Katalog

Y A ŞA M UZA Y Bastarafıi.sayfada tık rolu GnRH (Gonadotropln Releasing Hormone) ölçumlerıyle saptanmıştır Düzenlı aralıklarla salgılanan bu madde ovulasyonla sonuçlanan bır dizı olayı kontrol eder Çok zayıf kadınlarda GnRH salgısı mıktar ve salgılandığı sure açısından normalın altında olup ergenlık öncesı kızlardakı duzeyındedır Bu nedenle normal olarak ovulasyona neden olup rahımı hamılelığe hazırlayan hormonal olaylar gerçekleşmez Erışkın bır kadında GnRH salgısı hıpofız guddesını (Pıtuıtary gland) uyararak ıkı hormonun salgılanmasına neden olur Folıkulu uyaran hormon (over folıkulunun buyumesını sağlar) ve folıkulden yumurtanın her ay duzenlı olarak bırakılmasını sağlayan hormon (luteımzıng hormon) Bu hormonların sevıyesı duşunce ovulasyon gerçekleşemez Yumurtalıktan salgılanan ostrojen ve projestron da ovulasyon ıle âdet siklusu ıçın gereklıdır Bu hormonlar GnRH ve hıpofız salgılarındakı duşuşten etkılenırler Mens siklusu durduğunda hıpotalamusun hangi nedenle tepkı gosterdığı tam olarak bılınmemekle beraber metabolızma ve ısı farklılıklarından ya da östrojen duzey farklılıklarından etkılendiğı sanılmaktadır Normal Vücut Kompozisyonu Buluğ Öncesı Vucut Kompızlsyonu ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu Açjırlık 57 kg Vucııt sıı yuzdesı:5 Yıglı yngsiz vııcut agırlıgı oranı 2.51 Deııetlm ve metPbolızma hızı: 41 kg. Agırhk 47 kg. Vucut su yıızdesi 57 Vnglıyaçjsız 'vucut nqırlıqı ornn 4. 1 L # u n y a n ı n dönuşu ıle yıldızların dünyaya göre konumlarının değışlmlerınin böyle pratık bır amaca hızmet ettığını mıtolojilerden ve yazıtlardan öğrenıyoruz Örneğın Venus, sabahın veya akşamın habercısı olarak bılınlr, Ulker ıse tarım çahşmalarının duzenlenmesınde kullanılırdı Plelades (Ülker Yıldız Kümeal) Efsaneye göre yedı kızkardeş kırlarda dolaşırken avcı Orıon'a rastlamışlar Orıon kızları çok beğenmış ve beş yıl boyunca kovalamış Pleladları Sonunda kızlar bırer guvercın olup uçmuşlar Tann Zeus hallerine acıyarak onları gökyuzune almış Pleıadların uçu Zeus'la, ıkısı Posedıon'la, birı de Ares'le evlenmış, yalnız Merope ölümlu blr erkeğe Sısyph09'a eş olur Bu nedenle Merope, Ulker yıldız kümeslnin en sönuk yıldızı olarak bılınır Ülker, Taurus takım yıldızının kuzeydogusundadır Çıplak gözle yedl yıldızdan oluşan bır bulutumsu görulur Gerçekte 250300 yıldızdan oluşan Ülker yıldızları 2 ıle 3 dereceden parlaklığa sahıp mavı renkli dev yıldızlardır Taurus (Boğa): Zodyak takım yıldızlarındandır Guneş 14 mayıs 21 hazlran tarihleri arasında bu takım yıldızdadır 1054 yılında patlayan 4 parlaklığındakl Yengeç Supernovası da buradadır "ikı tur astronomi vardır Bırı Yengeç Nebulası'nın astroncmısı, ötekı uzayda geri kalan her şeyın astronomlsi " ingılız Astronom G Bubidge, bizden 4000 ışık yılı uzaklıktakı bu gaz ve manyetık alan bulutunun önemını bu sözlerle özetlemıştır Astronomıde Yengeç Nebulası neden bu kadar önemlldir? Yengeç patlamış blr yıldızın kalmtısıdır Astronorhlara, ağır kutlelı yıldızların supernova •patlamalarıyla ölurken aralarında sadece gaz bulutları değıl, aynı zamanda nötron yıldızı ve pulsar adı verılen kuçuk, ama ınanılmaz ölçude yoğun cısımler de bıraktıklarını öğretmıştır Aynı zamanda dev bir doğal radyasyon kaynağıdır sadece ışık değıl, X ışınlarından radyo dalgalarına kadar bılinen tum radyasyon turlerlnı uretmektedır Yengeç Supernovası astronomıde tam anlamıyla bır patlama yaratmıştı Bu, o zaman gökyuzünde Guneş ve Ay'dan sonra en parlak gökcısmı olmuş gıttıkçe sönukleşmlş ve 1056 nısanında görünmez olmuştu Patlamadan sonra Yengeç sanıyede 1500 km veya saatte 5 milyon km hızla büyuyen blr gaz bulutu halınde genışleyerek nebulaya dönuşuyordu Çıplak gözle fark edılemeyecek kadar soluk olmasına rağmen 1758'de Messler, kuyruklu yıldız avlarken leleskopla yerını yeniden saptadı ve unlu M kataloğunun ılk sırasına Ml koduyla kaydettı Taurus' un en parlak yıldızı 68 ışık yılı uzaklıktakı Aldebarandır Bu yıldız Guneş'ten 125 defa daha fazla enerjı ureten ve ondan 35 defa daha buyuk olan blr kırmızı devdlr Aldebaran'la Pleıadesler arasında Hyades (Yağmur Kumesı) bulunur Kuzey yarımkürede Hyadesler doğudan yukselmeye başladıklarında yağmurlu günlerın ve sonbaharın müjdecisıdııier 130 ışık yılı uzaklıkta, parlaklıkları 3 ıle 7 arasında değışen Hyadeslerın gökyuzundekı sayıları bazen 2, bazen de 7 tanedır Bu yıldız kümesı halk arasında öküz kumesı olarak da bılınır Trlangulum (Üçgan): Kuzey yarımküre sonbahar ve kışında görülür Bılinen en eski takım yıldızlardan bırıdlr Çunku Üçgen takım yıldızını aslronomlardan çok önce Yunanlılar gözlemış Deltatan adını vermışler Daha sonra alfabelennın dörduncu harfine Delta dıyerek ölumsuzleştırmışlerdir Üçgen'ın doğu kenarında (M33) Buyuk Spıral Nebula bulunur Bu nebulanın bızım galaksımız Samanyolu'na uzaklığı 2 milyon ışık yılı olmasına rağmen 7 dereceden parlaklığa sahıp olduğundan kuçuk bır teleskopla veya tyı bır durbunle gözlenebılır G Yıtdızlar ve efsaneler Norıruıl ostro|en Duzeylerı Etkııı oslroıen Normal vucut sıcaklıgı I Östrojen değişikllği Yağ duzeyı ostrojen düzeyındekı değışıkllğe nasıl neden olabılır? Adıpoz dokusu aslında oldukça aktıftır Steroıd adını verdığımız seks hormonlarını depolayarak kandakı östrojen mıktarını etkıledığı duşunulmektedır Vucuttakı yağ ve östrojen mıktarı arasındakı ılişki çeşıtlı araştırmacılar tarafından incelenmıştır Bır grup bılım adamı yağ dokusunun androjenl (erkek hormonu) östrojene çevırdığını keşfettıler Memelerdekı, karındakı, uzun kemiklerdekı yağlı ılık de androjenı öst rojene çevırır Rockefeller Unıversıty'den Jack Fıshman, H Leon Bradlovv ve arkadaşları androjenln etkın ya da etkın olmayan östrojene dönuşmesının vucuttakı yağ oranına bağlı olduğunu gösterdiler Son çalışmalar sadece yetersız beslenen zayıf kadınların değıl, her çeşıt lyl eğitllmış atletlerın de (koşucu, yuzücu, balerın vs) gecıkmış âdet, duzensız sıklus ve amonere eğılımlerı olduğunu ortaya koymuştur Kasları gelıştırıp yağ oranını duşuren hareketler de buna neden olabılıyor Rose E Trısch ve arkadaşları yaptıkları araştırmalarda eğıtimle Normal Ovulasyon ve mens Ovulasyon ya da Mens Yok Normal ağırlıktakı bır kadm (solda), yuzde 15 oranında kilo kaybettığınde, aşın Ince görünmeyebllir (sağda), ancak gene de âdetten kesllebıllr Çoğunluğu yağ deposundakı eksılmeyle gerçekleşen bu kilo kaybı hıpotalamusun etkınlığını bozarak ovulasyonu engelleyebılır Yağ kaybı etkısinln hipotolamus tarafından nasıl saptandığı henuz bllınmlyor Ancak, yazara göre, hıpotolamusun üretlm mekanızması uzermdekı denetımı, dolaşımdakı östrojenin mlktar ve etkınlığındeki azalmayta, vücudun sıcaklık ve normal metabollk hızın duzenlemektekl yeterslzliklerine bağlı olarak bozulablllr ri ilk âdet kanamasından önce başlayan yüzücu ve koşucuların ortalama 15 yaşında ılk âdet kanaması yaşadıklarını eğıtımlert daha sonra başlayan sporcu kadınların ıse ılk âdet kanama yaşlarının ortalama 12 7 yaş olduğunu saptamışlar ilk âdet kanaması önYuksek beyın merkezlerinden gelen sınyaller cesl başlayan eğitımın her yılı ortalama beş aylık bır gecıkmeye neden olmaktadır Yağ kaybı atletlerde âdet duzensızliklerıne de neden olabılıyor Anormal faaliyetler Ayrıca aletlı cımnastıkle vucut geliştıren kadınların yarışmaya hazır hale geldıklerınde • amenorık olduğu göruluyor Hormon ölçümlerınde ıse atletık ya da zayıf kadınlardakı duşuk sevıyeler göze çarpıyor Boston'da 5398 unıverslte mezunu (2080 yaş arası) kadın ustunde yapılan çahşmada da eskıden atlet olanlarda, olmayanlara göre daha az meme ve ureme organları kanserıne rastlanmış Bu konudakı araştırmalar da hayvanlarda kullanılmakta Örneğın çıftleşmeden kısa bır sure önce (örneğın bır hafta) çok yuksek kalorılı bır şekılde beslenen koyunlar ıkız yav rulamakta Şımdılık çok lyı beslenmış kadınların bırden fazla yumurta uretımıne rastlanmamıştır Ama bu doğrultuda bazı verıler mevcut Ikıncı Dunya Savaşı sırasında yıyecek ki8itlamaları varken çıfi yumurta ikızlerı doğuran kadınların oranı duşmuş Yiyecek bollaştığında ıse bu oran normale dönmuş Mınnesota Ünıversıtesı'nden Ancel Keys, Jozef M Brozek, erkeklerde de sureklı kilo kaybının prostat salgısı ve sperm sayısı ıle nıtelığını azalttığını ortaya koydu Bır erkek, boyuna gore normal kılosunun % 25'ını kaybettığınde sperm uretımı de duşmektedır Kilo normale dönduğunde bu uretım de nor male döner erkek maratoncular ve atletler ustünde yapılan çalışmalar, kadın atletlerdekı gıbı hı potalamusun çok az GnRH salgıladığını ve testestoron (erkek hormonu) düzeyınin normalın altına duştuğunu göstermektedır Bu atletlerde kısırlaşma olup olmadığı henuz saptanamamıştır Oysa kadınlarda şışman lığa bağlı kısırlık yuz yıl öncesınden berı bılınmektedır (Scıentlflc American, Mart 88) Ovulasyon ve duzenlı munstruel sıklusları (âdet) sağlayan hormon salgılamalan hıpotalamasun denetımı altındadır (Renklı oklar) Hıpotalamusun urettığı GnRH (gonadotropın releasing hormon), hıpofız bezının ıkı hormon salgılamasına yol açar Over folıkulun (yumurtayı saran özel hucreler) buyCtmesını duzenleyen folıkul stımulan hormon (FSH) ve ovü " Ü ^ U " , " U J İ ' lasyonu (sıklusun ortasında yu s e r D e s " e t e n murtanın salıverılmesı) denetleyen luteınızan hormon (LH) Sıklusun ılk yarısında, buyumekte olan folıkul östro/en salgılar Bu hormon, hıpofız ve belkı de hıpotalamusun etklnlıklennı duzenlemenın yanı sıra (kesık çızgılı ok), göğuslerın büyumesıni ve rahım ıçıni çevreleyen tabakanın gelışmesını de sağlar Çatlayan folıkul rahım tabakasınm vaskularızasyonunu sağlayan progesteronu salgılayan korpus luteuma (san cısım) dönuşur Eğer yumurta döllenmezse, östroıen ve progesteron duzeylerı düşer ve rahmı çevreleyen tabaka atılır (menstruasyon) Hipotalamık ışlevler, beynın daha yuksek Progesteron merkezlerınden kaynaklanan sınyallerden etkılenebılır (sıyah oklar)