Katalog

TIP YAŞAM Karaciğer: Vücudun yaşam merkezi Gövdenin enerji santralı üzerine neler bilmiyorsunuz ? tsmail Murat ısa bır sure once g ızeteler ve tele vızyon, yurdumuzrlı ılk karaciğer naklının yapıldığını t ıldırdı Ankara'da Organ Naklı vo Yanık Tc davı Vakfı Hastanesı'nde Prof. Dr. Mehmet Haberal tarafından gerçekleştırılen amclıyatla sıroz has tası Fuat Koç'a, 22 yaşında olen bır gencın karacığerı nakledılmıştı K^.racığerı 'ıflas eden" hastalar ıçın karacıgıt naklı tek umui kaynağı Dığer bırçok onemh organımızın faalıyotı durdurması karşısında bu kadar ça resız değılız Yapay kalp y^pay böbrek, yapay solunum cıhazları bır< ute daha ışımızı goruyor Burada hemen nırm yapay bır karaciğer hazırlanamadığı soru^u akla gelıyor Ne yazık kı yakın bır gelprrk ıçın bu soruya olumsuz yanıt vermek durumundayız, çunku bır karaciğer hucrosının yuklendığı gorev ler500'un uzermde ve kararığerımız bugörevlerı bırbırı ardına değıl coyu kez aynı za manda başarmakta Bu nedenle yapay bır karaciğer tasarlanacak olsa herhalde gerçek karaciğer buyuklugunde bır aygıl değıl koskoca bır 'entegre tesıs" kunnak gerekırdı Sozun kısası karaciğer vucudumuzda "yaşamın merkezi" olarak adlandırılmayı hak eden bır organ Avrupa'da yılda 1000 karaciğer nakli Karaciğer naklı, en çok sıroz hastalarına uygulanmaktadır Karaciğer sırozu, normal karaciğer dokusunun yerını ışlev gormeyen bozuk hır dokunun almasıyla kendını bellı eden kronık seyırlı bır hastalıktır Alkolızm B tıpı hepatıt vırusunun neden olduğu karacıger ıltıhabı safra kanallarının tıkanması, kalp yetmezlığı, karacığerde demır ya da ba kır bırıkmesı ve kımı metabolık hastalıklar sıroza yol açabılır Klınık belırtıler (Bkz çerçeve yazı), kandakı bazı enzım duzeylerının saptanması, bılıru bın kolesterol serum proteınlerı ure amonyak değerlerı, bıyopsı ve goruntuleme tek nıklerı karaciğer hastalıklarının tanısında yardımcı olur Karaciğer naklınde sağlanan sonuçlar umut verıcıdır Avrupa da 1987 yılında yak laşık 1 000 adet karaciğer nakh gerçekleştırılmıştır Ikı yuz cıvarında nakıl gerçekleştıren dort buyuk transplantasyon merkezi vardır Bunlardan bın olan Bırmırıgham Karacığer Transplantasyon Bırımı'nde yapılan nakıllerın hastalıklara gore dağılımı şöyiedır Sıroz 111 akut karaciğer yetmezlığı 24, ka racığer kanserı 19 doğuştan safra yolu bulunmayan çocuklar 22, enzım (alfal antıtrıpsın) yetmezlığı 1 Karaciğer naklındekı başarısızlık nedenlerınden bın safra yollarının bırleştırılmesın dekı guçluklerdır Ancak gelıştırılen yenı teknıklerle bu komplıkasyon çozulmek uzeredır Amelıyattan hemen sonra hastalara prednısolon azatıyoprın ve sıklosporın gıbı bağışıklık baskılayıcı ılaçlar verılır Bu teda vının amacı vucudun yenı gelen organı reddetmesını engellemektır Karaciğer naklın den bır yıl sonra hastaların °/o 75'ı yaşamlarını surdurmektedır Karaciğer hastalıklarında naklın erken donemde yapılması hasta ların yaşama şansını arttırmaktadır Şeker hastaları için hayvan katliamına son İnsülin artık genetik teknik yollarla üretilebiliyor. S K bır sessızlık ıçınde yurutur Ustelık ancak dörtte uçu hasar gorduğunde yaşamımız tehlıkeye gırer Ayrıca olağanustu bır kendını yenıleme yeteneğı vardır Karacığere bır dakıkada yaklaşık 1 5 lıtre kan gelır Bu kanın 1 htresı bağırsaklardan gelen besın maddelerını karacığere getırır Karbonhıdratlar, yağlar ve proteınler karacığerde vucut ışlevlerınde kullanılmak uzere donuşume uğrar, yanı metabolıze edılır Basıt şekerler halınde kara cığere gelen karbonhıdratlar, burada daha buyuk bır depo molekulu olan glıkojene donuşturulerek saklanır ve gerektığınde glıkoza çevrılerek kana verılır Bu ozellığıyle karaciğer vucudun enerji santralıdır. Yağlar karaciğer tarafından yağ asıtlerıne sonra da karbonhıdrat ya da keton cısımlerıne çevrı lerek dokulara yollanır Karaciğer kandakı başlıca proteın olan albumın ve bırçok pıh tılaşma faktörunu de uretır Avrupa'da 1.000 nakil eker hastalarının tedavısınde kullanılan ınsulın, genelınde hayvanlardan, ozellıkle de domuzların pankreasların^ dan elde edılıyor Bır suredır ınsulın gen teknik yollarla da üretilebiliyor Ancak her durumda, tıbbı kullanımdan once bu hor monun temızlık ve etkı derecesının araştırılması gerek Insulın ılaçları 1922yılından bu yana o tarihte ınsulın hayat kurtarıcı bır ılaç olarak keştedılmıştı laboratuvarlarda yetıştırılen hayvanlarda denenıyor Yaklaşık bır mılyon ınsulın bırımının kalıte kontrolu ıçın bu bır şeker hastasının yaşamı boyunca kul lanması gereken ınsulın mıktarına eşıttır eskıden 20 fare acılar ıçınde kıvranarak can ve rıyordu Ancak bundan yaklaşık on yıl önce kantıtatıv kan glıkozu testının uygulamaya sokulmasıyla bırlıkte. can çekışerek olen farelerın sayısı yırmıde bır oranında azaltılabıldı Karaciğerin düşmanları Safra yapımı, karacığerın sayısız gorevle rınden bırıdır Hucre ıçınde uretılen safra, kanalcıklar yoluyla daha buyuk kanallara ve oradan ana kanala boşaltılır Karacığenn gunluk safra uretımı 800 ıle 1 000 mılılıtre arasındadır Bunun bır bolumu safra kesesınde depolanarak yoğunlaştırılır, gerıye kalanı onıkıparmak bağırsağına dokulur Saf ranın ıçınde besınlerdekı yağları sındırmeye yarayan safra tuzları bulunur Safraya kendıne ozgu rengını veren ıçındekı bılırubın pıgmentıdır Bılırubın, karacığerde yaşlı alyuvarların yıkımı sırasında hemoglobınden oluşur Şayot bır tıkanma sonucunda bılırubın safra kanallarından alılmazsa ya da karaciğer kandakı bılırubını ışlev yetmezlığı ya da bılırubın fazlalığı nedenıyle y.terınce ayıramaz sa karacığor hastalıklarının ana belırtılerınden olan sarılık ortaya çıkar Sarılık duru munda bılırubın pıgmentı goz aklarında ve derıde toplanır Vucudun bağışıklığını sağlayan antıkoridnn yapımında yabancı par cacıkların ve hucresel artıkların ortadan kaldırılmasında karacıgerdekı Kupffer hucrelerı gorev alır Ayrıca karaciğer vucutta oluşan vo dısa rıdan gelen zehırlerı etkısız kılarak bunları ıdrar ya da dışkıyla atılacak duruma getırır Karaciğer glıkojenın yanı sıra zengın bır vıtamın deposudur Hıç vıtamın alınmadığı takdırde karacıgerdekı A vıtamını 2 yıl D ve Bı^ vıtamınlerı dort ay kadar gereksınımı karşılar Bu değerl, organın hastalıkları arasında karacığer ıltıhabı (hepatlt), slroz, karaciğer damarlarının tıkanması, tumorler ve zehırlenmelerden ılerı gelen ışlev bozuklukları sayılabılır Karaclğerin tarihte önemi Karacığerın yaşamın merkı zı olduğu ınancı, çok eskılere dayanır Mezopotamya, Eski Yunan vo Etrusk uygarhklannda karaciğer buyuk onem taşıyan bır organdı Hukumdarlar geleceğı oğrenmek u/ere karacığere "baktırırlardı " Karacığerın şeklıne buyukluğune ve yuzeyındekı gırıni.lere gore yapı lan kehanele "hepatoskOiiı ' adı verılırdı Asurbanipal'ın kıtaplığında hepatoskopıyle ılgılı bırçok tablet bulunmu<1 » Eskı tıpta dort temel sıvıdan bın olan safrc m (od sıvibi) ka racığer taralından uıotıldiıj nlınır Bu organın acı hıddet uzuntu gıbı ruhsal oldylarla ılışkısı olduğu duşunulmı tur Turkçede "odu patlamak", "safra atmak", "safrası kabarmak", Almancada karacığerınde bıt dolaşıyor", 'k.tıaciğerınden konuşuyor" deyımlerı kullanılır Yıne Batı dıllennde ka> ırığer sozcuğu 'yasam kokunden turenik (Almdncd Leber (karacığer), Leben (ya' nı), Ingılızce Liver (karacığer) to lıve (ya^ •nak) Turkçede 'ciğer' sozcuğu Farsça koı < nlı olupaynı zamanda sıkıntı acı ve uzunt ı ınlamlarına gelır, sevılen kışıler ıçın 'cığ» mn" "can cığer kuzu idrmasf deyımlerı > llanılır l Boylesıne tarıhsel" ve • nguıstık ' bır kı şılığe sahıp olan karacığer . n udumuzun en buyuk ve en karmaşık org ı.ıdır Erışkınler nda değışır Yukde ağırlığı 1 ,b ıle 2 kılo arası lendığı gorevlerı hıç ara vı meksızın buyuk Şımdı Ingıltere/Dartlord'dakı VVellcome Ilaç fırmasında görevlı ıkısı Ingılız, bın Iskoç yalı uç araştırmacı ınsulın ılaçlarında uygulanan yeni bır fızıkokımyasal kalıte kontrol yöntemı gelıştırerek hayvanlar uzerındekı deneylerı tumuyle gereksız kıldılar Bunun ıçın araştırmacılar, Munıh Unıversıtesı'nın verdığı 30 bın Alman Markı değerındekı FelixWankelHayvanları Koruma Araştırması Ödulu'nu aldılar Bu odul 1971 yılında motor konstruktöru Felıx VVankel tarafın dan kurulmuştu Felıx VVankel bu yolla hayvanlar uzerındekı deneylerı sınırlandırmak ya da ortadan kaldırmak amacıyla daha çok teknik olanaklardan yararlanmaları ıçın bıltm adamlarını teşvık etmek ıstıyordu VVankel kısa bır sure once, geçen 9 ekımde, 86 yaşında öldu Bu odule layık gorulen John Trethevvey, Barry Flsher ve Duncan Smith adındakı araştırmacılar, ınsulını yuksek basınçlı, sıvı kromatografı aracılığıyla tahlıl etnıeyı başardılar Bu yöntemle bellı belırsız tum pıslıkle rı ve ınsulının molekul yapısındakı en kuçuk sapmaları dahı tespıt etmek mumkun Us telık bu tahlıl daha suratlı olduğu gıbı hayvan deneylerınden daha da ucuz Ayrıca çok daha kesın sonuçlar verıyor Ama buna rağmen daha bır sure ınsulın yapımcılarının kontrol laboratuvarlarında daha çok fare acılar ıçınde kıvranarak olecektır Çunku yasalar, ınsulının pıyasaya surulmeden once hayvanlar uzermde denenmış olmasını şart koşuyor Avrupa Topluluğu'na bağlı devletlerın sağlık makamlarını yenı gelıştırılen bu tahlıl yontemının başarısı konu sunda ıkna edebılmek ıçın, odul sahıbı araştırmacılar Avrupa çapında bır denerne prog ramı örgutluyorlar Ingılız sağlık makamlarının bır buçuk ıkı yıl ıçınde bu testı resmen kabul edeceğı umuluyor Federal Alman Sağlık Bakanlığı'nın bu gırışımı ne zaman destekleyeceğı ıse henuz belırsız (S.N.NuW) Karaciğerin alarm sinyalleri 1 Derıde orumcek bıçımınde basmakla kaybolan kırmızı noktacıklar 2 Avuç ıçlennde kırmızı lekeler 3 Karında sıvı toplanması 4 Kıl ve tuylerde dokulme derıde kaşıntı 5 Goğuslerde buyume 6 Halsızlık çabuk yorulma ıştahsızlık sındırım yakınmaları 7 Sag tarafta kaburgaların hemen altında karın bosluğuna bastırılıp bırakıldığında ağrı hıssı 8 Karın bolge&ının sağ ust tarafında hafıf ve sureklı ağrı 9 Idrar rengınde koyulaşma dışkı renqınde açılma Yukarıda sayıldn belırtıler sızı bır hekıme basvurmaya yoneltmelıdır Bu belırtıler, zorunlu olarak karacığer hasannı gostermese de cıddıye alınmalıdır