Katalog

İ KLİM Bİ L İ M Güneş rüzgârl Yerkürenin manyetik alanıyla, güneş rüzgârlarının karşılıklı etkileşimi, kutuplarda renkli ve hareketli ışıklara neden olan büyük güç kaynakları yaratıyor. Derleyen: Gülşat Aygen Aurora Iklimin ayar düğmesi: Bulutlar Dünyanın ısınma ve soğuma dengesinde bulutlar hangi rolü oynuyor? Çeviri: Melih Cılga erkurenın uzerındekı yaşamla ve atmosfer tabakasıyla bırlıkte alındığında, dunyayı dev bir serdya benzetmek olası Bu dev seranın ısı dengesı konusunda uzun zamandır yoğun araştırmalar yapılıyor Fakat atmosfer araştırmacılarının çalışmaları bulutların karmaşık yapısı yuzunden zorlukla ılerlıyor Uzmanlar herhangı bır gunde yeryüzünun yüzde 60'tnın bulutlarla kaplandığını, guneşten gelen ışınların bır bolumunun uzaya gerı yansımasının ve yeryuzunden yayılan ısının bır bolumunun ıçerıde tutulmasının bu yuzden olduğunu bılıyorlar Fakat bu ısınma ve soğuma sureçlerı arasındakı ılışkı net bıçımde açıklanamıyor Araştırmacılar bılgısayarda oluşturulmuş atmosfer modellerı uzerınde çalışırken en yaklaşık tahmınlerı gerçek verı olarak almak zorunda kalıyorlar Atmosferın ıçınde karbondıoksıt ve ısıyı tutan dığer gazlar oluştukça, dünyanın daha fazla ısındığında tum uzmanlar fikır bırlığı ıçındeler Fakat ısınmanın mıktarı, hızı ve bolgesel etkılerı gıbı konularda onemlı goruş ayrılıkları bulunuyor Nısan 1985 verilerine göre nazırlanmış ısı hantası Buhtlann soğutma etkisinm kuçük olduğu yerler sarı renklı Yeşıl görecell olarak soğuk bolgelen, mavı de en soğuk bolgelen göstenyor K Y Uydular dunyada belırlı bır bölgenın karşısından geçerken, uzerlerındekı duyargalar yansıyan guneş ışığını, yayılan ısıyı ve kızılötesı ışınları ölçuyorlar Araştırmacılar da bu ölçumlerle belırlı bır zaman dılımınde bulutlu veya açık olan bolgelen ve her nokta ıçın bulutların dünyanın enerjı dengesıne etkısını saptıyorlar Uydulardan llk kez 1985 yılının nısan ayına aıt bır grup verı geldı Yapılan değerlendırmelerden sonra dünyanın bulutlarla kaplı halının bulutsuz dururnundan 11 derece daha soğuk olduğu sonucuna varıldı Bulutların gorecelı olarak fazla ışığı gerı yansıttıkları ve pek az ısı tuttukları yerler olan orta enlemler arasındakı okyanuslar uzennde soğutmâ etkısı en yuksek boyutlara çıkıyor Dönencelerın arasındakı tropıkal bolgelerde ısıtma ve soğutma etkılerı oırbırını yok edecek bıçımde, denk mıktarlarda gerçekleşıyor Uyduların duyargaları ınsan gozu gıbı çalışmadıklarından, "orada blr bulut var" dıyebılmek ıçın bır suru verı yığınını ışlemek gerekıyor Uyduların duyargaları yalnızca belırlı bır bölgeden yansıyan ışığın parlaklığını ve dışarı yayılan kızılotesı ışınları kaydedebılıyorlar Çok karmaşık bır bılgısayar programı da, dünyanın o bolgesınde bulunan bulut tıpıne göre bu olçum sonuçlarını değerlendırıyor Farklı bulut tıplerı farklı etkılere sahıpler NASAnın Longley Araştırma Laboratuvan'ndakı yetkılılere gore "bulutların soğutma etkısı, dünyanın buyuk bır seraya benzemesınden kaynaklanan ısınmayı dengeleyecektır" yorumu pek geçerlı değıl Uzmanlar ıç ısınmanın artması durumunda hangı bu lutlardan yanıt geleceğını kestıremıyohar Yeryuzunden yayılan ısı enerjısı ıçerıde tutulunca, daha fazla mıktarda su buhariaşacak ve yoğun bulutlar oluşacak Boylece bır yandan daha fazla guneş ışığı uzaya gerı yansıtılırken, öte yandan da atmosferdekı fırtınaların sayısı artacak (Di«cov«r, haziran 89) uzey Kutbu'nda gecelerı görulen harıka ışıklarını (Aurora Borealıs) ılk ınceleyenler, bu görüntulerın atmosferde gökkuşağı gıbı kınlan guneş ışıkları olduğunu sanıyorlardı Oysa bugun aurora uzmanı fızıkçıler, auroraların ıvonosferdekı atom ve molekullerın guneşten gelen elektronlara çarpmasıyla açığa çıkan ışıklar olduğunu bılıyorlar Auroral hareketın nedenı, atmosferık turbulans değıl, tıpkı TV ekranındakı göruntunun elektrotları katot tupten ekrana yönelten manyetik alan farklarından oluştuğu gıbı, elektronları harekete geçıren elektromanyetık koşullardakı değışıklıklerdır 20 yıldan uzun sure önce auroral ışınımın dünyanın manyetik örtusu ıle guneş rüzgârları arasındakı karmaşık etkıleşimin harekete geçırdığı elektron ışınlarının, ıvonosferı bombardımana tutmasıyla meydana geldığı belıtienmıştı Auroranın jeomanyetık doğası uzaydan net olarak görulebılır Gezegenımızın kalıcı şekıllerınden bırı, her ıkı jeomanyetık kutbu merkez alan, buyuk, parlak ovaldır Kuzey Kutbu etrafındakı Aurora Borealis, Guney Kutbundakı ıse Aurora Australis adını almıştır Alaska Unıversıtesı'nden Syunlchl Akasofu ve arkadaşları guneş rüzgârları ve aurorayı harekete geçıren gucun oluşumu arasında bır dızı ılışkı saptadılar Ayrıca Guneş'tekı hareketlerın Guneş ruzgârlarını nasıl etkıledığını de buyuk oranda ortaya koydular Bu gelışmeler auroral faalıyetlerın yoğunluğunu önceden saptayabilecek bır bılgısayar programını gundeme NASA uydu gönderiyor Altmıştan fazla araştırmacının uç yıl suren çalışmalarından sonra somut bulgular tahmınlerın yerını almaya başladı New York Devlet Unıversıtesı'nden Robert Cess, "Bulutlar, Iklim modall tasarlayanların an zayıf noktaları olmuştur" dıyor 1985 yılında uydulardan elde edılen, tum dunya genelıne aıt verılere gore, bulutlar tuttuklarından daha fazla enerjıyı gerı yansıtıyorlar ve gezegenımızin soğumasına açıkça katkıda bulunuyorlar Fakat bolgesel olarak değer lendırıldığınde bulutların etkısı onemlı ölçude değışebılıyor Cess, NASA tarafından fırlatılan ıkı uyduyu kapsayan projedekı bılım adamlarından bırı Bu proje, dunyaya gelen ve dunyadan yansıyan guneş enerjısı dolaşımının sonucunda dunyada oluşan ısı dengesının somjt bır harıtasını çıkartmayı amaçlıyor GUNEŞ RÜZOÂRLARI, yani Güneş'ten gelen proton ve elektronların oluştuduğu yaygın plazm venten, kuyrukluyıldız şeklinde blr boşluğun ıçıne alır Rüzgâr manyetosferı gunduz yuzunde îı yerkürenin manyetik alanını, manyetik kuyruk adı verllen, 1000 yerkure yarıçapı uzatılmış bır ha alanı vardır (kırmızı) Şekıldekı gıbı güneye yöneldığınde, yerkurenın manyetik alanıyla (mavı) ye partlküllen yeniden bağlanma alan çızgılerı boyunca manyetosfere akar Manyetik kuyruğun ku yunelirken, güneydekıler uzağa yönellr Manyetik kuyruktakı alan çızgılennın yeniden bağlanma koparabilir