Katalog

ÇEKİRDEK F İ Z İ Ö İ ARAŞTIRMA ma ortamı tutuklama süresı de, "sanıye" cınsınden T ıse Bu ıkı buyukluğun çarpımı, yanı NXT buyukluğunun, yuz mılyon kere mılyondan (10'") buyuk olması gerekır Bu kısıta, "Lavvson Kısitı" denmektedır Bu dururnda ortam sıcaklığının mertebesı, yuz mtlyon derece olmaktadır Hemen belırtelım kı, Lavvson Kısıtı'na, hem de çeşıtlı yaklaşımlar bazında, çok yakın gelınmıştır Yıne de bu kısıt, bugun ıçın tam sağlanmış olamamaktadır Şımdı, çok kısa olarak, kontrollu fuzyon çalışmalarının geçlrdığı evrelere, bır göz atalım Hem ABO hem de Sovyetler Birllğl 1950'lerın başında hıdrojen bombasını gerçekleştırmışlerdı Hıdrojen bombası, atom bombasından da muthış bır sılahtı ilk hıdrojen bombası, o gun elde bulunan atom sılahına kıyasla, bır kaç yuz defa daha tahrıpkâr olmaktaydı Taraflar, hıdrojen bombasının yapımından hemen sonra, kontrollu fuzyon çalışmalarına yuklenmeye başladılar Oncelerı "manyetlk aygıtlar" uzerınde duruldu Sovyetler, meşhur TOKAMAK'ı gelıştırdıler ABD'nın benzer çızgıde, ALCATOR'u oldu Açık uçlu "manyetik aynalar" uzerınde durulmuştur Sımıtvarı aygıtlarda, plazma ortamı yuzeyden, açık uçlu manyetik aynalarda ıse uçlardan, dışarıya, kaybedılmektedır Bu aygıtların hepsınde, tutuklama suresı, yuzmılyon derece sıcaklıkta bulunulmakta ıken, sanıye mertebesını geçememektedır Çeşıtlı manyetlk aygıt geometrılerı, keza uygulanan çeşıtlı manyetlk alan bıçımlerı, tutuklama suresını uzatmaya pek yetmemektedır Manyetik tutuklama yolundan tamamen farklı bır yaklaşım yolu,' ataletle tutuklama" yolu olmaktadır Burada plazma ortamını ısıtmak ıçın gereklı enerjı, lazer aracılığıyla sağlanmaktadır Lazer, atomdan yayılan bır ışındır Ozellıklerı, fevkalade kısa zamanda elde olunabılmesı, tek yönde hareket etmesı ve her bır "ışık zerresınde", duzenlı olarak aynı enerjısıyı taşırnasıdır Lazer dolayısıyla, buyuk bır enerjıyı, çok kısa zamanda, mınımınnacık bır hedefe yağdırabılecektır Söz konusu yaklaşıma yonelık olarak Fuzyona uğramasını ıstedığımız malzeme, yanı bır döteryumtntyum karışımı, kuçucuk, mılimetrenın yuzde bırı çapında kurecıklere sıkıştınlıp, lazerle vurulacak hedefler hazırlanarak yola çıkılır Bu kurecıklerın hazırlanmasının, başlı başına bırteknolojı ıçerdığını kaydetmeden geçmeyelım Işte bu kuçuk hedeflere şımdı, sanıyenın mılyarda hatta on mılyarda bırı gıbı, fevkalade kısa surede, çeşıtlı noktalarından lazer ışını yağdırılmak ıstenmektedır Kuçuk hedefın soz konusu zamanda soğurduğu enerjı mıktarı 10 kılojul mertebesındedır Hedef çok kısa zamanda, oldukça buyuk bır enerjıyı ıçince ısınmakta Özellıkle dış kısmı bu yuzden kabarmakta, şışmekte Buna karşılıksa, "momentumun korunumu" gereğı, ıç kısım "anıden" buzulmekte Işte tam bu sırada burası, yuzmılyonlarca derece sıcaklığa ulaşıvermekte ve fuzyon koşullarına ortam oluşturmaktadır Hedef kurenın ıç kısmının buzulmesı, (tıpkı mermı atan topun gerı tepmesındekı gıbı) "momentum korunumu" gereğı olduğundan, burada fuzyona uğrayacak çekırdeklerın tutuklanması, ışte, ' atalet" yoluyla olmaktadır Hedefın ıç kısmında fuzyon gerçekleşınce halıyle hedefmedef kalmamakta Her şey darmaduman olmaktadır Burada da mesele, ortama fuzyon koşullarını sağlamak ıçın verılen lazer enerjısını, meydana gelecek çekırdeksel kaynaşmalar aracılığıyla gerı almaktır Hemen belırtelım, lazerle fuzyon alanında da Lavvson Kısıtı'na çok yaklaşılmış olmakla beraber, bılımsel olurluk, bugun ıçın aşılmış değıldır Bır noktayı daha kaydedelım Hedef katı bır döteryumtntyum karışımıdır Burada kaynaşmaya amade çekırdeklerın, zaten yuksek yoğunluğu, bılhassa, bahsettığımız buzulmenın de meydana gelmesıyle beraber manyetik aygıtlardakı plazma ortamının ıçerdığı yoğunluktan, mılyarlarca defa daha buyuk olmaktadır Dolayısıyla, gereklı tutuklama suresı o nıspette azalacaktır Bu nedenledır kı, atalet yoluyla tutuklama surecınde ortamın tutuklanması, buraya lazerle enerjı yağdırma suresı yanı, "mılyarda bır sanıye" ıle sınırlı olabılmektedır Şu var kı tutuklama suresının bu kadar kısacıktan, bırazcık daha uzatılmaması dahı, atalet yoluyla fuzyonun, bılımsel olurluğunu çelıyor bulunmaktadır Bugun ıçın ışte bu yolla da tam başarılı olunamamaktadır Ataletle fuzyon yaklaşımına, ulkelerın, özellıkle de superlenn, gunumuze degın yıne mılyarlarca dolar akıtmış bulunduğunu kaydedılım (Gelecek hatta: Soğuk fuzyon umudu var mı?) Ataletle tutuklama Spor ayakkabılann taban elostikıyetleri bılımsel yöntemleıie araştırıyor Manyetik aygıtlar Yuklu parçacıklar, hareket halınde olarak, "elektrıksel akım" oluştururlar (Elektrıksel akım netıcede, kestırmeden ıfade edersek, elektronların hareketınden kaynaklanır) Hareket halındekı bır yuklu parçacığa, yanı elektrıksel akıma, manyetik bır alan tatbık edecek olursak, elektrıksel yuk, bır kuvvete maruz kalır Bu kuvvet, akımla manyetik alan yonunun meydana getırdığı duzleme, dıktır Kuvvet ayrıca, elektrıksel akım şıddetıyle, keza manyetik alan şıddetıyle, orantılıdır Manyetik aygıtların sırrı, ışte bu noktadadır Çok yuksek enerjılerle hareket etmekte bulunan yuklu parçacıkların oluşturduğu yuz mılyonlarca derece sıcaklıktakı bır ortama, uygun bır manyetik alan tatbıkıyle, parçacıklar buyuk bır kuvvete maruz bırakılmakta Dolayısıyla da, tutuklanabılmektedırler Demek kı, yuzmılyonlarca derecedekı ptazma ortamını, buna dayanıklı bır "kap" aracılıyla değıl, bır manyetlk alanın, burada sağlayacağı kuvvetler sayesınde, hapsedebılmekteyız Gerçekte mesele, bu kadar basıt değıldır Hangı plazma geometrısı seçılırse seçılsın buraya hangı şekılde, manyetik alan uygulanırsa uygulansın dılenmekte olan "plazma tutuklanması" bır turlu gerçekleştırılememektedır Plazma ortamı, bugune kadar denenmış tum seçenekler bazında manyetlk olarak ancak, sanıye mertebesındekı surelerle tutuklanabılmekte Dolayısıyla da göz açıp kapayıncaya kadar dağılmaktadır Böyle olunca da ortamda, yetersız sayıda fuzyon reaksıyonu meydana gelmekte Hıçbır bıçımde ne yazık kı ortamı oluşturmak uzere verılen enerjı, fuzyon aracılığıyla gerı alınamamaktadır Manyetik araçlar dev araçlardır Gerek ABO, gerek Sovyetler Bırlığı, gerekse de Japonya ve Batı Avrupa'da bu araçlara, mılyariarca dolar dokulmuştur Buralarda, vurgulayalım, fuzyonun bılımsel olürluğu, yanı demın dıkkate getırdığımız Lavvson Kısıtı, tam gerçekleştırılmış değıldır Manyetik aygıtlar ıtıbarıyle bırçok geometrı denenmıştır Bunların hepsı plazma ortamının daha etken tutuklanmasını amaçlamaktadır Nukleer muhendıslerın, bu sorunu aşmak ıçın deyım uygunsa "deveye hangı hendeklerı atlattırdıklarına", hangı aygıtları ortaya çıkarttıklarına değınmeye bıle burada yer yoktur Şu kadarını belırtelım kı esas olarak kapalı, "toroıdal" yanı "sımıtvan" aygıtlarla Adımlarımız sıçrayışlara dönüşebilecek mi? ew Scıentıst dergısı, spor ayakkabılann taban elastıkıyetlerını ve ne ölçude enerjı dönuşumu sağlayabıldıklerını araştırdı Elde edılen sonuçlar ıse şoyle Genelde koşucular yere önce topuklarıyla temas edıyorlar, fakat basınç merkezı hareket esasında suratle ayağın yuvarlak kısmına doğru kayıyor ve burada etkısını ayak yerden kesılene kadar surduruyor Tam bu durumda tabanın on kısmı sıkışıyor, daha sonra tabandan bu sıkışma kuvvetı aksedıyor Böylece vucut once yavaşlıyor, sonra tekrar hızlanıyor Ayakkabı tabanlarının basınç altında farklı şıddette şekıl bozukluklarına uğramaları, onların elastıkıyet özellıklerını belırlıyor Tanınmış markalarla yapılan deneyler şu sonuçları verdı Asics ve Avla markalı ayakkabılarda enerjı dönuşumu oldukça tatmınkâr duzeyde HlTec ve Turntec markalı ayakkabılarda ıse enerji dönuşumu hemen hemen hıç yok Dığer markalar ıse bu ıkı ucun arasında şu sı N Graflktekl alan: Yapılan ışı gosterıyor A + B alanı, çalıştırıcının aşağı yukarı hareketınde yaptığı ışı verıyor Bu esnada taban sıkıştınlıyor *. alanı ısı olarak kaybedılen enerjıyı B alanı ıse elastık gerı tepme sonucu yenıden elde edılen ener/ıyı verıyor Yenıden elde edılen ener/ının yuzdesı 100 B/(A + B) rayla yer alıyor Converse, Reebok, Saucony, Nike... Bır ayakkabı topuğunun kalıtesı yumuşaklığı ve tabana uyumu ıle doğru orantılıdır Boylelıkle etkı anındakı zorlanma azalır Başka bır deyımle, ayakkabının topuğu fazla zorlanma olmadan kınetık enerjıyı emebılmelıdır Bu arada enerjı dönuşumunun tabanın ön kısmına doğru yuksek duzeyde olması da son derece önemlıdır Fırmalar bu konuda daha başarılı modeller uretebılmek ıçın yenı arayışlar ıçındeler (İ.K.) Gargln sıkiftna: Koşu ayakkabılan, otohıdrolık dınamık test makınesınde denenıyor 11