Katalog

GEN TEKNOLOJİSİ Beyinde bir gençlik çeşmesi Genetikbllimciler, Alzheimer gibi çeşitli hastalıkların tedavisi için ilk kez doğrudan "beyine gen nakli" yöntemini denemeye başladılar. "Beyni gençleştirme" operasyonu farelerde denendi... Çeviri: Aslı Kayabal Alzheimer hastalığına "yeni bir saldırı..." S ımdıye dek uç bını aşkın kalıtsal hastalık saptandı ve bunlar tezahurlerı açısından hıç benzeşmeseler de çoğı#netabolık bir aksaklıktan yanı organızmada cereyan eden kımyasal ve fızıkoşımık değışıkhklerdekı bir anormallıkten kaynaklanıyor Her hucrenın çekırdeğınde kayıtlı kalıtsal mesajı değıştırmeye ızın veren genetık muhendıslığının ortaya çıkışından berı, pek çok araştırmacı (terapı) amaçlarıyla bu yolu denedıler Özetle soylemek gerekırse, bu araştırmalar ıkı kategorıde toplanabılır Konu olarak döllenmış yumurtacığı seçenler (duzeltmenın gelecek dole aktarılacağı umularak, yenı organızmanın genetık mesajı duzeltılmsye çalışılıyor) ve somatık hucrelere yönelenler (lokal bir çalışma bozukluğunu duzeltmek amacıyla, bir grup hucrenın genetık programını ıslah yolu denenıyor) Şımdıye dek ınsan dolutu uzerınde tedavı amaçlı genetık oynamalar yapmaktan teknık ve etık nedenlerden doiayı kaçınıldı Gerçekten de dolutte, döllenme anından ıtıbaren cıddı bir genetık anormallık bulunduğundan ve mudahalenın tam başarısından da emın olmak gerekıyordu Her ıkı durumda da bu, hâlâ bir duş Buna karşılık hayvan dolutlerı uzerınde ya deneysel amaçlarla ya da bir yarar amacıyla (orneğın hayvanlara ılaç ozellığı taşıyan maddeler urettırmek ya da etlerının kalıtesını duzeltmek gıbı) denemeler yapıldı Bir grup hucreyle oynayarak genetık tedavıye kalkışmak ıse, sadece bir kışıyı ılgılendıren ve dolunu etkılemeyen, çok daha dakık bir ışlem Sorun, bir sınıf hucreden bırkaç bın örnek alıp, bunların DNA'ları arasına karışan hatayı duzeltmek Alınan hucrelerın hepsının ıstenen yönde 'onarılması" da gerekiı değıl Sadece yapılan naklın tuttuğu hucrelerı ızole etmek, hepsını yenıden organızmaya dahıl etmeden once de bunları bölup çoğaltmak yeterlı globın (alyuyarların bıleşımıne gıren bir proteın) eksıkhğınden kaynaklanan ve bir tur kansızlık olan talasemı'ye yakalanmış ıkı hasta uzerınde denenmıştı Bu proteının sentezıne kumanda eden gen lyı tanındığından, Amerıkalı bir tıp adamı Dr Martın Cline, ıkı hastanın kemık ılıklerındekı hematopoıetık hucrelerı (bunlar alyuvar uretırler) almayı, ıçıne soz konusu gen'ı katmayı ve uzerınde oynanmış bu hucrelerı yenıden enjekte etmeyı duşundu Ama operasyon başarısızlıkla sonuçlandı Hastaların durumunda hıçbır duzelme gozlenmedı ne de daha kotuye gıdış Hayvanlar uzerınde gerçekleştırılen pek çok deney prensıbı basıt gorunen genetık tedavının, sonuçları bakımından rastlantısal olduğunu gösterdı Gen'lerın transferlerı hemen başarılı olamıyor ve hucrenın çekırdeğıne gırseler bıle, 'onarıcı" gen'ler her zaman hastalığın kokenı olan hatayı duzeltemıyorlar Bu nedenle de araştırmalar hayvan hucrelerı, ozellıkle de bunların en kolay ulaşılabılenlerı uzerınde suruyor Kan, cilt ya da kemik illği hucrelerı Yarının tıbbı Oysa bu çalışmalar surerken, görkemlı bir deney, "yarının tıbbı" denen genetık tedavının kendısıne uçuncu bir yol seçıp ulaşılmasındakı zorluklar yuzunden ılgı alanı dışında kalacağı sanılan bir organın, hastalıklara da deva olabıleceğını gösterdı Beyın Merkezı sınır sıstemıne tamamen yabancı hucreler genetık olarak değıştırılıp beyınlerı hasar gormuş farelere nakledılıyor Gerçek bırer canlı fabrıka gıbı davranan bu hucreler, ıstenılen yerde nöronların ışlemesı ıçın gerekiı maddeyı uretmeye başlıyorlar Böylece tedavı gormemelerı halınde hızla olecek olan hayvanlar yaşıyorlar Bu deney Calıfornıa Unlversıtesı Tıp Fakultesı'nde, Boston'un unlu Massachussetts Hastanesf nden bir uzman ekıple ortaklaşa gerçekleştırıldı Bu "promıyer" bıraz daha ayrıntılı olarak şoyle cereyan ettı Araştırmacılar başlangıçta, onceden anestezıyle uyutulan on altı farenın beyınlerının bellı bir bolgesınde deneysel tahrıbat yarattılar Yapın.n bir başka ozellığı de kolınerjık noron şebekesının başlangıç noktası olması Bu noronlar asetılkolın aracılığıyla kendı aralarında bağlantı kuruyorlar Şebekenın uyarılan noronu, asetılkolın uretmeye başlıyor Bunu uç tarafından salıyor (sınır hucrelerını ayıran bırleşme alanında) ve sonrakı nöronun alıcı kısımlarını uyararak bir norondan dığerıne mesaj naklıni sağlamış oluyor Demek kı asetılkolın bir nöroılerı (tıpkı dopamın, noradrenalın, hıstamın, GABA vb gıbı) ve hatta en evrensel Genetik tedavı lle farelerde "lyıle&tirılen" beyın tahrıbatı (buyutme oranı x 20) ve 3 No'lu (x 220) mlkrograflarda koyu renk yerler, beynın bir bolgesınde asetılkolın 'ın varlığını göstenyor Burası deneysel amaçla tahnbata uğratılmış fımbrıofornıkal yapı (sol bölum) Normalde, tahrıp olan hucreler artık asetılkolın salgılamıyorlar ve öluyorlar Burada buyume faktöru NGF saglılamak uzere genetık değışıklığe uğratılan hücrelenn naklı, noronların yaşamalarını sağlıyor ve asetılkolın sentezını hızlandırıyor 2 ve 4 No'lu göruntulerde ıse NGF genleri nakledılmemış hücrelenn venldığı farelenn beynınde ıse asetılkolın salgılaması ya çok az ya da hıç yok. olanı, çunku hem omurgahlarda, hem omurgasızlarda var Fımbrıofornıkal yapıdakı tahnbat nedenıyle kolınerjık noronlar şebekesı boylece devre dışı kalıyor Noronlar artık asetılkolın salgılamıyor ve çevrelerındekı salgılar tarafından da uyarılmıyorlar " Yararsız hale gelınce de öluyorlar Bu deıenerasyon onlenebılır m ı ' Evet, "Sinlrsel gellşlm faktöru" (NGF=nerve grovvth factor) adı verılen bir proteın sayesınde Adından da anlaşılabıleceğı gıbı bu protein sinlr hücrelerinin gelişmeslnde rol oynuyor. Ikı yıl once fareler uzerınde gerçekleştırılen deneyler, tahrıp goren beyın bölgelerıne yapılacak NGF enjeksıyonlarının, kolınerjık noronların hayatta kalmalarını destekledığı ve asetılkolın sentezını hızlandırdığını göstermıştı Ama bunun ıçın proteının bir mını pompaya bağlı ıncecık bir tup tarafından sureklı verılmesı gerekıyor Elbette boyle bir sıstem uzun surecek ve kolayca ulaşılamayacak tahrıbat bolgelerı ıçın duşunulemez Işte bu nedenle Calıfornıa Unıversıtesı araştırmacıları daha farklı bir yontem duşunduler NGF enjeksıyonu yerıne, bu proteını sentetık olarak uretebılecek hücrelenn. beyne nakledılebıleceğını kendı aralarında tartıştılar Noronlarla oynamak guç olduğundan ve yapay kultur yoluyla çoğaltılmaları hemen hemen ımkânsız sayıldığından, daha "uysal" olan başka hucreler seçtıler Fıbroblast'lar Yanı bağ dokusunun ığımsı hucrelerını NGF sentezınden sorumlu gen'lerı katmak ıçın de bir retrovırus kullandılar Bu da yapılan "naklı", hucre çekırdeklerının ıçlerıne kadar taşıdı Boylece değıştırılen fıbroblast'lar yapay kulturde uretılıp çoğaltıldı ve pekâlâ NGF urettıklerı de gozlemlendı Bunun uzerıne farelerden sekızının beyınlerıne nakledılırken, dığer sekız fareye de sıradan fıbroblast naklı yapıldı On beş gun sonra on altı kemırgen, bılım uğruna kurban edıldı Beyınlerı mıkroskopta ıncelendı ve ayrıca bağışıklık testlerı yapılarak asetılkolın'ın varlığı saptandı Boylece tedavı goren farelerden yuzde 92'sınde bey Son olarak Amerıkalı araştırmacılar ınsanlar uzerınde (bunlar, ılerlemış bir cılt kanserıne yakalanmış hastalardı) genetık oynamalar yapmak ıçın ılk defa ızın aldılar Doğrusunu soylemek gerekırse, bu tam bir tedavı değıl Lenf asıtlerın ıçıne "ışaretlı" bir gen yerleştırılıyor ve vucutta çızdıklerı yolu ızlemek olası hale gelıyor Aslında lenlosıtlerın yollarını saptamak yenı bir tedavının daha lyı uygulanmasına ımkân verecek Bu tedavı, tumör ıçıne sızmayı başaran oldurucu lenfosıtlerı saptayıp almak, aktıf hale getırıp doğal dırencını arttırmak ıçın yenıden hastaya enjekte etmekten ıbaret İnsan üzerinde deney 10 Daha once bu yöntem, ancak bir tek kere ınsan uzerınde ya da daha doğrusu, beta