Katalog

Kl S A Kl S A BİLİM KÜLTÜR Bazı körlere görme umudu Retinal doku nakliyle körlere görme yetisi kazandırma çalışmaları. oz cerrahları yakında, bazı gormeyenlere retinal doku nakll yoluyla gorme yetisi kazandırabılecekler Deney hayvanlarında uygulanan bu teknık, eğer başarılı olursa ılerı yaşlarında kor olan ınsanların yarısından çoğuna yardım edebılecek Doktorlar, gelecek 5 yılda bu teknığı ınsanlarda da denemeyı umıt edıyorlar Londra'dakı Oftalmolojı Enstıtusu'nde profesor olan John Marshall 2 tıp korluğun, tedavıye yanıt verebıleceğını söyluyor Bunlardan bırı yaşa bağlı macular dejenerasyon denılen, retına boyundaki hucrelerden bazılarının yıpranmasıyla ılgılı Bu, Batılı msanlardakı en yaygın körluk nedenı Retınıtıs pıgmentosa gıbı, retınanın kalıtımsal olmayan hastalıklarına sahıp kışıler de tedavıden yararlanabılır Gözun dışarıya en yakın retına tabakasına pıgment epıtelyum denır Sonrakı tabaka ıse, çubuk ve kure (rod and con) denen ışığa duyarlı hucrelerı ıçerırler Pıgment epıtelyum hucrelerı, her gun çubuk ve kurelerın ışığa duyarlı bölumlerınden kuçuk bır kısmını kemırırler Çubuklar ve kureler de kayıplarını karşılamak ıçın yenı ışığa duyarlı hucreler uretırler Epıtelyum hucrelerı ıse bozulan hucrelerı arkalarındakı kan damarlarına gönderır Insanlar yaşlanırken, pıgment epıtelyum hucrelerı de yozlaşan hucreler arasına katılır ve retınada bırıkır Sonuç, pıgment epıtelyumun kaybıdır Bu koşullara sahıp kışıler, teknık olarak kördurler Çunku çevresel olarak görebılmelerıne karşın, gorme alanı merkezlerınde gorme yoktur Marshall gözun sağlıklı bölgelerındekı pıgment epıtelyum hucrelerının yerını değıştırebılmeyı, onları laboratuvarda gelıştırıp, hasta bolgeye yerleştırmeyı planlıyor (N.S) G Daha kıvrak, daha canlı bir dil gerek Terimler dışındaki bilim dilinin, akıcı, açık ve kısa olması gerekli. Vehbı Belgil te, test gıbı yabancı sozcukler yerıne tek kelımelık Turkçe sozcukler var Unlu eskı bır yazarımız, bır yazısını şoyle surduruyor " Bence çozulmesı rnumkun olmayan muammalardan bırı o kalabalığın ıçınde nasıl sıvrılmış olmaklığımdır Bunu, "çozemedığım konulardan bırı de o kadar ınsanın ıçınde nasıl sıvrıldığımdı" bıçımıne sokamaz mıyız? Yaklaşık sozcuğunu ılk gunler 'olarak"la bırlıkte kullanıyorduk, sonra kaldırdık "Izmıt'le Istanbul arası yaklaşık olarak 80 kılometredır cumlesındekı gıbı IlAçıklık. Avrupa'da okudu", Hukuk Fakultesı'nde okudu" cumlelerınde açıklık yok "Parıs Hukuk Fakultesı'nı Istan bul Hukuk Fakultesı'nı bıtırdı" demekle, karşımızdakıne, daha net bılgı verırız Sozcukler, anlam bakımından, gıttıkçe daralır Kıt'a, Llke, kent, koy, mahalle, sokak" "Canlı, hayvan, surungen, yılan boa" sozcuklerınde de anlam daralması ıle netlığın de arttığını goruruz Bunun gıbı, "Canlı, ınsan, erkek çocuk, bebek" sozcuklerınde de aynı daralmaya rastlıyoruz Bunların herbırının kullanılış yerı, tabıı, ayrı Ama net konuşmak ıçın en dar anlamlı sozcuğu kullanmalıyız III Kısalık. Bazı ınsanları, çok konuştukları ıçın, sevmeyız Bunlar, ıkı cumle ıle anlatılacak şeyı yarım saat anlatma eğılımındedır Gazetelerımızde de aynı şey yapılıyor 10 satırla anlatılabılecek olay 10 gunluk dızı yazısına çevrılıyor Sonra aynı haber, aynı yazıda, en az dört kez tekrarlanıyor Bır de sıyasılerımızın çok kullandıkları anlamsız kavramlar var 'Hıç kımsenın kuşkusu olmasın, kanı yerde kalmayacak, gereken her turlu onlemler alınmıştır, bu konuda ana babalara da buyuk gorevler duşmektedır (nedır onlar1?)" gıbı Hemen belırtelım kı gunumuz ınsanı bu kadar boş lafı dınleyecek durumda değıl Az sözde çok anlam ıçın atasozlerımızı örnek alabılırız "Çok soz yalansız, çok para haramsız olmaz/Çok analı sutten çok karılı bıtten olur/Boyunu bulmayan kaftan eskır surunu surunu evını bulmayan gelın gıder yerını yerını/Avcı nıce al bılse, ayı anca yol bılır/Kız alacaksan ekmeklı evden al şımarmasın su alacaksan derın golden al bulanmasın/Nerde aç, ordan kaç, nerde aş oraya yanaş/Kızın varsa el evınde yatırma, oğlun varsa şehır aşı tattırma " Bunlar halkımızın bulduğu toplumsal yasalar Herbırı gerçeğın bır yanını vurguluyor Gerçek çok yonlu ve çok kez, çelışkılı olduğu ıçın atasözlerı de çelışkılı oluyor " gunu gerçekleştırılecek konferansta " cumlesınde toplanacak veya yapılacak fıılı daha doğru olur Söyledı sözunu çok kez savundu ıle ıfade edıyoruz Hele soru yoneltme sozu ınsanı delı edıyor Bunu yapanlar sorunun ıkı kez tekrarlanmamasını özur dıye gosterıyorlar Evet, soru sormakta tekrar var, ama dıkış dıkmek, yemek yemek, çalgı çalmak, oyun oynamak dıyoruz Soruda neden aynı şeyı yapmayalım? Latınce bır atasözu şu onerıde bulunuyor "Sözde öz, şekılde nâzık, esasta kuvvetlı" D K onuşma dılı, yazın dılı, felsefe dı11, spor dılı gıbı bılım dılı de vardır Hatta, bu sonuncusu, bılım sayısına gore bolumlere ayrılır Sayı, bugun ıçın 1500 dolayında olduğuna göre bu kadar da bılım dılı var demektır Butun dıller (konuşma, yazın, felsefe, spor ) kendılerıneozgu terımlerden oluşur Uçgen, daıre, dörtgen, açı Geometrı terımlerı Yıdız, gezegen, karadelık, galaksı Astronomı terımlerı Ceza sahası, hakem lıg, kulup, penaltı Spor terımlerı Şımdı Sıbernetık, bılgısayar, genbılım terımlerı çoğalıyor Bır bılımı öğrenmek ıçın once onun terımlerını çok lyı bılmek gerekır Ancak, bız bu yazımızda, sayısı mılyonlara yaklaşan teknık terimler yerıne butun bılımlerın ortak aracı olan duzyazı dılı uzerınde duracağız Bunda gerek var, çunku, yakınlara kadar, Turk dılı deyınce ılk akla gelen şey, dılı Arapça, Farsça sozcuklerden arıtmaktı Bunda yuzde seksen başarı kazanıldı, belkı yuzde doksan Şımdı, daha kıvrak, daha canlı bır dıl ıçın emek harcamamız gerekıyor Leb demeden leblebıyı anlatacak bır dıl FransızAlman çevre konseyi atı Almanya ve Fransa çevre bakanları gelecek FransaAlmanya zırvesınde ortak bır çevre konseyi kurmayı planladıklarını açıkladılar Ikı bakan, Klaus Toepfer ve Brlce Lalonde planlanan Avrupa Çevre Ajansı'nın önculuğunu yapmak ıstıyorlar Bakanlar, ajansın Avrupa çevrecılığıne bılımsel katkılar sağlaması ıçın bağımsız bır guce sahıp olması gerektığını ve Avrupa Konseyı'nın dışına özellıkle de Doğu Avrupa'ya açılması gerektığını vurguladılar Ajans merkezının Stutgart ya da Bonrf da olması ıstenıyor Öte yandan, Batı Almanya enerjl tasarrufu sağlayan teknolojllere yatırım yapan endustrılere, vergl Indlrlml yapacağını açıkladı Fransız La Bruyere,' Bır duşunceyı anlatmak ıçın akla gelebılecek sözcuklerden sadece bır tanesıdır kı o duşunceyı en lyı anlatır" dedıkten sonra, eklıyor, usta yazar ışte o sozcuğu bulandır" Boileau, Malherbe adlı Fransız şaırını overken, 'yerıne oturtulmuş bır sozcuk ıle ustalığını gosterdı" dıyor Mehmet Aklf, ' Sozum odun gıbı olsun, hakıkat olsun tek" dızesı ıle, sussuz bır dılı anlatmak ıstıyor Bu kısa genellemeden sonra konuya geçebılırız Terimler dışındaki bılım dılının "akıcı", "açık", "kısa" olması gerekır Hepsı bu kadar değıl tabıı Ama bu yazıda sadece bu uçu uzerınde durmak ıstıyoruz I Akıcılık. Akıcılığı onleyen takıların başında "mektır, mektedır/ler/cektır/cek/eder olan, bulan, kılan " gıbı ekler gelıyor Bunların dılden atılmasını değıl, en aza ındırılmesını onerıyorum Çunku, bunlar suyun rahat akışını onleyen çakHtaşları gıbı okuyucunun kafasını yoruyor " Yanlış bır polıtıka ızlemekte, ulkeyı felakete goturmektedır" Burada, "ızlıyor, goturuyor' denebıleceğı gıbı "ızledığı yanlış polıtıka ıle ulkeyı felakete goturuyor" da denebılır Bu yolla ıkı fııl bıre ıner "Ancak, bu çocuklar oraya nasıl göturuleceklerdır?" Burada " lerdır" eklentısı anlama katkıda bulunmadığı ıçın kaldırılabılır Bilim dilinin ozellikleri B Dılıı ı ızın kıvraklığını azaltan eklerden bırı de "le lar" Bunun, bır de, "lerdır, lardır" şeklı var Bunlan kullanmak her zaman ıçın gerekli değıl Çoğul ekı olmayınca duşunce tam anlatılabılır mı? Anlatılabılır Örnekler • özne çoğul ıse fıılı de çoğul yapmak her zaman gerekli değıl Alman denızaltıları Karadenız'de kol gezıyor cumlesınde "lar' koymayabılırız • Aynı oznenın bır çok lıılı varsa bunların sadece sonuncusuna çoğul ekı getırılebılır "Çıçekler açmışlar, çevreye guzel kokularını yayıyorlar kuşları adeta davet edıyorlar" Bu cumlede her fııl© çoğul ekı getırmeye gerek yok • Soyut sozcukler çoğul ekını kaldırmada kolaylık sağlar Balıklar denızlerde yaşarlar" cumlesınde uç tane lar' gereksız "Balık denızde yaşar", aynı duşunceyı verıyor "Bulutlar dağılıyorlar" yerıne bulutlar dağılıyor denebıleceğı gıbı hava açıyor da denebılır "Cek, cektır, cektırler" ıçın de durum d/ nı Bunun gıbı, "melı, melıdır, melıdırler" de cumleye ağırlık veren ekler Olmak, etmek, bulmak, kılmak" gıbı fııllere çok kez gerek yok Bunların çokça kullanılması bıze Osmanlıcadan yadıgar kaldı Arapça, Farsça sözcuklerı bunlar olmadan kullanamayız Örnekler "Ikaz, mukabele, beyan " sözcuklerını "ettım" ıle bıtırmek zorundasınız oysa bunların Turkçe karşıhkları var Uyardım, karşılaştırdım, söyledım" gıbı (Dızılmış bır yazıyı aslı ıle kontrola ' mukabele etmek" denırdı) Batıdan gelen sozcukler ıçın de durum aynı Kontrol, koordone, fayrap (fıreup), prezan Yanlış kullanılan sozcukler