Katalog

DOĞ A Orkideler, yaban arılarını nasıl aldatıyor? Orkideler, döllenmeyi sağlamak için, nektar, koku, renk ve şekil gibi başka bitkileri taklit eder. Orkidelerin bu aldatmacaları başarı ile uygulamalan, onların doğada var olma olasılığını arttırıyor. Cengizhan özbay Hasan Çetin özen Dlcte Üniv. FenEdb. Fak. Biyoloji Bölümü Diyarbakır D oğadaki tüm canlıların en önemlı sorunu, soylannın devamını sağlayabilmektir. Bitkiler dünyasında arılar tarafından tozlaştırılarak çoğalabilme olanağı sağlayan türün sayısı, sayılamayacak kadar çoktur. Bitkiler, türlerinin devamını sağlayabilmek için nektar, koku, renk, şekil gibi çeşitli faktörlerle arıları cezbedip kendilerine çeker ve tozlaşabilmeleri için ortam yaratırlar. Orkidelerde nektar bulunmadığı için, arıları kendilerine çeşitlı aldatıcı yöntemler kullanarak£ekerler. Akdeniz Bölgesi'nde yaşayan kırmızı renkli orkidenin (Cephalantbera rubra) nektarı olmadığı halde taklit (mimikri) yolu ile kendinl mor renkli çan çiçeğlne (Campanula persicifolia) benzeterek nektar benzerı yapılar gelıştirmiştir. (Resim 1). Bu yolla kendıne çektiği arılar, nektarın bulunmadığını anlayıncaya kadar bir süre uğraşırlar; bu süre içinde polen kesecikleri arıya yapışır ve böylece arılar diğer bir orkideye gidince farkında olmadan polenleri de taşımış olurlar. Bazı orkıde türleri salgıladıkları salgının verdiği koku ile dişi an mimikrisı yaparlar. Bu durum erkek arıların iştahını iyice çeker. Bu nedenle erkek arılar, dışi an sandıkları orkide çiçekleri ile çiftleşmeye çalışmaya başlayınca polenler arılara bulaşır. Bazı orkıde türleri ise salgıladıkları koku ile tam bir erkek an mimikrisi yaparlar. Orkidelerle çiftleşmeye çalışan arılar, erkek mimikrisi yapan diğer orkideleri gördüklerinde teritoryumlarına (savunma bölgesi) giren rakip sanarak ona saldırıp, uzaklaştırmaya çalışırlar. Sonuç olarak orkideler tozlaşmış olur. Koku mimıkrisinde en karmaşık ilişki, Güney Amerika orkideleri ile çok sayıda orkide arısı arasında görülür. Erkek arılar, tek tek ya da toplu halde dışi arıları kendi üstlerıne çekmek ısterler. Bazı arılar orkidelerden kokulu maddeler topladıklarından, diğerlerıne oranla dişilere daha çekici gelmektedirler. Erkek arıların ön ayakları yumuşak taban şeklınde, arka ayak larında ise ince uzun yarık şeklınde bir kısım bulunur. Erkek arılar dişilerin dikkatini çekmek için, güzel koku elde etmeye orkidelere giderler. Orkidelerin koku bezlerini ön ayakları ile karıştırarak ayaklarına yapışan güzel koku maddelerini arka ayaklarındaki oyuklara yerleştirirler. Bu uğraşma sırasında polen keseleri de arıların ayaklarına yapışarak taşınmaları sağlanır Arıların bir günde 23 km. kadar uçabildikleri göz önünde tutulursa orkide gibi seyrek bulunan çiçekleri tozlaştırmada ne kadar etkili olduğu görülür. Başka bir bitkiyi taklit Bazı orkide türleri ise (O. speculum, O. tentbredinifera) renk ve şekil bakımından dişi arıyı taklit ederek erkek arıları çekerler. (Resim 2). Soliter (tek yaşayan) arıların erkekleri, doğal olarak kendi türlerinin dişilerinden, pupadan (başkalaşım döneminin son evresi) bir kaç gün erken çıkarlar. Pupadan çıkan erkek arılar bitkisel nektar ve polenlerle beslenırler. Daha son Renk ve şekil yolu ile dişi arıyı taklit etme Dişisi sandığı orkide ile çiftleşmeye çalışan yaban arısı. ra pupadan çıkan dişi arıları aramaya başlarlar. Bir erkek an, dişi bir an ya da dişi arıyı andıran bir nesneyi gördükleri zaman çittleşmek için ona saldırırlar. Ancak seks davranışını karşı nesneden görmediği zaman ondan hemen ayrılır. Erkek arılar, dişi arıları aratıa uçuşu sırasında, dişilere benzer orkidelere rastlayınca bu benzeyişe aldanarak çittleşmek üzere orkideye saldırırlar (Resim 3). Bu kandırmaca sonucu arının vücuduna yapışan çiçek tozu keseleri diğer orkidelere taşınarak tozlaşmayı sağlamış olur. Görüldüğü gibi orkidelerin çeşitli mimikri, yani aldatmacaları başarı ile uygulamalan, onların doğada var olma olasılıklarını bir hayli arttırmaktadır. D Koku taklit etme X,j Taklit eden orkide, taklit edilen çan çiçeği Dişi yaban arısını taklit eden orkide. (yanda) 16