Katalog

LO J İ caklık duşunce once damlacıklara, daha sonra buza donuşen su buharı gıbı bırcok "geçiş donemı" yaşadı Soğumayla bırlıkte termodınamık denge bozulmuştu Tek kuvvet bolundu Guçlu kuvvet ayrıldı, bunu zayıf kuvvet ve elektromanyetık kuvvet ızledı Bu bolunmelerın hepsı, bıraz once belırttığımız geçış donemlerıne neden oldular Su buza donuştuğu zaman, bu sıvı halden katı hale geçışe ısının serbest kalması yanı enerjı eşlık eder Evrenın doğuşundakı geçış donemlerınde de aynı seyın ya sanmış olması gerekır Bunagore Guthun savı şudur: Buyuk patlamadan kısa bır sure sonra bırleşık kuvvetten guçlu kuvvetı ayıran ılk geçış donemı yaşandıgı za man buyuk mıktarda enerjı serbest kaldı ve bu evrenı "şışırdı " Bır salısede evrenın yarıcapı 10"'kez buyudu Guth ıste bu genleşmeyı enflasyon olarak adlandırmaktadır Bu sav benzeşıklık sorununu da çozmekledır Gerçekte bugun gozledığımız evren ılk ates topunun çok kuçuk bır par çasıdır ve bu parçadakı unsurlar bırbırlerıne cok yakın oldukları ıçın karşılıklı olarak etkıleşebılmışler ve benzeşık bır bıçımde yayılabılmışlerdır Dolayısıyla, bızım bugun evren olarak kabul ettığımız dev bır butunun kuçuk bır parçasıdır Her birı yuzmılyarlarca yıldız ıçeren mılyarlarca galaksıyle kozmos, gerçekte, evren ıçınde bır su damlasıdır Guth'a gore. Lmde'ye göre, evrenımız, surekli çoğalmakta olan çok sayıda evrenden yalnızca bırı Bu evren lerın her bınnin dış sınırı, çok yuksek sıklıktakı salınımlar alanından oluşmakta ve bu salınımların yarattığı çok yuksek mıktardakl enenı yenı bır buyuk patlamaya neden olmaktadır Böylece, bırbırlenne göbekbağına benzer bağlarla bağlı evrenler oluşmaktadır luğunda evrenın salınımlarını durduracak hıçbır şey yoktur Dolayısıyla, salınımları aşırı bır sıklığa ulaşıncaya kadar hızlanır bu çok buyuk bır enerjı yaratır Bu tıtreşımsel etkınlıgın merkezınde enerjının artışı yenı bır buyuk patlamaya neden olacak duzeye ulaşacaktır Boylece evrenın zarının bır parçasından yenı bır evren çı kacak ve bu ılkıne bır tur gobekbağıyla bağlı kalacaktır Bu yenı yapı da şışecektır, denge nok tasına yaklaştığında salınacak ve uçuncu bır evren doğuracaktır Ve boyle surer gıder Kaotik enflasyonıst Evren. Andreı Evren, blr tek büyük patlamanm meyvesl olabllmek içln çok homojen: Evren, dev madde konsantrasyonlarının bulunmasına karşın (ustte görulen devm104 galaksısı gıbı) homojendır Doğuşundan 15 mılyar yıl sonra bu kadar homo/en kalması nasıl açıklanabılır? Bu soru ustunde çalışan Amerıkalt ve Rus astrofızlkçiler Guth ve Unde, evrenın bır kerede oluşmadığı sonucuna vardılar Linde kuramı Andreı Lınde'nın kuramı da gozlemledıgımız sonsuz daha buyuk bır evrenın var oldugu sonucuna varmaktadır Ustelık çok sayıda evren vaıdır ve bunlar sureklı tomurcuklanma ıcındedır Bu kez karşı mızda tamamını gozlemlememız olanak sız çok buyuk bır evren değıl buyukluklerı en azından bızımkıne eşıt durmaksı zın kendı kendılerıne cogalan ve gobek bagı gıbı bağlarla bırbırlenne bağlı evren ler bulunmaktadır Bu modelı kavrayabılmek ıçın, genleşmekte olan bır evren hayal edelım Evren bu genleşmenın de motoru olan bellı bır mıktar da enerjı ıçermektedır Bu evren genleştıkçe, enerjı potansıyelı duşer Bunun ıkı nedenı vardır llkı gıttıkçe daha buyuk bır oylum (hacım) ıçınde yoğunluğunun azalmasıdır, ötekısı, maddeye (protonlara, notronlara, elektronlara) donuşmesıdır Fakat madde denınce akla kutle, dolayısıyla çekım alanı gelır Öyleyse, bu evrende bırbırıyle karşıt ıkı kuvvet vardır Genleşmeye eğılımlı, fakat gucu yavaş yavaş azalan tamamen enerjetık bır alan ve gıttıkçe guçlenen buzulmeye eğılımlı çekımsel bır alan Oiğer evrenler neden saptanmıyor? Otekı evrenlerı, astronomlar radyoastronomlar nıcın saptayamadılar ya da bun ların varlıklarından nıçın hıc kuskulanmadılar"? Andreı Linde buna şu açıklamayı getırıyor Evrenın dış katmanı aşırı sıklıkta salınmaya koyulunca bu şekılde yara tılan enerjının onemlı bır bolumu maddeye dönuşur Uzun donemde, maddenın konsantrasyonu o derece yoğunlaşır kı, bır "kara delik" yaratır, yanı tum ışımaları emen bır çekımsel çokme Boylece her evren, otPkılerden gorulmesını engelleyen bır Kara delıkle sarılıdır Kozmologların evrenın doğuşu olarak kabul ettıklerı buyuk patlama, bu durumda bırıncı değıl belkı onuncu, belkı yuzuncu evrenın doğuşuydu ancak bız otekı Evrenler'ı gozlpmleyemıyoruz 1686 da Fontenelle, Dunyaların Çokluğu Ustune Soyleşıler adlı kıtabını ya yımladığı zaman her yıldızın Guneş gı bı bır gezegenler sıstemı^le çevrılı olduğunu ve onlarla bır dunya' oluşturdugunu ılerı suruyordu Herhalde hıçbır zaman, bır Rus fızıkçının savlarıyla ' Dunya sozcuğunun yerını' Evren 'ın alacağını ve kozmolojının, bılımkurgunun en çarpıcı buluşlarıyla yarışacağını duşunme mıştı (Sclence at vıe, Ağustos 89) ıçerıklerıne bır uyum sağladıklarını ılerı surmek gerekmektedır Bu olanaksızdır, çunku, ılk ateş topunun genleşmesının çok buyuk bır hızla gerçekleştığı duşunulurse, hıçbtr bılgı, hıçbır eylem, ışık hızında yayılsa bıle, ateş topunun ıkı uzak bolgesı arasında gıdıp gelemez lletışım kurulamaz eğer heıhangı bır ıletışım gerçekleştıyse, bu bırbırlenne çok yakın noktalar arasında mumkun olabılmıştır Şişkinlik kuramı Işte bu benzeşıklık sorunu, bazı kozmolog ve astrofızıkçılerın standart modelı (buyuk patlama kuramı) reddetmelerıne ve yenı bır kuramla ortaya çıkmalarına neden olmuştur Enflasyon (şişkinlik) kuramı Kozmosun doğuşunu bır enflasyon donemı de ekleyerek yepyenı bır bıcımde tanımlayan ılk kışı, yırmı yıl once Lenıngrad Fızık Enstıtusu'nden Erast Gliner olmustur 1979'da, Moskova Landau Enstıtusu'nden bır başka Rus, Alexeı Starobınsky, enflasyonıst senaryorTun yenı bır bıçımını ortaya atmıştır Ertesı yıl, Massachusetts Feknolojı Enstıtusu'nden Alan Guth, enflasyon ıle aşırı buyuk bır evrenın varlığını bırleştıren devrımcı bır kuram gelıştırırken parçacık fızığının temel kavramlarından yararlandı Son olarak, d i h a yakın bır geçmışte, Moskova Lebedev Enstıtusu nden fızıkçı Andrel Linde, "kaotık enflasyon" adını verdığı ve blrçok evrenin varlığını savunan yenı bır model ılerı surdu "Enflasyon" ıle ne anlatılmak ıstendığını açıklamak ıçın son ıkı senaryodan yararlanacağız Guth'un senaryosu; çunku, benzeşıklığe 1yı bır acıklama getırıyor ve "ınanılmaz" sonuçlara varıyor Ve, Lınde : nin modelı. Alan Guth'a göre, buyuk patlamayı ızleyen ılk anlarda, sıcaklık o kadar yuksektı kı (1032K), başlıca fotonlardan ve fotonlar arasındakı çarpışmalardan doğan kuark ve antıkuarklardan oluşan ılk mağma termodınamık dengedeydı Dogadakı dort te mel kuvvet (genel cekım elektromanye tızm, guçlu kuvvet ve zayıf kuvvet) ateş topundakı tum etkıleşımlerı yoneten tek bır kuvvet oluşturuyordu Fakat genleşmenın etkısıyle, ateş topu hızla soğudu ve topu oluşturanlar gıderek "dondu" Evren sı Guth kuramı Dengelenen kuvvetler Enerjetık alanı olusturan fotonlar gravıtasyonel çekıme duyarlı olduklarından ıkı kuvvet sonunda dengelenecek genlesme son bulacak ve gelısme gostermeyen bır evren ortaya cıkacaktır Fakat boyle bır sey soz konusu değıldır çunku denge noktasına yaklaştıkça salınımların sıklıgı artar aynı denge durumuna yaklastıkca gıdısgelışı gıttıkçe hızlanan bır sarkaç gıbı Fakat hava surtunmesının etkısıyle salınımları duran sarkacın aksıne uzay bos