Katalog

BESLENME YAŞAM Dengeli ve sağlıklı beslenmede lifli besinlerin önemi Prof. Dr. Nazif Bağrıaçık (*) Sigara içen annenin çocuğu nasıl olur? Daha cenin halindeyken nikotinle ilişkisi başlayan bebekler, ruhsal ve f iziksel olarak daha az sağlıklı oluyorlar. Çeviri: Nesrin Aksoy nne olmaya hazırlanan bır kadın doğacak çocuğunun sağlıklı olması ıçın hamıle kalmadan once ve sonra bırçok şeye, özellıkle sigara ıçmemeye özen göstermelı Bu, kadının kendı uterusunun gelışımı ve doğacak çocuğunun seks hucrelerının oluşumu açısından önem taşır Erkeğın seks hucrelerı her uç ayda yenılenırken aksıne kadının seks hucrelerı 1215 yıl yaşayabılır Böylece onlar zehırlı maddeler ıçın bır "banka" olabılır Yapılan ıstatıstıklere göre sigara ıçen anneler ıçmeyenlere kıyasla daha çok çocuk duşuruyor ve daha sık erken doğum yapıyor Ayrıca sigara ıçen annelerın bebeklerınin ağırlıkları normalden % 78 kez daha az oluyor ve hemen hemen uçte blrı doğurduklarının ilk gunlerınde ya da ılk haftalarında hayata veda edıyor Sigara ıçen annelerın rahım sıvılarının laboratuvar analızınde, nıkotın ve onun metabolıtı olan kotının gibı zehırler bulundu Ancak asıl önemlı sonuçlar hamıle kadının göbek kordonundakı değışmelerın elektron mıkroskobu ıle ıncelenmesı sonucunda ortaya çıktı Bılındığı gıbı cenın tum ıhtıyaçlarını annenın metabolızmasıyla bır bağ olan bu göbek bağında sağlar Tütün zehınnin doğacak çocuk uzerıne etkisi nedir? Zararlı maddeler annenin organızmasından kan yoluyla, 5 dakıka içlnde cenıne geçer ve beyın dokusunda, kalpte, böbreklerde, tonsıllerde ve diğer organlarda toplanır Yenı doğacak bebek, gelışmesınin ilk dönemlerınde metabolik (özellıkle proteın metabolızmasında) bozukluklar gösterir Daha sonra kemık oluşumu ve hayatı maddelerın sentezlenmesı yavaşlar, bazı vıtamınler bozunmaya uğrarlar Sonuçta, nıkotının hareketı sonucu salgılanan norepınefrın, cenının kan dolaşımı sıstemıne zarar verır Eğer anne hamıle kaldığının ılk 23 haftası ıçınde sigara ıçerse, embrıyonun merkezı sınır sıstemı zarar görur Hamılelığinın 4'üncu ve 5'ıncı haftasında embrıyonun kalpdamar sıstemı gelışır ve zehirlenır Daha sonrakı aşamalarda da anne sigara ıçmeye devam ederse zârarlar artar, etkılerı doğduktan hemen sonra, bırkaç yıl sonra, okul çağında ortaya çıkabılır Çocuğun fızıksel, ruhsal ve sınırsel sıstemlerıni bozar Nikotinin bebeler üzerinde etkisi Lifli besinlerin, metabolik ve kimyasal etkilerinin yanı sıra iyi bir zayıflatıcı olduğu biliniyor. C anlıların gelışmelen, varhklarını surdurmelerı ve fızyolojık fonksıyonlarını yapabılmelerı ıçın gereklı olan yakıta BESIN, bunların alınmasına da BESLENME dıyoruz Beslenme her canlıda fekondasyondan (tohumlanmadan) ıtıbaren başlar, ölume kadar devam eder Bunun ıçin beslenmenın ayarı ve tanzımı hayatın yalnızca bır dönemınde değıl, butun hayat boyunca devam etmelıdır Canlıların en gelışmışı olan ınsanoğlunda beslenmeye aıt bozukluklar, çoğunda anne karnındakı devresınden ıtıbaren başlayıp ılerı yaşlara kadar olan dönemlerdekı aksamalar veya eksıklıklerden oluşur Ge belık devresınde annenın kötu beslenme sı, çocuğun doğuş safhasından ıtıbaren gelişme safhasına kadar çeşıtll hastalık belirtılerının ortaya çıkmasına neden olur Beslenme tarıf edılırken, söylendığı gıbi, her turlu besln turlerınden yeterlı mıktarda ve organızmanın gereksınmesını karşılayacak oranda alınması kastedılır Bunun ıçın de beslenmeyı, 1DENGELI ve YETERLİ, 2DENGESIZ ve YETERSIZ beslenme dlye ıkl grupta toplayabılınz Bunlara bağlı oluşan hastalıkları da böylece ıkıye ayırabılırız Dengesız beslenme nın ortaya çıkardığı hastalıklar şunlardır Dlabet, şlşmanlık, karaclğer ve safrakeaesi haatalıkları, gut, damar sertliği. Yetersiz beslenme hastdlıkları ıse Zayrflık, maraamus, gellsme bozuklukları, kanaızlık, kemlk hastalıklan ve dlş hastalıkları. Bu ıkı grup hastalıklarla mücadelede, besinlerin besı değerlerı kadar, hazırlanma, takdim ve mıdebağırsak sıstemıne uyum veya toleranslan da çok önemlı unsurlar olarak ele alınır ve değerlendırılır Besınler ıçerıklerıne göre 3 esas ıkı de yan gruptan oluşurlar Kalorljen olanlar: Karbonhıdrat ve yağlar (ısı ve enerjı verenler) Yspıtaşı görevl yapanlar: Proteınler (et, sut, yumurta, peynır) Doyurucu ve mıdebağırsak sıstemını tutucu etkısı olanlar Lıflı ve selulozlu besinler yardımcı ve aktıvatör görevlı besınler Vıtamınler, madensel maddeler ve su Sağlıklı ve dengeli beslenmede bu gruplardan yeterlı miktarda her gün alınması gerekır Toplumlarda ınsanlar eskı çağlardan berı tabii gıdaya ıtibar etmış çok saflaştırılmamış, sanayının elıni sürmedığı besınlerden faydalanma yollarını aramış ve görulmuştur kı, az gelışmış, sosyoekonomık duzeyı bozuk kırsal bölgede yetlşmelerıne rağmen köylu çocuklarımız ve gençlerımız sağlıklı, mukavim ve guçlüdürler Bunun nedenı araştırıldığında rafine yağ yemedığı, ekmeğının sıyah kepeklı undan hazırlanmış BAZLAMA olduğu, çorbasının veya pılavının ıçınde buğdayın veya pırıncın kepeğının bolca bulunduğu, sut veya peynırının LOR olduğu görulmuş ve bunların hem vıtamın hem proteın hem de karbonhıdrat yönunden zengın gıdalar olduğu anlaşılmıştır Son asrın ınsan sağlığını tehdıt eden hastalıkları ıçinde gelışen kalp hastalıkla rı kanser ve dıabetın sedanter hayat (konforlu rahat hayat) ıle bırlıkte çok arıtılmış ve refıne besınlerle beslenme sonucu ortaya çıktıkları bugun anlaşılmaya başlanmıştır Bu nedenle modern tıpta beslenmenın sağlıklı ve doyurucu olması ve aynı zamanda buyuk bır sağlık sorunu olarak toplumları meşgul eden şışmanlığın yaygınlığını önlemek Içın besınlerde seluloz, hemıselulozpektın, guar kepek, galakto mannon, fıbretrım (fıbrıler lıflı besınler) kullanılmaya ve önemlı yer tutmaya başlamıştır Bunların beslenmedekı önemı ve yerl nedlr? Fıbrıler gıdaların beslenmedekı önemı 1943'te TREMOLIERES'ın, sıyah ekmeğın kan şekerı uzerıne etkısının beyaz ekmekten daha iyi olduğunu göstermesı, 1971'de BURKITT'ın kolon ve rektum kanserlerınin önlenmesınde fıbrıler gıdaların önemını ortaya atması, 1975'te DOUGLAS'ın kepeğın şeker metabolızmasına olan iyi et kısını göstermesı ıle önem kazanmış ve çeşıtlı araştırmalara neden olmuştur Yapılan çeşıtli araştırmalar ve tecrubı çalışmalarda ıçınde guar, pektın, kepek ve dığer fıbrıler maddelerı ıhtıva eden besinlerin metabolik ve kimyasal etkilerinin şu şekılde olduğu görulmüştur 1 Bu maddeler mıde boşalmasını yavaşlatırlar, 2 Bagırsaklara geçmiş gıdaların bağırsak mukozasından emilimlerını gecıktırirler, 3 Barsak vıllusları arasında vıskozıte yoluyla yayılma ve dolgu yaparak gıdaların emılımını azaltırlar, 4 Safra asıtlerı ve yağlarm feçes yoluyla atılımlarını hızlandırırlar, 5 Bağırsak mukozasında Ca ıvonu bloke ederek şekerın transferını önlerler, 6 Postalımanter (yemekten sonrakı) kan şekerını duşururler, 7 Bağırsak kanserı dıvertıkul oluşum rıskinı azaltırlar, 8 Safrataşlarının oluşumunu önlerler, 9 Şışmanlarda gıda yoluyla alınan şekerlı ve yağlı maddelerın emılımını azalttıkları ıçın kılo vermede yardımcı olurlar A Bebek üzerinde etkisl da oluşur Zehlrin etkısı çocuğun korunma mekanizmasına da zarar verdığı ıçın çocuk anneden daha buyuk bır tehlıke ıçındedır Değişen kalıtsal ozellikler Bu konuda en önemlı nokta, tutun zehlrinin radyoaktif ızotoplar ıçermesının yanı sıra nikotın ve karsinojenık maddeler ınsanın kalıtsal özellıklerını değıştırır Her ne kadar ınsanın genetık yapısında bır bozukluk olduğunda, yapıcı sıstemler bu bozuk genlerı kesıp atsa ve yerıne sağlıklı gen ler yerleştırse de bu ışlem sureklı olarak devam etmez Sigara ıçme sonucu oluşan sabıt bır zehırlenme kromozom sıstemının dayanıklılığını kırar ve çeşıtli anormallıklere neden oiur Bılım adamları sigara içenlerın kanında, kromozom "kopmaları sonucu oluşan hucreler belırlemışlerdır Ayrıca yapılan araştırmalarda, sigara içenlerın kanında antıtrıpsın enzımının azaldığı gozlendı Sigara ıçen annesınden nıkotın dolu bu enzımı alan bu çocuk, kronık ateşlı hastalıklara, özellıkle de akcığer hastalıkları ve karacığer bozukluklarına daha yatkın hale gelır Genetık bozulma doğacak çocuğu veya onun çocuklarını etkıler içılen sıgaradakı radyoaktif ızotop Polonium 210, cenının genıtal hucrelerıne zarar verır ve bu, kuşaklar boyunca devam eder Sigara ıçen annelerln çocuklarında normale göre ıkı kat daha fazla kongenıtal kalp hastalıkları ve erken damar tıkanıklığı görülür Tum bu sonuçlar genlerdekı mutasyonlardan kaynaklanır O halde neden göz göre göre zehirlenıyoruz ve zehırlıyoruz? (Sputnık, Mayıs 1988) Çesitli gıda türlerlndeki brüt flbrller madde mlktarları şöyledlr: B ğ a Unu udy 2% Mısır ve pirinç 0 2 % Tam ekmek 1020 % Beyaz ekmek 12% Kuru sebze 1225 % Sıyah turp 83 % Maydanoz 91 % Ispanak 63 % Patlıcan 25% Kuşkonmaz 15 % Patates 25 % Elma portakal 2% Muz 34% Kuru kayısı 35 % Kuruıncır 11 % Oksijen azalması Tutun zehirlerının etkısız hale gelmesı ve metabolızmadan atılması çok yavaş olur Buna bağlı olarak cenının kanında annenınkınden ıkı kat fazla karbonmonoksıt oluşur ve hemoglobın oksıjenle bırleşemez Bu da oksijenın azalmasına yol açar Oksijenın azalmasıyla çocuğun gellşımı olumsuz yönde etkılenır Doğanın kurallarına göre hamıle annenin değıl, doğacak çocuğun da zehirlerden korunması gerekır Çocuğun koruyucu uyum mekanızması embrıyonık asama (*) Cerrahpaaa Tıp Fakültesi öğretlm üyasl v« Türk Diabat Cemiyeti Baakanı