Katalog

ZOOLOJİ E N ERJ İ Dev yengeçlerin buyuk yuruyuşu • •• •• • •• •• •• •• Üreme zamanları gelince onları hiçbir şey durduramaz. Yüzbinlercesi, sei halinde denize akın eder. Yazaıv John W. HK ks Çevıreru Koral Ozgul ohn yastığında kırmızı bır yorıgeç var1 Karım gulme mok ıçın kondını zor tutarak boyle seslenıyordu Yılbaşı Adası na qolışımız sorunsuz ol muştu Ama Avustralya dan buraya yaptığı mız yorucu ucak yolculuğunun ustune bır de bu yengecın haneye teeavuzu mızah duycjumuzu epey zorlamıştı doğrusu Cnk Qecını I ıı bu niLVSımdo (Gunı y Yarımkurede ılkbahar sonu) boylesı tepeden ınmelenn vakayı ıdıyedon olduğunu oğren dık Parlak kızıl renklı bu yengeç yılda bır kez gerçekle ^tırdıklerı gorulmeye değer ureme göçlerıne çıkmış olan yaklaşık 120 mıl yon turdoşindon bırıydı Hınt Okyanusu ııda Java nın 360 kılomet re gunoyınde yer dlan Yılbaşı Adası nın tro pık ama fazla riı yapış yapış olmayan bır ık lımı var Yılbaşı Adası dunyada denız kuşlarının yuvalandıkları en onemlı yerlordon bırı ba yılır Içlerınde Abbott sumsukkuşu (Sula cın sınden ender bır kuş) Yılbaşı Adası fırka teyn kuşu ve çok guzel bır kuş olan altın por sun kuşunun da bulunduğu sekız kuş turu burada urer Ustelık saydığım bu uç turun ada sakınlerının otomobıllerı bırçoğunun canını alır Fosfat yuklu trenlerın geçtığı ray lar önlerinde ölümcul bır engel oluşturur güneşten kızan raylar her yıl 100 000 yenge cın muhtemelen ısı şokundan ölmesıne ne den olmakta Tepeden aşağı ınışe, ırı erkek yengeçler önderlıkeder Yuruyuşte dışıler gıderek daha buyuk bır oran oluşturmaya başlar ve son asamalarda mutlak çoğunluktadırlar Kabuk larının enı 10 santlme varan, ırı öncü yengeçler çoğu zaman 12 yaşından buyuktur Göçu son olarak daha kuçuk ve genç yen geçler tamamlar Yengeç dalgası aşama aşama yuruyuşunu sabah ve akşam ustlerı surdurerek denı ze doğru ıner irı erkek yengeçler beş ıla yedı gunde denize ulaşır Bır gun kadar sonra dışıler ve daha kuçuk yengeçler gelır Bazen kıyı hattı yorucu yolculukları sırasında kay bettıklerı su ve tuzları telafı etmek amacıyla vucutlarına denız suyu alan yengeçlerle kaplandığından kıpkırmızı görunur Daha sonra erkekler yuva yapmak ve ko rumak uzere kıyıdakı terasların uzerıne dö ner Guçlerı bırbırıne denk ıkı erkek yuva mulkıyetı yuzunden kapıştığında on dakıka surebılen kavgalar çıkar Kazara ölumler görulse bıle bu yaralanmadan zıyade ısı yu zundendır Çok geçmeden teraslar, açılan çukurlarla delık deşık olur ve çukurların ağız ları kenarına atılmış pıslık yığınlarıyla garıp bır goruntu oluşturur Çıftleşme genellıkle yu vanın mahremıyetınde gozden ırak biçım de gerçekleşır Sonra hamıledışı kıyının yolunu tutar Dı şılor golgolık yerlere çoğu zaman sayıları metrekarede 100 e varacak bıçımde ust us te yığılırlar Yengeçler yavrularını suyun yukselmesı ne yakın gece dokerler Bu eylem alışılma dık bır hızla gerçekleşır Suya ağır ağır yak laşmalarına karşılık bırden bıre dalıverırler Havaya dıkılmış gövdelenyle yengeçler buyuk bır hızla sılkınıp karınlarını esneterek keselerındekı yumurtaların açılmasını sağ larlar Sıkça ayakları tutundukları yerden kurtulur ve dengelerını kaybedıp suya kapı lırlar Kıyının çok dık olduğu yerlerde bırçok dışı kayalık yuzeye tutunarak yavrularını se kız metreye varan yukseklıklerden suya bırakmak durumunda kalır Bır bolumu tutu namayıp duşer Bazen bır kayalığın dıbı ce setle dolu olur Su hattının uzerınde gezınen dışıler kalan yumurta artıklarını da aşağıya supururler Yumurta keselerını boşalttıktan sonra uç dort gunle bır hafta arasında değı şebılen uzun dönuş yolculuğuna çıkarlar Larvalar denızde yaklaşık 25 gun geçırır ler Megalop (ıngözlu) dıye adlandırıldıkları larvalık donemlerınde tekrar kıyıya yaklaşır lar Kuçuk megaloplar karınları ıstakozlarınkı gıbı uzun olduğundan henuz yengece ben zemez Bunların yakınlarında yuzen bırısı, uzerıne yapışıp çımdıkleyen bır suru yengeç larvasıyla uğraşmak zorunda kalabılır An cak çok geçmeden megaloplar kuçuk yen geçlere donuşur Beş mıhmetre çapına ulaş tıklarında suyu terk ederler Bırçok yıl hâlâ anlaşılamayan nedenler le hıç yenı yengeç ortaya çıkmaz Ama Iş lerın yolunda gıttığı yıllarda mılyonlarca mı nık yengeç kıyıya çıkınca yerleşım yerlerını çekırge surusu gıbı kaplarlar Duvarlara tır manır kapıların altına sıkışır ve pencerelerı tırmalarlar Hele ıçerı gırmeyı başarırlarsa tu valet başta olmak uzere her tuıiu gırıntıye doluşurlar Bır bebek yengeç ıçın hayat son de rece guvensız bır şeydır Içerilere doğru yu ruyuşlerı sırasında bırçoğunu otomobıller ezer Kıyı balıkçılarına ve ada ardıçkuşları na yem olurlar I j Füze elektriği kullanacağız S abahları çalar saatler bızı derın uyku muzdan uyandırırken elektrık sanayı sı ıçın de tatsız bır zaman başlıyor Iş letmeler uretıme geçıyor ev kadınları çama şır makınelerının duğmelerıne basıyor Ay nı anda pek çok tuketıcı prızlerının başında olduğundan elektrık santrallerının 50 Hertz hk dalgalı akım frekansını korumaları bır haylı guç oluyor Bu durumun ustesınden gelebıl mek ıçın tum oıta buyukluktokı olektrık sant rallerının bır çeşıt ıhtıyat depoları var Şım dı bu pahalı ıhtıyat depoları sorununa kolay bır çozum onerılıyor Prof Hans Sternfeld ' amboldshausen dekı Alman Hava ve Uzay Uçuşları Araştır ma ve Deneme Merkezı Enstıtusu nun Enerjı ve Işletme Bölumu Başkanı Burada ozellıklp Avrupa fuzesı Ariane nın transmısyon tertı batı (motor takımı) uzerıne çalışılıyor Bun dan yaklaşık on yıl once bir fuze motor ta kımını buhar ureten bır makıneye donuş turme fıkrı doğdu Bu lıkır şımdı deney aşa masında Daha sonra ıse elektrık sanayısı ıçın bır deneme tesısatı kurulması plan lanıyor Yumurtalar denize J dunyanın başka hıçbır yerınde uredıklerı gorulmemıştır Bunlardan daha da ılgı çekıcı olan ada da yaşayan karayengeçlerıdır Burada Içle rınde Bırgus latro turu dev karayengecının de bulunduğu on beş t ır yaşar Dev kara yengecı ağırlığı uç kıloya varabılen dunya nın en ırı yengecıdır Boyca daha kuçuk olmakla beraber Yılba şı Adası nın kırmızı karayengecı sayıca çok daha fazladır 120 mılyon gıbı olağanustu sa yılarla bunlar adadakı toplam yengeç mık tarına 8000 lonluk bır katkıda bulunur Yıl sonuna doğru yağmur mevsımı başladığında kırmızı yengeçler ıç bolumdekı ormanlık pla todan aşağıya denize doğru yıllık ureme göçlerıne başlarlar Tıpkı uçsuz bucaksız kır mızı bır sel dalgası gıbı toprağın uzerını kap layan yengeçler bu dönemde en yuksek alanlardan denız kıyısına kadar her yerde go rulur Ustelık bu kıpkırmızı kabuklu hayvan ları fark etmemek de ımkânsızdır Kırmızı yengeçlerin goç ederek kıyıya ın melerı dokuz ıla on sekız gun surer Bu su re boyunca kapılarınızı kapalı tutmalısınız Yengeçler yolların ustunden ve yerleşım alanlarından akıp geçerler Foslat trafığı ve Sternfeld ıl6 bırhkte çalışan uzmanlarddn Or Herbert VVİIIms konuyla ılgılı şu acıkla mayı yapıyor Tıpkı fuze tııolor takımında olduğu gıbı yuksek basmçl tanklardan hıd rojen ve oksıjen yanma odasirid ıletılecek ve bır ateşleme tertıbatı uzerındpn atpşlpnecek Bunun sonunda 3000 derece sıcaklığında su buharı ortaya çıkıyor Buna su ılave edıleıck ısı 500 dereceye duşuruluyor Bırkaç sanı ye ıçlnde elde edılebılen ve 60 megavvattlık bır termık uretım sağlayan bu buhar bır elek trık santralının turbınlerıno ıletılubılır Elektrık santrallerı bu buhar uretıcılerını ışletmelerıno yerlpşlırdıklerınde ek talcpler kısa surede ve dmacına uygun bır sekılde karşılanabılır Boylece elektrık santrallerı ıh tıyat depolarından vazgeçıp tum uretımlo rını elektrık şebekesıne verebılırler Bu an lamda buyuk bır tasarruf saglamak mumkun 5 mılyon Alman Markı değerındekı buhar uretırısı de uç yıl ıcındp kendını arnortıze edetektır dıye hesaphyor Sternfeld Sternfeld ayrıca bu toknıgın tutarlı bır şe kılde uygulanması halinde Federal Alman ya Cumhurıyetı ndo toplam 2 gıgavvattlık elektrık ışletmelerının gereksız hale gelebı leceğını belırtıyor Ancak bunlar şımdılık gelecek duşlerı Fu ze teknığının buhar uretıcılerı Marl dekı Kım yasal Huls Isletmelerı nde ve Grovenbtoıch tekı RWE Lınyıt Kömuru elektrık santralın de henuz deneme aşamasında Sternafeld ve VVıllms bu projenın uç yıl ıçınde pıyasaya surmeye hazır hale gelebı leceğını tahmın edıyorlar Gerçı o zaman da elektrığımız bıldığımız prızlerden gelecek ama fuze motör takımlarının yardımıyla ure tılmış olacak (S N B d W 11/88) te