneme aşamasındakı ruzgârparkının yılda dort Gıgavvatt saat elektrık uretmesı beklenıyor Boylece atmosfer, yılda yaklaşık altı ton kukurtdıoksıtten, dort ton azotdıoksıtten ve 2600 ton karbondıoksıtten arındırılacak (sn) A 3000 yıl sonra halen aktif aklaşık 16 yaşında bır erkek çocuğuna aıt 3000 yıllık bır Mısır mumyasının beyın dokusundan, Tubıngenlı bıyokımyacılar, bıyolojık olarak halen aktıf olan bır proteın tecrıt ettıler Burada soz konusu olan proteın bakırçınkosuperoksıtdısmutase" Bu proteın beyınde norolojık metabolızma sureçlerınde katalızator olarak hızmet verıyor Tubıngen Unıversıtesı FızyolojıkKımyasal Enstıtusu'nden Prof Ulrıch VVeser'e gore, bu keşıf, böylesıne eskı bır enzımın halen aktıf olmasının dunya çapındakı ılk kanıtı (sn) Biyokimya Y