Katalog

G ö K Bi L İ M Tl P Keşiflerinin 25. yılında kuasarlar Kuvvetli radyo kaynağı içinde gözlenebilen kuasarların galaksi sistemine ait oldukları iddia ediliyor. Prof. Dr. Fatma Esm I.U F.F. Astronomi ve Uzay Blllmlerl Bolumu K uasar sözcuğu, astronomi bılımıne 25 yıl evvel gırmıştır 195O'lı yıllarda hızla gelışen radyo astronomi' dalı, uzayda yer yer çok kuvvetli radyo kaynaklarının varlığmı ortaya koymaktaydı Böyle kuvvetli kaynakların çoğu, optık olarak gözlenen değışık ozellıklı bır gök cısmı ıle ılışkılıydı (çarpışan ıkı galaksı, madde fırlatan galaksi, vb) 3C48W ıle gosterılen kuvvetli radyo kaynağı araştırılırken, bu kaynakla ılışkılı olabıleceğı duşunulen sönuk blr yıldız görunumunde bır gök clsmı gözlendı Bu cısmın ışık analızınden elde edılen spektrumunun (tayfının) çok farklı özellıkler gösterdığı saptandı Görunumu yıldıza benzeyen, fakat ışık analızı yıldızdan farklı bu cısme 'sankı yıldız gıbı' ya da 'yıldizımsı cısım anlamına gelen Quası Stellar Object1 adı verıldı 3 yıl boyunca bu cısım bır bilmece olarak kaldı Bu farklı spektrum nasıl ıdi? Bu spektrum, sureklı spektrum uzerınde parlak spektrel çızgılerden oluşuyordu ve bu çızgılerın dalgaboyları yıldızlardan bılınen spektrel çızgılerın dalgaboylarına uymamaktaydı Dolayısıyla bu çızgılerın hangı atoma aıt olduğu anlaşılamamaktaydı 1963'te yıne bır kuvvetli radyo kaynağı ıçınde, 3C273'te aynı şekılde bır cısım gözlendı Ancak bu kez, kısa bır zaman sonra, parlak çızgılerden dördunun hıdrojene aıt çızgıler olduğu, fakat normal dalgaboylarına göre dalgaboyunun 016 katı kadar uzun dalgaboyu tarafına, yanı kırmızı tarafa doğru kaymış oldukları saptandı Bu bulgu ışığında 3C48'dekı cısım tekrar ele alındığında, spektrel çızgılerın bılınen atomlara aıt çızgıler olduğu, fakat dalgaboylarının 037 katı kadar kırmızı tarafa kaymış oldukları anlaşıtdrKısa zamanda, gozlenen böyle cısımlerın sayısı arttı ve radyo kaynağı ıçınde olmayanları da gözlendı Boylece bu cısımlere Quası Stellar Object' yerıne kısaca Kuasar (Ouasar) denıldı Bu tarıhı ızleyen yıllarda, gozlenen ku asarların sayısı arttıkça, kısaca kırmızıya kayma adı verılen ve z' ıle gosterılen kırmızıya kayma değerının z > 1 değerlerıne çıkabıldığı göruldu Bu bulgunun açıklanması yorumlanması ve değerlendırılmesı gerekıyordu 1963 yılını ızleyen yıllarda çok sayıda astronom bu ılgınç konu uzenne eğıldı Bu konuyu açıklamak ıçın ılerı surulen goruşler şoyle ozetlenebılır İleri sürülen görüşler 1 Doppler olayı Ooppler olayına göre bır ışık kaynağı gözlemcıden uzaklaşıyorsa, spektrumun dakı spektrel çızgıler, gerçek dalgaboylarına göre daha kırmızı tarafa doğru kayar ve v1 kaynağın uzaklaşma hızı, c ışık hızı, z' kayma mıktarı arasında z=v/c bağıntısı vardır Kayma mıktarı spektrumdan ölçulduğune, 'c' ışık hızı da bılındığıne göre kaynağın uzaklaşma hızı hesaplanır 3C48 ıçın bu değer v=037x300000 km/sn dır Daha buyuk hızlar ıçın bu formul 1+2= v (v c)/(vc) olup z=1 ıçın v»06x300000 km/sn değerıne çıkar Ooppler olayı ıle olay açıklanmış gıbı görunmekle beraber, bu buyuk hızların ne reden kaynaklandıgı ve neden hep bızden, yanı Samanyolu sıstemınden uzaklaşma yönunde olduğu açıklanamadığından fazla ılgı gormedı 2 Genel relatıvıte kuramı ıle ortaya konan bır olay vardrr Çek4m (gravıtasyon) alanı ıçınden geçen ışıgın dalgaboyu bü yur Başka bir deylşle, normal dalgaboyundan daha kırmızı tarafta gözlenır Işte kuasarlardakı durum bu olayı duşundurdu Fakat ışığın dalgaboyunun bu denlı buyu mesı ıçın çekım alanının, dolayısıyla kutlenın çok buyuk olması gerekıyor dığer taraftan görunumlerı bır yıldız gıbı olduğundan, bu denlı buyuk kutleye nasıl sahıp oldukları açıklanamıyordu 3 Kırmızıya kayma nedenı Doppler olayına dayalı, fakat hızın nedenı evren genışlemesı (kozmolojık kırmızıya kayma) Bılındığı gıbı, galaksılerde de aynı şekılde 'z' kaymaları gözlenır ve galaksi ne kadar uzaksa, 'z' değerı de o kadar buyuktur Bu bulgu, galaksılerın kendılerının hareketı değıl, galaksılerı ıçeren ortamın genışlemesı olarak yorumlanır Ancak galaksılerde gozlenen en buyuk kayma z = 045 cıvanndadır Bu cısımler, jalaksıler mertebesınde ya da en uzak galaksılerden daha uzak cısımler ıse, bu 'z' kaymalannı göstermelerı doğaldır Fakat bu göruşe göre de bu cisım lerın galaksılerden çok daha fazla ışınım enerjısı yayınlayan cısımler olduğu ortaya çıkar Çunku, galaksılerden kat kat uzakta olmalarına karşın, parlaklıkları, sönuk galaksi parlaklığındadır Bu denlı buyuk ışınım enerjısını (yaklaşık olarak bır galaksının yayınladığı enerjının 100 katı) nasıl yayınladıkları kısmen açıklanabılmekle beraber başka karşıtfıkır ıçermedığınden, bu göruş benımsendı Kanserin Erken Teşhisinde ManyetikGörüntü Çeviri: Çiğdem özkan oston'dakı Beth Israel Hastanesınden bir araştırmacıya göre kanserin insan kanında yarattığı kımyasal değışım nükleer manyetık tıtreşımler tarafından yaratılan göruntulerle belırlenebılıyor Plazma uzerınde yapılan deneyler, bu göruntulerın kanserin erken teşhisinde kullanılabıleceğı fikrıni veriyor B Harvard Tıp Okulu'nda radyolojı kursusunden yardımcı profesör Erıc Fossel, bulduğu bu teknığın şimdıye kadar araştırdığı kanser vakalarının %97'sının belırlenmesınde başarılı olduğunu belırttı Fossel Bethesda, Maryland'dekı Mıllı Sağlık Enstitüsu'nde yapılan kanser araştırmaları toplantısında 2127 hastaya yapılan testlerın sonuçlarını açıkladı Fossel toplantıda selım ve habıs tumörlu hastaların kan plazmalarıyla sağlıklı olanların bır karşılaştırmasını yaptı Habis tumör taşıyan hastaların plazmalarındaki metıl ve metılen bıleşıklerının spektralarının dalga boyu yaklaşık 305 hertz olarak saptandı Bununla beraber selım tumörlu hastalardan alınan plazmalar 368, normal olanlar 40, 1 hertz dalgaboyuna sahıp Fossel'ın koyduğu kanser başlangıcı sınırı ıse 33 hertz Fossel, bu lıpoproteın lıpıdlerındekı değışım ıçın kesın bır açıklama yapamıyor ama kanın kımyasal yapısındaki değışımın tumör tarafından yaratılmadığını, ancak bunun vucudun kansere tepkısı sonucunda ortaya çıklığını tahmın edıyor ve tumörlerin lıpoproteın lıpıdlerını yapmadığına dıkkatı çekıyor Lıpıd lıpoproteınlerın akıcılığındakı artış, kanserlı hastadakı bulguların azalmasının bır sonucu Ayrıca kemoterapı ve radyoterapı de NMR (Nuk leer Manyetık Tıtreşım) sonuçlarını olumlu yönde etkılıyor TumÖrun gerı çekılmesı sonucunda dalgaboyu artıyor, hastalığın nuksetmesı ıse dalgaboyunun azalmasına sebep oluyor Fossel'ın teknığl değışik kanser turlerını ayırt edemıyor Ayrıca hamıle kadınlar ve selım prostat hıperplazyasına sahıp hastalar habıs tumörlu hastalarla aynı dalga boyunu gosterıyor Fossel, yuksek sevıyede trıglıserıdı olan ya da gramnegatıflerın şokundan yakınan hastaların aldatıcı şekılde olumlu sonuçlar verdığını belırtıyor Fossel kanı almada, depolamada kanın antıpıhtılaştırıcılarla tabı tutuldu ğu ışlemlerde ya da NMR malzemelerının kullanılması sırasında yapılan hataların, doğru sonuçlar alınmasını engelleyebıleceğını ıddıa edıyor Fossel şu ana kadar yalnızca belırgın tumörlerın teşhısını yaptı Hınt domuzlarını kobay olarak kullandığı çalışmalarda ıse kanserı yaklaşık bıron mılyon kadar hucreye yayıldıktan sonra teşhıs edebıldı Fossel, teknığını gelıştırıp kanserı, belırgın bır tumor kendını göstermeden teşhıs etmek ve kanser rıskı taşıyan ınsanları belırleyebılmeyı amaçlıyor ilk çalışma konuları arasında Utah'takı aıleler var Burada yaşayan Mormonlar'ın dını geleneğı olan aıle ıçı evlılıkler, Fossel'a normalden daha yuksek oranda genetık kanser rıskıne sahıp aıleler uzerınde çalışma yapma olanağını verecek Ayrıca ıçme suyuna karsınojenık kımyasal madde karışımı sonucunda yuksek oranda kanser vakasına rastlanan bır şehırdekı ınsanları ıncelemeye başlayacak (N*w Sclentıst) NGC 4319 Galaksısı ıle Markarian 205 Kuasarı arasındakl bağlantı 10 Bu göruşun benımsenmesı, astronomının kozmolojı dalı ıçın çok önemlıdır Kuasarların keşfıne kadar gözlenebilen en uzak cısım z = 045 değerıne sahıp, başka bır deyışle 6 mılyar ışık yılı uzaklığındakı galaksıdır Kuasarların keşfı ıle bu uzaklık bırdenbıre z>3 cısımlerıne çıkmaktadır kı, bu uzaklık da 10 mılyar ışık yılıdır Görulduğu gıbı gözlenebilen evren derınlığı bırdenbıre buyuk bır değere ulaşmıştır 1987 yılında art arda z = 404 ve z = 411 değerınde ıkı kuasar daha keşfedılmıştır Bu z değerlerınden bu kuasarların v = 092c hızına ve 11 mılyar ışık yılı uzaklığa sahıp oldukları sonucu çıkar Son yıllarda, buyuk z kayması gösteren kuasarların bu qalaksılerle (ızıksel ılışkı lı olduğunu gösteren gozlemsel bulgular ortaya çıkmaktadır ömeğın, galaksi ıle kuasar arasında maddesel bağlantı olduğu gozlenebılmektedır (Şekıl 1) Bu durumda kuasar, galaksi sistemine aıt demektır Ancak galaksının z kayması kuçuk, kuasarınkı ıse buyuktur z kaymalarına göre kuasar ın galaksıden daha uzak olması gerekır Aynı sıstemın uyelerı olduğu maddesel olarak gözlendığıne göre, z kaymala rının sadece kozmolojık cısımler olmasından kaynaklandığı konusunda kuşkular ortaya çıkmaktadır Aynı sonuca göturen bır dığer gözlem bulgusu şöyledır Bazı galaksılerın çok yakınlarında bırden fazla kuasar bulunmaktadır kı, bu durumun rasiRntı olması olasılığı çok kuçuktu Başka bır deyışle kuasarlar galaksi sıs temıne aıttır Fakat yukarıdakı ornekte olduğu gıbı, galaksılerın z değerlerı kuçuk, kuasarların buyuktur Sonuç olarak, aynı sıstemın uyelerı olduklarına göre z'lerın nedenı kozmolo|ik cısım olmalarına bağlanamaz Bu yeni bulgular ışığında kuasarların z kaymalarının nedenının tekrar guhdeme gelmesı ve yenıden araştırılması gejreğı ortaya çıkmıştır n (x) 3. Cambridge Radyo Kaynakları Kataloğu'ndakı 48 numaralı kaynak. Kuasarların keşfi ve...