Katalog

B İ L İ M K Ü L T Ü R Su peşinde (2) Yağmuru çalmak... Yapay yağmur da susuzluğa bir çareydi ya buz dağları ne güne duruyor? Vehbi Belgil tığı ılerı surulmuştur O kadar kı Istanbulun su gereksınmesı, daha Bızans dönemınde bıle Buyukdere bölgesınden karşılanıyordu Su kemerlerı örnek Fakat başka bırçok bılgın de tam tersı duşuncedeler Bunlara göre ağaç yağmur çekmez, ormanlı bolgeler doğal olarak bol yağmur aldığından oralarda orman kendılığınden yetışır Böyle duşunenlere gore orman, su katılıdır Çunku her ağaç, köklerı ıle yeraltından topladığı suyu, buyuk bır baca gıbı havaya verır Burada başka bır konu üzerınde de durulması gerekıyor Evet orman, topraktakı suyu havaya savuruyor Ama göl, bent, cenın çol serınlığı buharları çığ halınde toprağa dönduruyordu Tabıı buharda tuz olmuyor Alt tabakalarda bırıken tuz, sonradan atılıyordu Atık suyu yeniden kullanma Uzay çalışmaları su sorununa yenı bır boyut getırdı Atık yanı pıs suyu ayrıştırıp temız su yapmak Bu yapılmasaydı, uzayda uzun sure kalınamazdı 4 ay, 6 ay, hatta bır yıl gıbı Astronotlar, kozmonotlar uzay aracında traş oluyor, yıkanıyor, su ıçıyor, sulu yemek yıyor Bu ışler ıçın uzaya varıllerle su göturme olanağı yok Uzay adamlarının vucudundan çıkan sular kımyasal yolla ayrıştırılıp yeniden kullanılıyor uhar suyu Su hemen her derecede buharla?ır, kış yaz Denız, gol, nehır suyu sureklı buharlaşır Tabıı kışın ve soğuk havada daha az, yazın ve sıcak havada daha çok Akdenizın taşmamasmın bır nedenı de buharlaşma Uçan suyun yerıne yenısı gelıyor Dunya ortakuşak çızgısı bölgelerınde buharlaşma, araçlarla olçulebılecek derecede değıl, gözle gorulebılecek çoklukta Butun bu nedenlerle havadakı buhar, yağmur, kar, sıs, çığ bıçımınde dunyaya donuyor Ama bunlar, çeşıtlı nedenlerle, her yere aynı mıktarda duşmuyor Boylece yer sureklı susuzluk çekerken kımı yer de "ıllallah" dıyor Kuraklığa karşı ınsanoğlu uzun sure dua ıle çare bulmaya çalışmış Tabıı sonuç alamamış Yuzyılımızın ıkıncı yarısında "yapay yağmur" yöntemı ortaya atıldı (raınmakıng) Işın mızah yanını yakalayan Walt Olsney'ın bır çızgı fılmınde, hızla geçıp gıden bır yağmur bulutunu, bır ( kovboy, kement atar, aşağıya ındırmeye çalışır Bunda fıkır, havadakı buharı yağmur bıçımınde yağmaya özendırmek Göktekı buharı yağmurlaştırmak ıçın bırkaç yontem var Bulutlara buz zerrelerl serperek buharı buzlaştırmak Tabıı bunlar kuru buz zerrelerı ıdı Başka bır deyışle, karbondıoksıd zerrelerı Başka bır yontem, bulutlara gümuş iyodür (sılver lodade) zerrelerı serpmek Vincent J.Schaeffer adlı Amerıkan bılgını ıle Irving Langmuir 1946 yılında bulutları soğutma yolu ıle yapay kar fırtınası oluşturdular Bu ış ıçın uçak yerıne, uzun mermılı top da kullanıldı Top, kuru buz veya gumuş lodur zerrelerını gökyuzune fırlatıp bulutları soğutuyor, hatta hıç yoktan bulut yaratıyordu Denemelerın çoğu olumlu ıdı Fakat bırçok bılgın bunun kendılığınden mı, buz ekımınden mı yağdığına kesın karar veremıyordu Yapay yağmur başka sorunlar da çıkarıyordu ve çıkardı Tarımsal bölgede yağmur gereksınmesı çıftçıye gore değışıyor Sız yağmur ıstersınız, ben ıstemem B lır Burada buz dağları denızlerde dolaşıyor ve gemılerle çarpışabılıyor Titanik böyle bır çarpışmada batmıştı (15 Nısan 1912) Kuzey kutbundan koparılacak buz dağları ıçın "kuru barajlar" bıle yapılabılır Buz dağları buralarda depo edılerek erımeye bırakılır Su, kanallarla gereken yere gönderılır Aynı şey Orta Anadolumuz ıçın de duşunulebılır Doğunun fazla kar ve buzları bu "kuru baraj"larda toplanabılır Sümer'de Dicle ve Fırat'ın fazla suları ıçın kanallar yapılıyordu Bızde kar ve buz kanalları yapılabılır Turkıye bu yola ergeç başvuracaktır örnek de var: Osmanlı doneminde sarayın buz gerekstnmesi Uludağ'dakı kar kuyularından sağlanırdı Mudanya'ya ındınlen buzlar buz kayıkları ıle Istanbul'a koşturulurdu Kar kuyuları Eyup'te Islambey denen semtte de derın bır kar kuyusu vardı Karlar burada depo edılır, ustu toprakla örtulup saklanırmış 10 yaşlannda ıken tırmandığım bu kar kuyusunda o zaman ıçın kar, buz yoktu Istanbul'un su sorunu Bızans dönemınde Istanbul'un suyu yeraltı mahzenlerınde (Sultanahmet'tekı Yerebatan Sarayı gıbı), bugun Çukufbostan denen çok buyuk havuzlarda, sarnıçlarda saklanırdı Ayrıca pek çok evde sarnıç vardı ilk yağmur sularının damları yıkamasından sonrakl sular bu sarnıçlarda saklanırdı Hatta bu sular, zaman zaman kovalarla alınıp tekrar boşaltılarak sarnıç oksıjenlenirdı Bugun Çukurbostan dedığımız dev havuzlar da kentın kuşatıldığı zamanlarda su gereksınmesını karşılardı Bunlar hakkında fıkır vermek ıçın Edirnekapı'dakı Çukurbostan'ın boyutlarını vermek ısterım Uzunluğu 244, genışlığı 85, derınlığı 8 metre (166 000 metre kup) Havuz 421 yılında yapılmıştı Yerebatan Sarayı Yerebatın Sarayı kentın yerel su gereksınmesını karşılamak ıçın yapılmış Asıl adı Cısterna Basılıca (kılıse sarnıcı) ıdı Sarnıca kılısenın çok yakınında olduğundan bu adın verıldığı sanılıyor (sarnıç, Arapça sahrınçtan gelıyor) Yıne sanıldığına gore sarnıcı Konstantın yaptırmış, Justınyen gemşletmış Suyu Hadrien ve Valens kemerlerınden gelıyor (Valens kemerıne bugun Bozdoğan kemerı dıyoruz Bunu da Buyuk Konstantın başlatmış (274337), 378 yılında Valens bıtırmış) Yerebatan Sarayı'nda, her bırı 28 sutunluk 12 sıra halınde 336 sutun bulunuyor Genışlık 140, en 70 metre Derınlık 5 metre olsa 50 bın metrekup eder Hemen yer yanı dağlık, tepelık olan ulkemızde pek çok mağara bulunması gerekır Nıtekım bırıncı kanalda 6 bölum halınde gosterılen Mağaralar belgeselınde, yanlış ışıtmedı ısem, 40 bın mağara varmış Bunlar, fazla nehır ve yağmur sularının, yazın kullanılmak uzere depolanmasında sarnıç olarak kullanılabilir Istatıstık yıllıklarımız ulkemız yuzolçumunu ızduşum alan olarak 779 452 kılometre kare, gerçek alan (yamaçlarla bırlıkte) 814 578 kılometre kare olarak verıyor 40 bın mağara, alan hesabına yenı boyut getırıyor Uçuncu bır boyut. D baraj gıbı yerler de aynı şeyı yapmıyor mu' ABD'de Mead (mıd) baraj gölunun havaya uçurduğu suyun 4 mılyon nufuslu bır kentın gereksınmelerını karşılayabıleceğı sonucuna varılmıştı Yanı ormanların buharlaştırdığı suya yakın mıktarda buharlaşma Ama son bır buluşa göre açık sular uzerıne dökulen bır sıvının buharlaşmayı en aza ındırdığı de bılınıyor Deniz suyu kullanılabilir mi? Deniz suyu Denız suyu doğal bır su deposu Fakat tarımda, temızlıkte pek yarar sağlamıyordu yakın zamana kadar Şımdı bu suyu tuzundan arındırma yolları bulundu Ama pahalı bır sıstem olduğu ıçın fazla yayılmadı Bu arada, Israll'de denız suyunu tarlada kullanma yolları denenmıştı Or. Hugo Boyko, İsrall'de denız kıyısında yaptırdığı bır deneme bahçesını denız suyu ıle suluyordu Şoyle Tam bır çölluk yerde kurulan bahçe derınce kazılıp ınce çakıl, kum ve asfaltla dolduruluyor, bıtkı bunların arasına ekılıyordu Sözunu ettığımız toprağa verılen su gunduzun buharlaşıp yukarı çıkıyor ve asfalttan bır "dam" altında buhar olarak beklıyordu Sonra ge Köylerımızde, yukarıda kullanılan su aşağıda da kullanılıyor Ama bundan fazla bır zarar doğmuyor Çunku kendı kendını bır dereceye kadar temızlıyor Öyle olmasaydı, sureklı salgınlardan ulkede adam kalmazdı Suyun kendı kendını temızlemesı oksıjenle oluyor Oksıjen yararlı mıkropların çoğalmasını sağlıyor Bunun ıçın nehırler zaman zaman hava pompaları ıle oksıjenlenıyor Kutup buzlarının suyu Güney Kutbu 13 kusur mılyon kılometre karelık bır anakara 3 bın metre kalınlıkta kar ve buzla kaplı Kar ve buz suyu tuzsuz oluyor Bu durumda, anakaradan koparılacak buz dağları gemılere bağlanıp çekılebılır ve su sıkıntısı çekılen yerde erıtılıp kullanılabilir 510 yıl kadar önce, bır grup Fransız, Suudı Arabıstan Kralı'na böyle bır teklıfte bulunmuştu, fakat kabul edılmedı Buz dağları yolda ortakuşak çızgısınden (Ekvator'dan) geçecek ve buyuk çapta erıyecek duşuncesıyle Buna karşılık, yıne su sıkıntısı çeken Avustralya'da bu ış kolaylıkla yapılabılır Bu ulke Guney Kutbu'na çok yakın Karşı karşıya Aynı şey Kuzey Kutbu'nda da yapılabı Yağmur çalma Tabıı bunun tersı de oluyor "yağmur çalma" dıye bır olay da söz konusu Bazı bolgeler, kendı ustlerındekı bulutları, başka yerdekı ınsanların, yapay yağmurla kendılerıne çektıklerını ılerı surmuşlerdı Orman konusu Buharı su bıçımınde aşağı ındırme konusunda uzun tartışmalar suruyor Genel kanıya göre, orman yağmur çeker Bolu ormanlarının ve Boğazdakl bendler bolgesının yağmur çek