Katalog

E V R İA İnsanı, diğer canlılardan ayıran 3 temel özellik: "Ayağa kalkış" insanın evriminde tayin edici bir özellik; bilim adamları, dik yürümeye başlayışın tarihini araştırıyor. "Atalarımız, ellerinde alet taşımak için ayağa kalktılar" şeklindeki klasik görüş değişiyor. Çeviri: Gülşat Aygen Ne zamandır iki ayak üzerind Bugüne kadar evrım kuramcıları, gelışmış beyınlerımızın yarattığı aletlerı ellenmızde taşıyabılmemız ıçın dik yuruduğumuz goruşundeydiler Ancak son yıllarda bulunan ınsan fosıllerı yenı göruşlerı de ortaya çıkarıyor Bılınen en eskı atalarımızdan, uç mılyon yıl Önce yaşamış australopltheclne'lerde gelışmış ILIUM I nsanoğlunun en tıpık özellığı sorulduğunda akla ılk gelen gelışmış beynımızdır Kımılen de alet yapıp kullanabılmemızden söz eder Bızlerı dığer canlılardan ayırt eden uçuncu özellik ıse sadece ınsanlarda ve yakın atalarımızda görulen "dik yürüyebllmcdir". cıımus MrnıusCIUTFUS MINIMUS CLUTEUS MAXIMUS CLUTEUS MtDIUS ILIUM FtMUR BICEPS «MORIS CLUTEUS MINIMUS Cl UTEUS MAXIMUS OUADRICEPS UUADRICEPS BICEPS FEMORIS TEMUR PLANTARrLEXORS Şekil1 Bir ŞBmpanzenın ve bır insanın bacak ve kalça yapılan, ıkı ve dört ayaklı hareketlerln arasındakı farkı çok 1yı gösteriyor Gluteus Maksımus kası, şempanzede kuçuk bır kasken, ınsanda en buyuk kası oluşturacak şekılde gelışmıştır ve dik duran gövdenın dengesını sağlamayı ustlenmıştlr bır beyıne veya yapılmış aletlere rastlanmamıştır Oysa aynı atalarımızın fosıllerınde ayakta yuruduklerıne ılışkın kanıtlar bulunmakta Atalarımız ne zamandan berl iki ayağının ustunde yuruyor? Dik yurume ozellıklerı uç mılyon yıl öncesının homınıdlerınde tamamen gelışmış mıydı, yoksa zaman zaman koşmak ve tırmanmak ıçın dört eksiremıtelerını de kullanıyorlar mıydı? Bu soruların yanıtı, dik yürumenın insanın evrımını başlatan onemlı bır aşama olup olmadığı sorusunu da aydınlatacaktır Kent State Unlversıtesı'nden C. Owen Lovejoy insanın ıkı ayak ustunde yurumesıne bır dızı davranışsal uyumun eşlık ettığı fıkrını savunuvor Bu uyumu sağlayan davranıslar aslında çekırdek aıleyı de oluşturmuştur, tek eşlılık, anneyle babanın bırlıkte yenı nesıllere bakması gıbı Babanın aıleye katkısı besın değerı yuksek yıyecekler sağlamak şeklını alınca, annenın gorevı de yenı bebekler doğurma ve besleme yönunde gelıstı Dik yuruduğu ıçın ellerı serbest kalan erkek eşıne uzaklardan yıyecek taşıyabılıyordu Demek kı soz konusu gelışmeler bılınen homınıd fosıllerınden çok once gerçekleşmış olmalı 1974 yılında Berkeley Unıversıtesı'nden DC Johanson'ın onderlığınde Etıyopya'da insanın ataları konusunda yapılan araştırmada (resmı olarak AL 2881) Lucy adıyla anılan ıskelet bulundu Lucy, neslının özellıklerını yansıtan pek çok ayrıntı ıçermekte Alt ekstremıte kemıklerı, kalça kemıklerı (pelvıs) ve sakrumu bulunmuş durumda Bu kemıklerdekı delıllerden Lucy ve çağdaşlarının ıkı ayakları ustunde ne kadar 1yı yuruduklerını anlayabılıyoruz Bu verıler ıkı ayağı ustunde yuruyen canlının pelvıs ozellıklerı ıle ıkı ve dört ayaklılardakı hareket mekanızmalarını açıkça yansıtmakta Butün kara hayvanları ılerıye doğru hareket etmek ıçın yere zıt, hareket yönunun tersinebır kuvvet kullanmahdır Bunu da yerle kendı ağırlık merkezının arasında bulunan bacak eklemı ıle yapar Bacağı uzatmak göğdeyı, bacakla yer arasındakı açı yonunde hareket ettıren bır 'yer tepkımesı' oluşturur Dort ayak ustunde duran pırımatlarda ağırlık merkezı arka bacaklarınm çok onunde bulunur Bu nedenle arka ekstremıtelerı uzatmak buyuk bır yatay bıleşkelı yer tepkımesı" oluşturur t Bızım dik duruşumuzda ıse tersıne, ağırlık merkezı neredeyse ayağımızın tam ustündedır ) Bır şempanzenın ve bır insanın bacak ve kalça yapısı ıkı ve dört ayaklı hareketlenn arasındakı farkı çok lyı göstermekte Şempanzenın kas yapısında egemen olan gluteus medıus ve gluteus mınımus kalça eklemını uzatarak hayvana hareket sırasında yardım eder Bu görevı yapan kasları kırışler bıceps femoralısle bırleştırır Insanlarda ıse kalça kemıklerıne egemen olan kas gluteus maksımus yenı bır görevı, dik duran qövdenın dengesını sağlamayı ustlenmıştır (llıumun kısalması da vucudun ağırlık merkezını aşağıya ındırerek kontrolunu kolaylaştırır) Gluteus medıus ve mınımus gıbı dığer temel kaslar, kırışler ve ılıopsoalar da yurumede ye Şekil2 Bu şekılde yüruyen bir İnsanın kaı sağ bacak) gövdenın arkasında açı yapar (1 cudu öne doğru hareket ettıren bır 'yer tepklı ket ettiren plantarfleksoriar ve dızı duzelten qt yerden kalkar llıopsoasın kasılması sağ bac (3). Bacağın hareketlnin sonuna doğru kırişh t nı yardımcı roller ustlenmışlerdır une doğru yurumeyı sağlayan sadece ıkı grup kas kalmıştır Öuadrıceps ve plantar fleksors Şempanzede kuçuk bır kas olan gluteus maksımus ınsan vucudunda en buyuk kası oluşturacak şekılde gelışmıştır Bu kas arkadan pelvıse ve femurun ust ve arka kısmına bağlı olduğu ıçın klasik anatomıstler asıl ışlevının öne hareket olduğuna ınanırlar Aslında dik yuruyuş ve koşma sırasında kalça hemen hemen tamamen genışledığı ıçın kasın 'yer tepkımesıne' etkısı sıfırdır Koştuğumuz zaman her adım atışımızda dik duran vucudumuz momente bağlı olarak one bukulme eğılımındedır Bu durumda gluteus maksımus vucudun öne eğılmesını engelleme rolunu ustlenır Pelvıstekı onemlı bır gelışme de kasların dengeyı sağlamasını kolaylaştırmıştır Bu gelışne ılıumdur Duz bır kemık olan ılıum kalçadakı butun kemıklerın usiunden geçer Ikı ılıanın arasında o bolgedekı ıç organların buyuk kısmı toplanmıştır Maymunlarda uzun olan ılıum başka bır grup kasın da uyum yapmasına neden olmuştur Olutealler Bu kaslar dört ayak ustundekı harekette etkın bır kalça uzaması sağlarlar Oysa ıkı ayaklı harekette bu kalça uzamasının rolu çok azdır Bu nedenle bızın antenor gluteallenmız yenl bır rol ustlenmıştır Bu rolu anlamanın en lyı yolu yuruyen bır ınsanı ıncelemektır (Şekll2) Bu yurüyuş sırasında agıriığın ustunde olduğu ayak vucudun ağırlık merkezının bır tarafında kaldığından normal olarak vucudun desteksız tarafa eğılmesı beklenır Oysa ınsanlarda abduktorler adı verılen (dışa çeken kaslar) anterıor glutealler bunu onler Antenor gluteallenn öne hareket ettırıcı gorevlerınden dengeyı sağlama görevı ne geçışlerını, duruştakı onemlı farklar gerçekleştırmıştır (Şekll3) Insan ve şempanze kalçalarının ustten görunuşu ınsan kalçasında ılıa tabakalarının yerleşımını göstermektedır Ilıanın dı