Katalog

TIBBİ ANTROPOLOJİ Nambas kabilelerinde gelenek, töre ve inanışlar Birleşmiş Milletler Kalkınma Kuruluşu çerçevesinde, Vanuatu Adası'nda sağlık hizmetleri görevi yapan Dr. Nadir Paksoy'un gözlem ve incelemeleri. Dı Nadır Paksoy ab/fe toplumlarının kendilerine ozgu dışardan bakana oldukça ganp yabanct ve karmaşık ge len sosyal yapıları vardır Çagdaş olçutlere gore ılkel dıye nıtelendın len bu toplumlar 20 ıncı yuzyılın bıtımıne az bır sure kala ulaşabıldtgı kadanyla tum ıç ve dış etkenlere karşın çaglar içınde oluşturdukları gelenek töre inanış ve tanrılarıyla vc yaşamlarını ve varlıklarını bugun de surdurme çabasındalar Bırleşmış Milletler Kalkınma Kuruluşu (UNDP) çerçevesinde 198385 yılları arasında Guney Pasılık Okyanusu nda yer alan Vanuatu Adaları nda Yerlı Halka Birlnci Basamak Saglık Hızmetlennı Goturme çalış masını yuruturken kabıle toplumları ıçm de yaşayarak onların ozellikle tıpla ilgilı gelenek ve torelerını gozleme ve ıncele me olanağı buldum Yazıda da gorulecegı uzere bırçok ına nışın, aradakl tartışılmaı coğrafı ve sosyal uzaklıga karşın kendı toplumumuzda da şu veya bu bıçımde bır benzerının hâlâ ya şadıgını soyleyebılmek mumkun Bu olgu belkı de ınsanlık tarıhının evrensellıgınden kaynaklanmakta Bu yazı duısını hazırlarken kendı goz lemlenm ve kabılelerden topladıgım verılerın yanı sıra daha once yapılan bazı araş tırmalardan da yararlandım Aralarında bu lunabılmek duşlerde mırıldanan bır mut luluk turkusuydu Tumune selam olsun Vmıntu Pasıfık Okyanusu nun guneyba tısında yer alan bır takımadalar uikesıdır 1980 de Ingılız ve Fransız ortak yonotımınden baqımsızlıĞ|a kavusmazdan once Yenı Heb rıd Adaları ddıyla anılırdı Yaklaşık 80 kadar ırılı ufaklı adadan oluşan ulkenın toplam yu zolçumu 14 bın kılometre kare ve toplam nu I K fusu da 130 bın cıvarındadır Kent havası ta şıyan baskent Port Vıla (nufus 30 bın) ve ıkın cı buyuk yerleşım merkezı Santo kasabası (5 bın) dışında halkın hemen hemen lumu kırsal alanlarda yaşar ve buralarda halkın ya şam bıçımı ılışkılerı ınanış vegeleneklerı ka bıle toplurna ozgu ozellıkler taşır Kendı ken dıne yetmeye amaçlı pazara donuk olmayan kapalı ekonomı haia geçerlıdır Vanuatu nun yerlı halkı Malonazya ırkına gırer (ınsanları orta boylu Afrıka yerlılerıne yakın duzeyde koyu tenlı kıvırcık saclı çıkık elmacık kemıklı ırı genış ve basık burunludur) Çalışmanın ağırlık merkczını oluşluran Ma lekula Vanuatu Takımadaları nın yuzölçum bakımından ıkıncı buyuk adası olup 2 bın kı lometrelık karelık bır alan kaplar Oldukça en gebelı ve ormanlık bır doğa yapısına sahıp tır Yerel yonetım merkozlerının bulundugu 2 bın nufuslu Norsup Lakatoro kasabasının dı sında halkın tumu kırsal alanlarda yaşar Top lam nufusu 20 bın kadar olan Malekula Ada sı nda konuşulan bırbırınden farklı yerel ka bıle dılı sayısı 20 yı bulur Adada gerek nu fus gerekse kulturel ve sosyal yonden etkın olan ıkı kabıle vardır Bunlardan Buyuk Nambas lar adıyla anılanı adanın kuzeyba tısınri.ı Kucuk Nambas lar olarak bılıne nı de guneyınde yaşar NambdS kabıle erkeklerınm cınsel or ganlarını sardıkları kılıf ortu arası bır takıdır Buyuk Nambas kabılesındo soz konusu ta kı puskulumsu bır yapıda ve daha buyuk bo yutlardadır Kucuk Nambaslarda ıse bu takı muz yaprağından yapılır ve gorunumu kuzey de yaşayanlarınkıne oranla daha ufaktır Bu nedenle yenılerle ılk karsılaşan beyazlar bu ıkı kabıleyı soz konusu Kilıf ın boyutlan na gore Buyuk ve Kuçuk olarak adlan dırmışlar r, . ., u , L. Buyuk Nambas kabı lesınde gıyınışten yaşa yış bıçımıne dek gele Amok neklerın geçmıştekı gı Büyuk Nsmbnnlnr bı surdurulmeye çalışıl Rolpesı dığı yer reıs ve aılesının yaşadığı Amok Koyu dur Kuçuk Nambas ka I a o ı f ı k Okynnusu bılesınde de durum he men hemen bunun benzerı sayılır Guney de ulaşımı guç dağlık bır yorede orman ıçın dekı Londonboy Koyu uçtralya • nde 60 70 kışılık bır Ku çuk Nambas topluluğu reıslerı Melun çevresın de en geleneksel bıçı Vanuatu yu ve Malekula Adası nda konuyla ılgılı yerlen gösteren mıyle yaşamlarını sur harıta durmekteler Buyuk Nambas kabılesı yerlı kadın ve çocuklar (Foto N P) Her ıkı kabıleden yaşadıkları asıl bolgeyı bırakıp denız kıyısına yakın koylere yerleşen lerde gocun getırdığı Hırıstıyanlığın kabu lu yarı çıplak gıyınışın yerın erkeklerde şort ve tışortun kadınlarda bolca bır ontarının al ması para okul kılıse radyo ve hastaneyle tanısma cıftlıklorde ucretlı ışcılık yapma ka sabaya kente ınme gıbı olguların ızlerını goz lomck mumkundur Ancak torelerın inanış ların geleneklerın çoğunun özunde pek faz la bır şey yıtırmeksızın canlılığinı bugun de korudufjunu soyleyehılınz Hastalık ve tedavı yontemlerı Vanuatu Adaları nda yaşayan yerlı halkın genolınde otkın olan ınanışa gore homen tum haslalıklar ve çok yaşlılar dışındakı olumler organık olmayan nedenlerden kaynaklanır Çok yaşlıların ıse bedenlerının zamanla es kıyıp çurumesınden dolayı olduklerı kabul edılır (3 4 5) Suresı bırkaç gunu geçmeyen başağrısı ateşlenme ıshal v b gıbı ufak ra hatsızlıklar doğal sayılır (Ancak ulkenın en onemlı sağlık sorunu sayılan sıtma onun ge tırdığı başağrısı vo yuksok ateş ıle sıvrısınek arasındakı ılışkı artık çok kışı tarafından bı lınmektedır) Genellıkle hastalık ın beş ana nedenı vardır I) Duşmanlarından bın veya bırkaçı hastaya buyu yapmış olabılır II) Kışı bır duş manına hastalanması ıçın buyu hazırlarken dıkkatsızlık yuzunden hastalık yapıcı buyu ters tppmış ve kendısının hastalanmasına yol atmış olabılır III) Kotu ruhlarla karşılaşmış vpya kotu ruhların değdığı herhangı bır se ye dokunmuş olabılır IV) Kabıle kurallarına geleneklerıne uygunsuz bır davranışta bulun muş veya geleneksel yasakları (tabu) bozmuş olabılır Sonuçta da geleneklere uyulmasını kabılp duzonının korunmasını denetleyen ha yaletlerden bırının (kı bunlar çoğunlukla da ha once olmus kabıle buyuklprının ruhları dır) hışmına uğrayarak hastalanabılır V) Ko tu ruhlardan bırını rahatsız etmış veya kızdır mış olabılır Rahatsız edılen kotu ruh ya o kı şınm bedenıne gırerek ya da bır başka kılı ga (hayvan vb ) burunerek kısıye zarar ve rebılır hasta edebıhr Hemen her yorede kotu ruhlar ın yaşadığı veya hayaletler n toplandığı varsayılan alanlar vardır Tabu (ya sak) bolge olarak nıtelendırılen boylesı yer leregıren yakınlarında bıle dolaşan carpılır vo hatta olebılır Hayalet ve ruhun anlamı Hayalet ve ruh kavramlarma acıklık getırmede yarar var Malekula da ve tum Va nuatuda hayalet kelımesı kısının olduk ten sonra bedenını terk eden ruhu ıçın kul lanılır Ruh ıse ınsanla ılıntısı olmayan do ğaustu gorunmez yaratıklardır Tanrı kav ramı ıle eş anlamda kullanıhr Sayı ve nıte lıklerı çok olmakla bırlıkte genel olarak lyı ve kotu amaçlılar dıye ıkıye ayrılır Gozlem I 20 mıl otedekı Ambrım Addsı nın saygın reıslerınden Wılly Taso 65 70 yaş larında sağlıklı bır kışıydı Koyunu (Craıg Co ve) her zıyaret edışımde ugrar hatırını sorar dım Bır gun ansızın rahatsızlanıp bır ıkı gun içınde olduğunu duyduk Oğlu sağlık memur larımızdan bırıydı Cenaze torenınden donus te kendısıne babasının olumu konusunda bır bılgısı olup olmadığını sorduğumda yanıtı su oldu Olumunden bırkaç gun oncesıne de ğın sapasağlammıs Sonra bırden fenalasıp yatağa duşmuş Oyle sanıyoruz kı koyde ken dısının etkın bır rpıs yeteneklı bır tahta oy ma ustası oluşunu kıskanan çekemeyen bın olumrul bır buyu (nakaymas) yaptı Devamı Arka Sayfada