Katalog

ARAŞTIRMA FİZİK Deniz canavarları gerçekte yaşıyor mu? Baştarafı 1. sayfada ratık görduğunu soyledı Fılodakı bılım grubunun başkanı bahkçıya, bılınen bırçok denız canlısının fotoğrafını gosterıp, görduğunun onlardan bırı olup olmadığını sordu ama balıkçı gorduğu yaratığın, paleontolojık (eskı çağlara aıt) atlasta gorduğu bır plesıozor'a benzedığını belırttı Hint Okyanusu 'ndakı bazı balına avcıları da bu tur yaratıklar görduklerını sık sık dıle getırdıler Tum tanımlamalar aynı ozellıklerı taşıyordu 56 metre boy uzunluğu, uzun boyun, kuçuk baş, ırı parlak gözler ve duz kahverengı derı Balına avcıları yaratıkları gruplar halındeyken de gorduklerını, onlara "uzun burunlu balinalar" dedıklennı ve bu çekıngen yaratıkların bılım adamlarınca bılındığıne ınandıklarını söylemışlerdı Yakın tarıhlerde, varlığıyla olay yaratan unlu Nessy de, daha öncelerı görulen benzerlerının tanımlarına uyuyordu Bır plesıozor'a benzeyen Nessy'nın 400'den fazla resmı çızıldı ve gerçek olup olmadığı tartışıldı Tım Dınsdale'ın matematıksel analızı, yaratık konusunda yapılan tum gözlemlerın guvenılır olduğunu gosterdı Okyanus çok genıştır ve hayal gucumuzun yardımıyla, derınlere gızlenmış urkek plesıozorların varlığına ınanabılırız Bu ılkel surungenler populasyonu, kuçuk bır körfezde mılyonlarca yıldır yaşamlarını surduruyor olabılırler Ancak yaratıkların sureklı olarak bellı bır bölgede yaşadıklarını söylemek pek doğru olmaz Şımdıye kadar yapılan duzenlı gozlemler yaratıkların, ılkbahar ve sonbahar arasında gollerde dolaştıklarını, daha sonra nehırler yoluyla denızlere geçtıklerını gostermıştır Sovyetler Bırlığı'nde Yakutıa'dakı göllerde yapılan yoğun gozlemler, burada olağan ustu canlılar yaşadığı sonucunu vermıştır Ne yazık kı bunu kanıtlamak ıçın bır sefer yapmanın uygun bır yolu bulunamamıştır Duşunun bır kere, orada bunun gıbı 500 000 gol vardır ve çoğuna henuz ulaşılarnamıştır O bölgelere gıderek gızemlı yaratıkları araştıran msanların hepsı amatördur Araştırmaların yetersızlığıne rağmen yaratıkların ortaya çıkması çok zaman almayacağa benzer Hızlı şehırleşme ve artan hava kırlılığı, belkı de bu canlıların toptan ortadan kalkmasına neden olacak ve torunlarımız 1980lerde yaşamış plesıozor'ların fosıllerını bulduklarında, atalarının dıkkatsızlığıne ve araştırma ruhlarının yetersızlığıne şaşıracaklardır SCIENCE In the USCR, 19891, İyonlaştırıcı radyasyonun etkileri İyonlaşmanın canlılarda yol açtığı fizikokimyasâl değişiklikler, saniyeden daha az sürede gerçekleşir. Arş. Gör. Hasan Çetin Özen Dicle Üniversltesi, Biyolo|l Bölümü eryuzundekı butun canlılar, yaşamları boyunca sureklı olarak, doğal ya da yapay radyasyon kaynaklarından yaşadıklan çevreye yayılan lyontaştırıcı radyasyonların etkısı altındadırlar (lyonlaşma olayı, bır atom ya da molekulden bır elektronun kopması olayıdır Bu olayı oluşturabılen radyasyon tıpıne de iyonlaştırıcı radyasyon adı verılır) İyonlaştırıcı radyasyon terımı, X ve gama ışınları ıle alfa, beta partıkullerı, elektronlar, protonlar, nötronlar ve kozmık ışınlar gıbı radyasyon tıplennı kapsar Ultravıyole (morötesı), görunur ışın ve enfraruj (kızıldtesı) radyasyonları canlı sıstemlerde lyonlaşma olayına yol açmazlar iyonlaştırıcı radyasyonların canlı maddede oluşturduğu lyonlaşma olaylarının yol açtığı fızıko kımyasal değişiklikler, bır saniyeden daha kısa bır surede olup bıterler Buna karşılık bu fızıkokımyasal değışıklıklerın doğurduğu genetik mutasyonlar, kanaerleşme ve hucro ölumu gıbı bıyolojık sonuçların ortaya çıkabılmesı ıçın saatler, gunler, aylar ve hatta yılların geçmesı gerekebılır Radyasyonun canlılarda oluşturduğu etkılerı, radyasyon enerjısının absorplanması ıle bıyolojık etkının ortaya çıkması arasındakı surede bırbırını ızleyen dört kademede ıncelemek mumkundur (Bk. Tablo: 1) Tablo1 'ın ıncelenmesıyle, 1 ve 2 nolu olayların tamamen fızıksel ve fızıkokımyasal olaylar oldukları ve bunların sonunda, radyasyon enerjısını absorplayan sıstemde kımyasal bazı bozuklukların ortaya çıktığı görulmektedır Bu sıstem bır bıyolojık sıstem olabıleceğı gıbı, bır cansız sıstem de olabılır Her ıkı halde de 1 ve 2 numaralı olayların seyrı aynıdır Buna karşılık, 3 ve A numaralı olayların oluşabılmesı, ancak radyasyon enerjısının bır canlı sıstem tarafından absorplanması Ile mumkundur Bu son ıkı olay, bıyo molekuler ve bıyolojık olaylar zıncırınden oluşmuşlardır Radyasyon, canlı sıstemler uzerıne, dırekt ve Indırekt olarak ıkı şekılde etkır Bırıncısınde, radyasyon enerjısı ılk kademede ONA ya da bır enzım molekulu gıbı ozel bır bıyolojık yapı tarafından, ıkıncısınde ıse bu ozel bıyolojık yapıların ıçınde bulunduklan ortamın molekullerı tarafından absorplanır. Bıyolojık tahnbat açısından, bıyolojik hedef molekulun dırekt ya da ındırekt yoldan Y Radyasyon Radyasyon Bıyoloıık Radıkallefın bıyoloıık hedel molekule etkısı mulekul DIREKT ETKI I N D I R E K T ETKI Şekıl 1 İyonlaştırıcı radyasyonun dırekt ve ındırekt etkileri etkılenerek tahrıp olması buyuk öpem taşımaz Ancak, canlı madde yuzde 7090 oranında su ıçerdığınden, radyobıyolojık açıdan, radyasyonun ındırekt etkileri dırekt etkılerınden daha önemlıdır ve radyasyon tahrıbatlarının buyuk ölçude ındırekt yoldan olduğu kabul edılmektedır İnsan üzerinde etkileri Radyasyonun ınsan uzerındekı başlıca etkılerını şu şekılde özetleyebılırız 1. Cılt ve yuzey dokularında meydana gelen tahribatlar 2. Özellıkle kan ve kan yapan organlarda olmak uzere vucut ustundekı genel etkıler (anemı ve lösemı teşekkulu) 3. Kanser ve sarkomlar gıbı kotu tabıatlı tumörlerın meydana gelmesı 4. Katarakt teşekkulu, kısırlık, doğal ömur suresının kısalması gıbı dığer zararlı etkıler 5. Genetik etkıler Yukarıda belırtılen radyasyon etkileri akut ve kronlk olmak uzere ıkı şekılde meydana gelırler Akut radyasyon etkileri bır defada ve kısa bır sure ıçınde alınan bır radyasyon dozu sonucu görulen bıyolojık etkıler olup, genellıkle gun ve hatta gıbı kısa bır zaman suresı ıçınde ortaya çıkarlar Cılt, kan ve kan yapan dokular uzerındekı radyasyon etkileri bu cınsten olup genellıkle buyukçe bır radyasyon dozuna ıhtıyaç gosterırler Dığer yandan ufak radyasyon dozlarının sureklı veya kısa aralıklarla alınması şeklınde kronık ışınlamalar sonucu meydana gelen radyasyon etkileri ıse en erken bırkaç yıl ıçınde ortaya çıkabılır Bu surenın maruz kalınan radyasyon dozuna ve vucut kısmına bağlı olarak 2030 yıl kadar olması da mumkundur r> 1 Başlatıcı reaksıyonlar 2 Kımyasal bozukluklar 3 Bıyomolekuler bozukluklar 4 Bıyolojık bozukluklar (Fızıksel kademe) (Fızıkokımyasal kademe) (Kımyasal kademe) (Bıyoloıık kademe) lyonlaşmalar, uyarılmalar 107 Serbest radıkaller, Uyarılınış molekuller Proteınler, nukleık asıtler Hucre ölumu, organızma ölumu, v s (Sanıyeler, saatler) (Saatler, yıllar) Tablo 1. Canlıda radyasyon bozukluklanna yol açan olaylar