Katalog

OFTALMOLOJİ İnsan gözü görüntüyü nasıl netleştirir? İnsanlar yaşlano'ıkça yanıbaşlarındaki cisimleri net gorme yetenekleri niçin azalıyor? Çcviren: Gıılşut Aygen KAPSUL KORTEKS ^f B u herkesın başına gelır 45 yaşına gelıp de gozluksuz okumak olanaksızdır Sağlıklı, genç gözler, yakındakı bır cısmın göri'ıtusunu nasıl netleştırır'? Neden yakını görmek yaşlandıkça zorlaşır? Bırınn sorunun yanıtı uzun zamandır tamamlatımamış durumda, ıkıncının yanıtıysa sadece varsayımlarla verıle bılır Lens (go^ metceğı) ustune yapılan fotogrdfık çalışmalar ve maternatık model ler bayesınde. bılımadamları bu ıkı soru yu aydınlatacak verıler sagladılar Insan bır şeye baktığında, o nesneden yansıyan ışık sıra^'yla korneadan (gözun önundekı saydt m tabaka), göz sıvısından (aqueous hu nor), ırıs pupılınden ve son olarak fotot, f makınesındekı mercek gıbı saydam bır mercekten geçer Işık buradan pelte kıvamında camsı sıvıdan retınaya geçer Rotına, ışığı bevıın yorumlayacağı elektrık sınyallerınt vevırır Bır ımajın netlık kazanması ıçın ışığın, ışınların retınanın ortasındakı foveada odaklanacak şekılde kırılması gerekır Bakılan nesneyakınlaştıkça, göruntunun net olması ıçın ışık daha fazla kırılmak zorundartır Kornea goz sıvısı ve camsı sıvının sabıt bır ışığı kırma gucu (refrs 'ıon) var dır Ama lens buna uyum sağlayabılır, ön ve arka yuzeyının eğımını keskınleştırerek netleşlırme gucunu artırabılır Lensın bu uyumunu sağlayan nedıroyleyse? 19 yy ortalarında Alman fızıkçı Hermann von Helmholtz, lensın kendısını orta kısmından çevreleyen, ancak don,rudan temas etmeyen kırpıksı kasla r111 devamı olan lıflprcp asılı tutulduğunu gosterdı Zınn halkaları denen esnek olmayan lıflpr lensın etrafında uç halka oluştururlar Bunlardan bırı orta kısıma dığer ıkısı on ve arkasına tutunur Helmholtz'a gore goz sonsuza bakınca kı bu ınsan ıçın en az 600 metreden başlar kırpıksı kaslar gevşeyıp genışler, boylece sırk ıler kasın çapı maksımuma ulaşır Kas genışlerken halkaları gergın leştırerek, lensı çekmelerıne neden olur Bu çekım lensın ön ve arkasını duzleştırerek, ekvatorunun çapını artırır Bu durumda lensın ışığı kırması mınımuma ınmıştır Korneanın, göz sıvısının, bu durumdakı lensın (unaccommodated) ve pelte kıvamındakı sıvının bıleşık kırma gucu, objenın fovea ustundekı ımajını netleştırmeye uygundur Goz 600 metreden daha yakındakı bır noktaya baktığında kırpıksı kas kasılarak kendı açıklığının çapını 6B altır ve kasın hafıfçe öne hareket etmesıne neden olur Her ıkı değışım halkalar ustundekı ve dolayısıyla halkaların lens ustundekı gerılımını azaltır Böylece lens daha gevşek bır hal alır Lens gıderek daha yakın ob|elerın goruntusunu netleştırırken, onden ar kaya doğru kalınlaşır, yuzeyler daha kes kın kıvrılır ve ekvatorunun çapı daralır Bu tun bunlar lensın 600 metreden daha ya kındakı bır goruntuyu netleştırmek ıçın ge reken kırma gucunu yaratmaya yarar Helmholtz'un bu varsayımı bugun ka bul edılmekle bırlıkte, yanıtlanması gere ken bırçok soruyu da barındırmaktadır Orneğın halkaların uyguladığı gerılım değışıklıklerının lens uzerınde ne gıbı etkılerı vardır? Okumak ıçın gereklı lens eğımını sağlamak ıçın halkaların gerılımı ne kadar azalmalıdır ve halklar lense hangı açıyla bağlanır? Lensın ıçındekı madde uzun, kurdele gıbı lıflerle doludur Bu lıfler soğan kabuğu gıbı tabakalıdır ve bırbırının ıçıne geçerler Lensın kapsuluyse, yuzeye paralel, farklı turden lıfierle kaplıdır Proteın yonunden çok zengın olan bu ıkı çeşıt lıf, eğılmeye uygun, ancak uzamaya dırençlıdır Bu da bır soruyu daha akla getırıyor Lensın bu yapısının akomodasyona ne etkısı vardır? Canlı bır lensın akomodasyon sırasında şeklınde oluşan değışıklıklerın tanımlanması ve bu değışıklıklerı sağlayan guç lerın yon ve buyukluğunun saptanması bu soruyu yanıtlayabılır Amerıka'da Jane Koretz ve George Handelman araştırmalarına, lens govdesının (lens kapsulu) matematıksel rnodelını yaparak başlamışlar Ek sorunlar çıkmaması ıçın 10 yaşında bır çocuk lensım ornek almışlar Böyle bır lens oldukça hassas olçulerle modelleştırılebılır Model, bırı lensın ön dığerı arka yuzeyını tem EPİTELİYAL HUCRE Şemada goz merceğının yapısı gorulmekte dn Halkalar kapsule ya da dış zara uç yerden bdğlıdıt Goz merceğının ıc yapısı başlıca ıkı kı^ımdan oluşmaktadır Çekırdek ve kor teks sıl eden farklı yançaplı ıkı yarıkureden oluşan, kısmen şeklı bozulmuş bır kure bıçımınde duşunulebılır Model aracılığıyla lensın esneklığı , orneğın gozun optık eksenıne paralel veya dık açıyla uygulanan gerılımın sonuçları ölçulebılır (S 66'dakı sekıl) Araştırmacıların olçumlerinden anlaşıldığına gore, akomodasyon yapan lens yuzeyıne etkıyen butun kuvvetler eşıttır ve lens yuzeyıne hemen hemen dık açı yaparlar Bu bulgulara gore, halkaların uyguladığı strese maruz kalan kapsul bu gerılımlerı lensın butun yuzeyıne eşıt olarak dağıtır Kapsuldekı halka gerılımı kaldırıldığında, lens ustundekı ve ıçındekı sıkışlırıcı guçler kalkar, böylece lens esnek bır şekılde eskı Dirımını kazanır Onemlı bır dığer nokta da akomodasyon halınde len r ın aldığı şeklın, Helm holtz'un sandığı gıbı ıçı sıvı dolu basıt bır lorbacığın alabıleceğı şekılden farklı olmasıdır Bır torbaya tek tıp basınç uygulandığında, lensın bılınen kıvrımlarını alamaz Oyleyse şekılde gozlenen bu değışımlerın lensın ıç yapısıyla ılıntılı olduğunu duşunmek yanlış olmayacaktır 10 Inseının qO7 mprceğı Zınn halkaları denılen lı'lcrlo a3ilı tıılıılm >H ulıı Fotografta 7ınn halkaları mercp(;ı cpvrclcyen mor kısımdır Kır/jık sı ka&lar kardimk kıvmda kaldıklanndan gozukmomektodıı Kırpıksı kaslar ve halka lar morceğın oddki n,ırid ıcın bıçım dcgıstır rno yetoncğını kontıol etmektsdırler Halkala.ın gevşemesı, lensın orıjınal şeklını almasında kuşkusuz en buyuk et kendır, ancak bu yeterlı değıldır Demek kı pelte kıvamındakı sıvının da (vıtreus humor) lensın arkasını destekleyerek, gorun tuyu netleştırmeye katkısı vardır Insanların okurken gözluk kullanma gereksınımı duydukları yaşta bu sıvının, pelte kıvamını kaybetmeye başlaması dıkkat çekıcıdır Halkaların akomodasyon sırasında sap tanan kuvvet farkını yaratmaları ıçın ya kendı gerılımlerını ya da lense uyguladıkları gerılım açısını değıştırmelerı gereklı dır Araştırmacılar gerçekten de halkaların gevşemesının yanı sıra, kapsule daha paralel bır konum aldıklarını, boylece lense daha az basınç uyguladıklarını saptamış bulunuyorlar Ancak hazırlanan bu model, yaşlılardakı yakını gorememe sorununu aydınlatmıyor Gözun kırma gucu dıyoptrı cınsınden ölçulur Bu da bırın, gozle obje arasındakı mesafeye bolunmesıyle elde edılır Orneğın 10 dıyoptrılık kırma gucu olan bır goz, bır metrenın 1/10 u uzaklıktakı objeyı net gorebılır Normal olarak 10 yaşında 14 dıyoptrılık kırma gucu olan bır gozun gormesı, kı bu burnunun ucunu gorebılır demektır 20 yaşında 9 dıyoptrıye, 30 yaşında 4 dıyoptrıye, 40 yaşında 1 2 dıyopt rıye 70 yaşındaysa sıfıra duşer Bunun nedenlerını bulmak ıçın araştırmacılar 11, 19, 29 ve 45 yaşlarındakı bıreylerın değışık uzaklıktakı cısımlere bakarken, lenslerının yan kesıt fotoğraflarını çekmışler Karşılaştırma yapabılmek ıçın 1869 yaş arası ınsanların sağlıklı gozlerının fotoğrafları da alınmış Incelemelerden lensın ılerleyen yaşlarda buyuduğu anlaşılmış Bır babeğın lensı önden arkaya 3 3 mm ıken, 70 yaşında bır ınsanınkı 5 mm'yı bulabılıyor Lenstekı ana proteın olnn alfa krıstalın, genellıkle duz yapraklar halınde bulunur Bunların kuçuk, erımeyen kurelere bolunmesı olasıdır Bu kureler bırbırlerıyle bırleşerek, ışığı çeşıtlı yonlere dağıtan kutleler oluşturabılır Ilerleyen yaşlardakı yakını gorememe bozukluğunun bır nedenının de bu olabıleceğı duşunulmektedır Insanın gorebıleceğı en yakın noktanın, ılerleyen yaşlarda gıderek uzaklaşmasını açıklamak ıçın mıkroskopık ve makrosko pık faktörler hesaba katılmalıdır Koretz ve Handelman'a göre erımeyen lens proteın mıktarının artması, lensın buyumesı, kırılma endeksının azalması buna neden olmaktadır Lens halkakırpiKsı kas kompleksının geometrısındekı yavaş değışımler de lensın akomodasyon yeteneğını azaltmaktadır Yenı kırım yuzeylerının gelışmesı, lens eğımının genel olarak keskınleşme sı gıbı ışlemler, en azından bır sure ıçın bu durumu dengelemektedır Ancak Peltemsı sıvı kıvamını kaybedınce bu telafı edıcı mekanızmalar ışlevını kaybeder Boylece lens akomodasyon yeteneğını yıtırır Şımdılık yakın gözluklerı kullanmaktan başka çaremız yok '