Katalog

TIPARAŞTIRMA ISAAC ASIMOV Alerjinizin nedeni süs eşyaları olmasın? Triton: Son uydu Güneş sistemimizde bilinen tek örnek: "Buz volkanları". Çeviri: Fatma A rtunkal G ıderek daha çok ınsan alerjıden şıkâyetçı Alerjıye neden olan maddelerın sayısı da artıyor mu? Nurnberg Unıversıtesı Cilt Klınığı Şefı Prof Gerhard Weber, son altı yıl ıçınde alerjık reaksıyonlardan öturu klınığe başvuran 5500 kişı ıle ılgılı bılgılerı bılgısayara verdı Cılt doktorları burada özellıkle alerjıye yol açan dört reaksıyon tıpınden bırı uzerınde durdu Reaksıyon tıpı IV dıye adlandırılan bu alerjı kaynağında, söz konusu madde 72 saate kadar vucutta etkılı olduktan sonra alerjı başgösterıyor Toz polen ya da hayvan tuylerınde ıse alerjı anı bır krız şeklınde ortaya çıkıyor Araştırmanın ılgı çekicı sonucu Olayların yüzde 50'sınden fazlasına uç madde nlkel, kobalt ve kaliumdlkromat alerjen olarak etkıli oluyor Lıstenın başını belırgın bır şekılde nikel çekıyor Nıkel, olayların yuzde 24'unde alerjıye yol açıyor Bunu kobalt ve kalıumdıkromat yuzde 16 ve yuzde 15 ıle ızlıyor Meslekı dağılımlarına bakıldığında ıse, nıkel alerjılerı ıçınde en buyuk oran kuaförlerde Bu branştan hastaların yuzde 47'sınin nıkelle sorunu var VVeber'e göre bunun nedenı "Kuaförlenn buyuk çoğunluğu moda takı kullanıyor" Kadınlarda nıkel alerjılerın oranı yuzde 39 ıle ortalamanın çok ustunde incelemeye alınan ınşaat ışçılerındekı alerjıler ıse doğrudan kullandıkları malzemelerden kaynaklanıyor Bunlann yuzde 64'unde çlmento bulunan kallumdlkromat alerjıye neden oluyor Buro çalışanlarında ise nıkelın yanı sıra kobalt da sorun yaratıyor Bu branştan alerjı olan kışılerın yuzde 27'sı kobalta karşı son derece duyarlı Weber'e göre bu, burolarda çahşanların boya maddelerı, elyaf maddelerı, baskı maddelerı ve metal eşyalarla doğrudan ılışkıde bulunmalarından kaynaklanıyor Alerjıye neden olan pek çok madde ıle savaşmak zorunda kalan, tedavı gören ev kadınlarında ıse nıkelden (yuzde 42) sonra en yaygın olan ıkıncı alerjı kaynağı, temızleme ve dezenfeksiyon maddelerınde bulunan formaldehıd Nıkel alerjılerı, söz konusu metal kullanılmadığında yok olmaya yuz tutarken, kalıumdıkromat alerjılerı 50 yaşa dek tekrar tekrar ortaya çıkıyor NIKEL: Moda takı çamaşır mandalı, kot pantolonu duğmelerı, fermuarlar kol saatı kemerlerı, gözluk çerçevelerı, nefeslı enstrumanlar kapı kolları, çatalkaşıkbıçak, çakılar, anahtarlar, alet ve edavat boyalar, çımento, gubre, emayeler, bısıklet dıreksıyonu, çamaşır tozları KOBALT Boyalar, emayeler sunı gubreler, çamaşır tozları, alet ve edavat, nıkel ıle bırlıkte nıkel ıçeren pek çok metal malzemede, radyoaktıf kobalt ıse tıpta kullanılıyor KALİUMDİKROMAT Çımento, pastan koruyucu maddeler, çımento sıva, ahşabı koruyucu maddeler, tekstıl ve kurkler ıçın emprenye maddelerı ve aşındırıcı maddeler, laboratuvar ve foto kımyasal maddelerı galvenık sıvılar, kopya kâğıtları, murekkep, tukenmez murekkeplerı, ayakkabı boyası, cıla mumu, kıbrıt başları (Sn) Kullanımı artan nikel kabalt alerji yapıyor. G uneş sıstemınde bıldığımız yedı buyuk uydu vardır, astronomlar, artık bunların hepsını yakından gormuş durumdalar Bızım kendı Ay'ımız, neredeyse dort yuz yıldır teleskoplarla ıncelenıyor Geçtığımız on yılda Jupiter'ın dört buyuk uydusu olan Callisto, Ganymede, Europa ve lo, Saturn'un buyuk uydusu Tltan ıle bırlıkte uzay araçlarınca yakından ıncelendı Yedı uydunun en sonuncusu (ve en uzak olanı) olan Neptün'un uydusu Triton ıse teleskopla sadece bır ışık noktası halınde görulebılıyordu Nıhayet şu narıkulâde uzay aracı Voyager 2, 25 Ağustos 1989'da Trıton'un 24 bın mıl yakınından geçerek fotoğraflarını çekebılmıştır Ama gene de en renklı olan, odur Guneş'ın metanı daha buyuk ve daha karmaşık molekullere zorlamış olduğu yörelerde yuzey, pembedır Guneş ışığının mınık krıstallerce yansıtıldığı yerlerde ıse yüzey, mavımtrak bır renk alır Ne kı Trıton'un en ılgınç özellığı, yuzey yapısındakı garıp varyasyonlardır Trıton'un yuzeyı, sırtlar, oluklar, her turden duzensız bıçımlerle doludur, ama burada Guneş sıstemının ötekı ufak cısımlerının karakterıstığı olan kraterlerden pek az vardır Triton, Neptün'ün tereine döner. Triton'un yaşamının ılk mılyar yılında, bugun tanıdığımız gezegenlerle uyduları oluşturmak uzere bır araya gelen o ırı cısımlerın bombardımanı altında, kraterler açılmış olabılır Ama sonra Triton erımış ve puruzsuzce yenıden donmuş olmalı Onu erıten neydı? Bılmıyoruz Belkı Neptün'un ötekı uydularından bırıyle çarpıştı Belkı çarpışmanın şoku her ıkı cısmı de erıtıp bırleştırdı Belkı Trıton'un Neptün'un etrafında ters yönde dönmesının nedeni budur Ötekı buyuk uyduların hepsı de ana gezegenın etrafında, o gezegenın kendı eksenı etrafında dönduğu yönde dönerler Ama Triton, Neptün'un dönduğu yönun tersıne dönmektedır Triton yenıden donduktan sonra başına hıçbır şey gelmemış olsaydı, yuzeyı tamamen puruzsuz olurdu, ne kı puruzludur Bu da Trıton'u, Jupiter'ın her göktaşı çarptıkça, erıttıkçe, kırdıkça yenıden donuveren bır buzulla baştan başa kaplı olduğu ıçın yuzeyı tamamen puruzsuz olan uydusu Europa'dan farklı kılar Triton, daha çok, Jupiter'ın volkanık olan uydusu lo'ya benzer lo'nun volkanlarından dışarı fışkıran erımış kayalar, kraterlerı doldurur ve volkanların o en aktıf oldukları yerler dışındakı yuzeyın puruzsuz kalmasını sağlarlar Triton da volkanıkmış gıbı duruyor Ama Trıton'un durumunda, dış tabakalarda kayda değer kaya olmadığı gıbı, olsaydı bıle onu erıtebılecek guçte ısı kaynağı yoktur Trıton'un ısısı aşırı derecede duşuk olmakla bırlıkte, gene de (özellıkle uyduların ıçlerındekı ısının yuzeye erıştığı yerlerde) azotu erıtecek ve buharlaştıracak kadar sıcaktır Azot, çevresındekı su buzunun bır kısmını da erıterek dışarı doğru patlar Buz, çabucak yenıden donar, bu arada sırtlar ve tumsekler oluşturur Bu sırtlar, bırkaç yuz yarda yukseklığınde olup yuzey boyunca yer yer yuz mıl kadar uzanırlar Trıton'un yuzeyındekı butun bu çeşıtlılık, "buzvolkanlan"nın bır sonucu olabılır Bu turun bızım Guneş sistemimizde bıldığımız tek orneğı D (Coprlght LATS) Trıton'un görunuş olarak Tıtan'a benzeyeceğı sanılıyordu, bunun böyle olmadığı ortaya çıktı Aralarındakı buyuk fark, Tıtan'ın metan ve azottan oluşan kalın bır atmosfere sahıp olmasıdır Uzaklardakı Guneş'ten gelen ışık, metana etkır ve sıvı damlacıklardan bır sıs şeklınde butun atmosfere yayılan buyuk hıdrokarbon molekullerı oluşturur Voyager 2'nın kameraları, bu sıse nufuz edemedı, dolayısıyla da Tıtan'ın katı yuzeyı hıçbır zaman görulemedı En soğuk uzay clsml: Triton Triton ıse Guneş'e Tıtan'a göre uç defa daha uzaktır, bu nedenle de çok daha soğuktur Triton, bugune kadar astronomların ıncelemış olduğu en soğuk cısımdır Gerçı Trıton'un da metan ve azottan oluşan bır atmosferı vardır, ama bu atmosfer, ıncecık bır buhar tabakasından oluşur ve bu tabakanın altındakı yuzey kolayca görulur Bu yuzeyın özellıkle guney yarıkurede buzlaşmış metan ve azotla kaygan olduğu anlaşılıyor Bu kayganlık, önemlı Bugune kadar Trıton'un çapını hesaplamanın yegâne yolu, yansıttığı ışığın mıktarını ölçmek ıdı Yansımanın yoğunluğunun otekı buyuk uydulardakı yansımanın yoğunluğuna eşıt olduğu varsayılıyordu Astronomlar, buna bakarak Trıton'un Dunya'dan gorulebıldığı kadar parlak olabılmesı ıçın ne kadar ışık yansıtması gerektığını belırlemek yoluyla Trıton'un buyukluğunu hesaplayabılmekteydıler En lyı tahmıne göre Trıton'un çapı, aşağı yukarı 2 175 mıi kadardı, yanı Triton, bızım Ay'ımızdan bırazcık daha buyuktu Ne kı o parlak, donmuş gazlar, Trıton'un tahmın edıldığınden çok daha fazla yoğunlukla ışık yansıtmasına yol açmakta, böylece de olduğundan buyuk görunmesını sağlamaktadırlar Anlaşıldığına göre Trıton'un çapı, sadece 1 700 mıldır, dolayısıyla da Triton, Guneş sıstemındekı yedı en buyuk gezegen ıçınde en kuçuK olanıdır