Katalog

DEPREM ARAŞTIRMALARI Gökdelen sayısının hızla artması, daha uzak depremlerin de kentleri etkileme olasılığını yükseltmekte... Doç. Dr. Haluk Eyidoğan İTU Jeofizlk Muhendlsllğl Bölümü Istanbul, 1. derece deprem bölgesine yükseldi D %98'ı hıdroelektrık barajların %91'ı deprem tehlikesi olan bolgelerde bulunmaktadır Turkıye'de depremlerin neden olduğu kayıp, ulusal gelırın ortalama olarak 1/130'una eşıttır ve bu oran onumuzdekı yıllarda oluşacak buyuk depremlerden sonra çok daha fazla olabılecektır Şehırlerın tıcaret ve sanayı odakları olma eğılımlerı nufus goçunu etkıleyen en önemlı etkendır Turkıye'nın önemh sanayı ve tıcaret bolgesı olan Marmara Bölgesi'nde buyuk depremlerin olma olasılığının oldukça yuksek olduğunu, arşıvlerımızdekı tarıhsel ve aletsel deprem verılerı ve gozlemler ortaya koymaktadır istanbul ve yoresının tarıhsel depremlerı olarak MS 2121894 yılları arasında kayıtlara geçmış çeşıtlı şıddette 145 deprem sayılmaktadır Bu depremlerden 41 tanesı 6 şıddetınde, 35 tanesı 7, 39 tanesı 8, 10 tanesı 9, 2 tanesı 10 şıddetındedır Marmara bolgesının 1985 sayımına göre ulke nufusunun 1/5'ınden fazlasını barındırmakta olduğu Istanbul ve Kocaelı gıbı sanayı ve tıcaret merkezlerınde nufus artış oranının %50'ye vardığı duşunulurse, bolgedekı deprem kokenlı kayıp rıskı boyutunun ne denlı buyuduğu anlaşılır Nufus artış eğılımlerının bu duzeyde olduğu kentlerde beklenen depremler nedenıyle bırım alan başına duşecek ınsan kaybı ve ekonomık zararlar her geçen gun bıraz daha artmaktadır Sanayıleşme ve hızlı kentleşme surecıne gıren Turkıye'de yer seçımı, yapı teknığı ve halkın deprem konusunda bılınçlendırılmesı konularmda daha duyarlı davranmak ve çağdaş teknolojılerden yararlanmak zorunluluğu ortaya çıkmaktadır Yapı muhendısı depreme dayanıkh yapı yapmada ıkı temel verıye gerek duyar Bunlar, yapının statıkdınamık davranış özellıklerı ve yerın yapısal ve tıtreşım özellıklerıdır Yeraltı yapısı ve yerın tıtreşım özellıklerı, jeofızık ve sısmolojı çalışmaları sonucu belırlenır Depremden herhangı uzaklıktakı bır yapıda hareket özellıklerını belırleyen unsurlar şunlardır a Deprem kaynak zonundakı fızıksel koşullar, b Deprem kaynağı ıle yapı alanı arasındakı ortam, c Yapı alanındakı yeraltı yapısı ve tıtreşımlerı, d Yapı tıtreşım özellıklerı, 200 Km mesatedekı depremler bıle buyuk kentleri yıkabılıyor Kentleşen Türkiye ve deprem sorunu epremsellığı yuksek olan Turkıye, depremlerin neden olduğu can ve mal kayıpları açısından dunyada sayılı ulkelerden birıdır Istatıstık verılere gore Turkıye'de bır ya da ıkı senede bır buyuk deprem beklenır Dunyada son uç yuzyılda depremlerin neden olduğu ınsan kaybı sayısı 3 mılyon kışıye yaKindır 1900 yılından bu yana Turkıye'de 70 bıne yakın ınsan olurken, 500 bıne yakın yapı yıkılmıştır Depremlerin 19001968 yılları arasında ulkemızde oluşturduğu hasar, ortalama 250 trılyon lıradır Az gelışmış ve gelışmekte olan ulkelerde, depremlerin neden olduğu zararlar, gelışmış ulkelerınkıne oranla 100 kat fazla olabılmektedır Bu sonucun ana neden ı yanlış yerleşme alanlarının seçımı, yetersız ve uygun olmayan malzeme kullanımıdır Nufus artışı, kentleşme ve sanayıleşme nedenıyle depremsellığı yuksek ulkelerde deprem kökenlı kayıp rıskı de zaman ıçınde çok tehlıkelı boyutlarda artmaktadır Özellıkle buyuk kentlerde depremın doğrudan etkılerı kadar zarar verıcı dolaylı ekonomık ve sosyal etkılerı olmaktadır Marmara e Tıtreşen yapızemın etkıleşmesı Depremlerle bır arada yaşamak zorunda olduğumuz bu ulkede sısmolojık çalışmaların duzeyı, olması gerekenın çok altındadır Depremlerle ılgılı bılgılerımız genelde bolgesel (makro) ölçekte kalmaktadır Her şeyden once ulusal çapta çağdaş bır deprem kayıt ıstasyon ağı yoktur Gerek deprem Kaynağı ve gerekse muherıdıslık uygulamaları açısından önemlı katkıları olan kuvvetlı yer hareketı kayıtları, sayı ve dağılım olarak azdır, Deprem zararlarının azaltılması açısından unıversıteler ve ılgılı kurumlardakı jeofızık ve sısmoloji çalışmalarını hızlandıracak projeler desteklenmelı ve yapı sanayının bu tur çalışmalara başvurmalarını sağlayacak ortam hazırlanmalıdır Nüfus ve deprem riski Cumhurıyet dönemı ve özellıkle Ikıncı Dunya Savaşı sonrası Turkıye'de belırlı merkezlere doğru nufus hareketlerı başladığı gorulmektedır Nufus artışı oranı genelde her devırde yuksek olan Turkıye'de, buna ek olarak nufusun özellıkle buyuk ılçe ve kentlerde yoğunlaşma surecı başlamıştır 1985 nufus sayımına gore nufus yoğunluğu 66 kışı / km2'dır Ancak bu değer buyuk yerleşım merkezlerı ıçın gerçekçı değıldır Belırlı bır ıstatıstık bılgıye sahıp olmamakla bırlıkte, bu sayının buyuk kentlerde bırkaç yuz olması beklenır 1927'de ıl ve ılçe nufusu bucak ve köy nufusunun 1/3'u ıken, 1985'te kentlerın nufusu koylenn nufusuna eşıtlenmıştır 19801985 yılları arasında ıl ve ılçelerde yıllık nufus artışı ortalama %454 ıken köy ve bucaklarda %93 olmuştur Turkiye yuzölçumunün %91'ini deprem tehlikesi içeren bolgeler oluşturmakta ve halkımızın %95't deprem tehlikesi yuksek bolgelerde yaşamaktadır Buna bağlı olarak, yapılan hızmet ve sanayı sektöru yatınmlarının da deprem rıskı hızla artmaktadır Buyuk sanayı merkezlerımn 10 İstanbul'da tehlike arttı Bugun ulke çapında kullanılan ve TC Bayındırlık ve Iskân Bakanlığı'nın 1971 yılı onayını taşıyan deprem bolgelerı harıtası eksıktır ve özellıkle önemlı muhendıslık yapılan ıçın yetersızdır Şehırleşme surecının hızlandığı, yuksek ve buyuk yapıların, tunellerın, vıyaduklerın, santralların barajların ve yaşam destek bırımlerının sayısının arttığı bır ulkede, dört derecelı bır deprem bolgelerı harıtasıyla depreme dayanıkh yapı tasarımına gırışmek, gelecek ıcın bazı önemlı rısklere gırmektır Tarıhsel depremlerle ılgılı yenı bulguları ve 1971'den sonra oluşmuş depremlerı de göz önune aldığınızda, bugun deprem tehlikesi az bılınen bazı yorelerın deprem tehlike derecesinin arttığını gormekteyız Orneğın anakent Istanbul un Marmara sahil bolgelerinın birlncl derece deprem bölgelerlne yukseldiği anlaşılmaktadır Özellıkle bu bolgenın heyelanlar ve aluvyon sahalar bakımından zengın olduğu duşunulurse rıskın boyutu daha buyur Aslında deprem bolgelerı harıtası bır rısk harıtası değıldır Ayrıca ulke çapında tehlike ve rısk harıtaları yerel alan kullanımlar nda yeterlı değıldır Deprem zararlarını ındırgemeye yöne lık yer seçımı, arazı kullanım planlaması ° var olan altyapının lyıleştırılmesı ışlerının sağlıklı olarak yapılabılmesı ıçın yersel ölçude sısmık bölgelendırme ya da mıkrobölgelendırme çalışmaları yapmak gereklıdır Çağdaş bır mıkrobölgelendırme çahşması, ancak jeofızık ve sısmolojık araştırmaların katkısıyla gerçekleşebılır Ne yazıktır kı bugun bu amaca yonelık jeofızık ve sısmolojık araştırmalar ımar ve planlama ıle ılgılı yasa ve şartnamelerde yer almamaktadır Bugune kadar olmuş buyuk depremlerden oluşan hasarlar genelhkle perıyodu 01 ıle 04 sanıye arasında olan yapılara karşılık gelmektedır Gunumuzde, özellıkle buyuk yerleşım bölgelerınde, metre karede daha çok ınsan barındıran yuksek yapılar baskın duruma geçmıştır Kentlerde bırçok yapının salınım perıyodu 051 5 sanıye arasında değışmektedır Deprem olma olasılığı yuksek bazı kentlerımızde yukseklığınden başka hıçbır faydası olmayan, tersıne ve nufus yoğunluğunun ve merkezıleşmenın artmasına neden olan gokdelenlerln sayısı hızla artmaktadır Boylece yalnız yakın depremler değıl, daha uzaktakı buyuk depremler de kentlerdekı kayıp rısklerını arttırmaktadır Yakın tarıhımızde buyuk yerleşım merkezlerını etkıleyen bazı buyuk depremlerden Örnekler aşağıda verılmıştır 28 Mart 1970 Ged/z Depreml: Ms=71 buyukluğundekı bu deprem dış merkezınden (epısantr) 135 km uzakta ve V derece (hasar etkısı olmayan) şıddet alanmın oldukça dışında bulunan Bursa Tofaş otomobil fabrıkasındakı bazı yapılarda ağır hasar olmuştur Bunun nedenı, bolgedekı kalın tortul tabakanın tıtreşım perıyodunun yapının doğal tıtreşım perıyodu ıle aynı olmasıdır 4 Mart 1977 Bükreş, Romanya Depremi: Ms=73 buyukluğundekı bu deprem, deprem kaynağından 200 km uzakta bulunan Bukreş kentınde buyuk genlıklı ve uzun perıyotlu baskın yer hareketlerı oluş