Katalog

GÖKBİ Lİ M Galaksimizin derinliklerinde... Parlaklıklarıntayini... En parlakyıldız... Yıldızların renkleri... Yıldızçeşitleri.. Samanyolu... Hulya Peker aranlık, bulutsuz bır gecede gökyuzunde yuzlerce yıldız göruruz Bazıları dığerlennden çok parlaktır, fakat hemen hepsı kuçuk yanıp sönen noktalar olarak gorulur Böylece atalarımızın onların nıçın her gun Dunya'nın etrafında bır tur atan görunmez bır kureye tutturulmuş lambalar olduğunu duşunduklerını anlamamız kolaylaşır Yıldızların kımı kez Guneş'tmızden bıle daha parlak, daha sıcak, daha buyuk olan başka yıldızlar olduğunu anlayıncaya kadar, astronomı, hıçbır zaman gerçek bır bılım olmamıştır Astronomlar yıldız uzaklıklarını ölçerken çok kuçük bır uzaklık bırımı olduğundan kılometre kullanmazlar Bunun yerine ışığın bır yılda aldığı uzaklık olan ışık yılı kullanılır Işığın hızı sanıyede 300 bın kılometre olduğu ıçın, bır ışık yılı 95 mılyon kere mılyon kılometreye eşıttır En yakın yıldız dort ışık yılından daha uzaktır ve bız onun dört yıl öncekı halını göruruz Bunun ıçın Guneş Sıstemı dışına çıktığımızda manzaramız oldukça eskıdır Guneş sıcak ve parlayan bır gaz kuresıdır, çunku enerjı uretır Bu, dığer yıldızlar ıçın de geçerlıdır Fakat gezegenler farklıdırlar Merkur, Venus, Mars, Jupıter, Saturn, Uranus, Neptun ve Pluton tıpkı Dunya gıbı Guneş'ın etrafında dönerler ve sadece Guneş'ın ışığını yansıtarak parıldarlar Bundan başka gezegenler gerı plandakı yıldızlara oranla hareket eder gıbı görunurler ve bır takımyıldızdan dığerıne geçerler Bunun nedenı, onların bıze yakın olmalarından dolayıdır Aslında yıldızlar o kadar uzaktır kı bağımsız hareketlerı çok kuçuktur. K Kuçük bır teleskopla bakıldığında bıle bır gezegenın ayrıntıları görulebılır Mare'ta kutup kubbelerı ve karanlık bolgeler bulunur Jüplter'ın leke ve kuşakları vardır Saturn buyuk bır halka sıstemıyle çevrılmıştır Fakat bır yıldızı bır ışık noktasından öte gösterebılen bır teleskop yapılamamıştır Bugunku bılgılerımızın buyuk bır kısmını spektroskopi llkelerlne dayanan aletler sayesınde oğrendık Spektroskopık yöntemlerde yıldızlardan gelen ışık bileşenlerine ayrılıyor ve biz orada hangl maddeler olduğunu bulabılıyoruz Bır yıldız ya yakın olması ya da gerçekten çok kuvvetlı olması yuzunden bıze parlak gözukebılır Görunen parlaklık kadir ölçeğl ısmı verılen bır sısteme dayanır ve daha parlak olanlara daha duşuk numara verılır Parlak bir yıldız bırıncı kadır, daha duşuk olanlar ıkıncı kadır olmak uzere böylece devam eder Çıplak gozle gorulebılen en sonuk yıldızlar altıncı kadır cıvarındadır Fakat optık bılımı bu sınırı çok daha ılerı göturmuştur Gunumuzde buyuk teleskoplarla 23 kadırden yıldızların fotoğrafları çekılebılmektedır Görunen parlaklık, yıldızın aydınlatma gucune tyı bırölçu değıldır Gökyuzunun en parlak yıldızı Slrius (parlaklığı 143 kadır) Guneş'ten 26 kez daha kuvvetlı bır yıldızdır ve bızden 8 6 ışık yılı ötededır Orlon Takımyıldızı'ndaki Rigel, Sırıus kadar gösterışlı değıldır, parlaklığı sadece 0 2 kadırdır Fakat aydınlatması Guneş'ın 50 bın katıdır ve bızden o kadar uzaktır kı, ışık ıçın bıle ordan buraya gelmek 900 sene surer Eğer Rlgel bıze Sirius kadar yakın olsaydı, yeryuzunde gölgeler oluştururdu. Bılınen en parlak yıldız S Dorado, Guneş^ ten bır mılyon kez daha kuvvetlıdır Fakat o kadar uzaktır kı, gözle göremeyız Öte yandan bız sadece parlak olan yıldızları seçebılırız Eğer Guneş'ı bır el fenerı yerıne koyarsak, dığer yıldızlar projektorlerden ateş böceklerıne kadar uzanan bır sırada dağılmış durumda olurlar Yıldızların buyukluklerı de genış bır dağılım gosterır Bazı buyuk devler yuz mılyonlarca kılometre çapındadırlar Orneğın Orion'un kırrnızı yıldızı Betelgeuse, Dunya'nın Guneş etrafındakı yorungesınden daha buyüktur Ölçeğın dığer ucunda ıse Dunya'dan bıle daha kuçuk yıldızlar bulunur Bu, onların gezegen olduğu anlamına gelmez Çunku yıldızları gezegenlerden ayırt eden fark çok temeldır Farklı renkler llk bakışta yıldızların farklı renklerde olduklarını görebılırız Bazıları mavimsi ya da beyaz ıken, dığerlerı sarı, yıne bazıları turuncu ya da kırmızıdır. Bu (arklı renkler yıldız yuzeyındekı sıcaklık farklarından dolayıdır Guneş'ın yuzey sıcaklığı 6 bın santıgrad derecedır Mavı ve beyaz yıldızlar daha sıcaktır, kırmızı ve turuncu yıldızlar ıse daha soguktur Sarı renklı Guneş'ımız bır kez daha ölçeğın ortalarında kalıyor Çok kışı şu eskı şarkıyı duymuştur, "göz kırp, göz kırp kuçuk yıldız ", yıldızların "goz kırpıştırdıkları" doğrudur, fakat bu, yıldızların kendılerınden değıl değışken atmosfer koşullarından kaynaklanır Bu olay bın ufka, dığerı ıse zenıte (tepe noktaya) yakın ıkı yıldızı karşılaştırarak daha kolay anlaşılabılır Gelen ışık daha kalın bır atmosfer tabakasından geçmek zorunda kalacağı ıçın, ufka yakın olan yıldızda kırpıştırma daha behrgındır Sırıus o kadar parlaktır kı, kırpıştırması daha da şıddetlıdır Yıldızlar çok çeşıtlıdır Bunların çoğu, şanslıyız kı bunlara Guneş de dahıl kararlı bır şekılde ışıldar, bazıları ıse değışkendır Uzayda çıft yıldızlar da var ve hatta uç ve daha çok olanlar Yıldız kumelerı de var, örneğın Yedi Kız Kardeş (Plelades) bunlardan sadece bır tanesı Galaksımız yıldızlara ek olarak buyuk ve seyrek gaz bulutlarım da ıçerıyor, bunlara nebula dıyoruz Zaman zaman şiddetli patlamalara tanık olabılıyoruz Sönuk bır yıldız bır anda normal parlaklığının bırkaç kat ustunde ışık yayabılıyor Eskı normal halıne dönunceye kadar bırkaç gün veya bırkaç hafta geçebılıyor Bu yenı yıldızları dığer bır deyışle novaları çoğunlukla amatör astronomlar keşfedıyor Daha da seyrek olarak bır yıldızı felaketle sonuçlanan bır patlama geçırırken görebılırız Bu patlamanın netıcesınde kuçuk, yoğun, ama zamanla genışleyen bır yıldız enkazı kalır Bu olay supernova pattaması olarak bılınır Içınde yaşadığımız galaksı oldukça buyuktur Ortalama olarak 100 bın ışık yılı çapına sahıptır, fakat genışlığı bunun uçte bın kadardır Galaksımız yassıdır, sırt sırta yapışmış ıkı yumurtaya benzer Eğer yukarıdan veya aşağıdan bakılırsa spıral şekle sahıptır Galaksı daımı bır dönme surecı m27 Dumbbell Nebula Yıldız çeşitleri Andromeda galaksisi ıçındedır Guneş dahıl butun yıldızlar galaksı merkezı etrafında sureklı hareket ederler Butun çıplak gözle görulen cısımler kendı galaksımız ıçındedır Guney yarımkudekı Büyük ve Kuçuk Magellan Bulutları, kuzey yarımkuredekı Andromeda spirali ıstısnadır Her uç cısım de tek başına ayrı galaksılerdır Teleskopla daha bırçok galaksı görulebılır ve çok kuvvetlı aletlerle daha 1000 mılyon tane gök cısmının fotoğrafının çekılebıleceğı sanılıyor Fakat bunların çoğu bır nokta kaynak şeklınde çıkacaktır Dunya'nın sıradan bır gezegen, Guneş'ın de sıradan bır yıldız olduğu gıbı Samanyolu da sıradan bır galaksıdır Doğal olarak Dunya'nın evrenın merkezı kabul edıldığı zamandan berı çok yol aldık Şımffı bızlerı başka sorular beklıyor Yıldızların hepsı bırer Guneş olduklarına göre etraflarında dönen gezegenlerı olabılır mı 9 Eğer varsa buralarda yaşam olasılığı nedır? Dığer dunyalarda yaşam aradığımız zaman buna kendı Guneş Sıstemı'mızden başlamalıyız Ne yazık kı, bugune kadar olan gelışmeler umıt verıcı değıl Yaşamın var olabılmesı ıçın bellı bır sıcaklık seviyesı, atmosfer ve su bulunmalıdır Dığer komşu gezegenlerde bu koşulların hıçbırıne rastlanmamıştır Akla en yakın aday olan Mars'ta bıle basıt organık maddelerden fazlas' beklenmıyor Guneş'ın, galaksımızdekı 100 bın mılyon yoldaşı gıbı sadece sıradan bır yıldız olduğunu bır kere daha hatırlatalım Guneş sıstemlerının sık bulunmaması ıçın hıçbır neden görunemıyor Esas sorun, gezegenlerın kendı ışıklarının olmaması ve blr yıldızdan çok daha kuçuk olmalarından dolayı onları göremememız En yakın yıldız etrafında buyuk bır gezegen donuyor olsa bıle, teleskoplarımız onların karşısında çaresız kalmaktadır Her turlu verıyı doğrudan olmayan yollardan elde etmek zorunda kalıyoruz Fakat başka yerlerde yaşam olmadığına ınanmak da bılımsel olmayan bır şey olurdu Bır gun somut bır delılle karşılaşıp karşılaşmayacağımız ıse geleceğe kalan bır soru U