Katalog

DEĞERLİ TAŞLAR UZAY Güneş sistemimlzden daha yaşlı gözüken bu değerll taşlar, büyük olasılıkla yıldızların atmosferinde oluştu: Gökblllmciler göktaşlarının içinde mikroskopik parçalar halinde elmaslar buldular. Gökten düşen elmaslar buzulur Daha sonra durum tersıne döner Sallanır, parlaklığı değışır ve sabıtleşır Kalbındekı helyum tukenınce çevresınde bulduğu helyumu yakar Yıldızın yapısı bır soğana benzer Merkezde oksıjen ve karbon bulunur, bunu er gımede olan ınce bır helyum katmanı çevreler, daha sonra ergımede olan ınce bır hıdrojen katmanı vardır Hepsını buyukçe bır hıdrojen kutlesı sarar Yıldız etkıleyıcı bır hızla (yılda 20 1018 ton) ağırlık kaybeder Bu ağırlık kaybının nedenı henuz bı lınemıyor Tum bılınen yıldızın bu yuzden olduğu, yıldız gaz halesıyle sarılmış beyaz bır cuceye donuşuyor Eğer yıldızın kutlesı doğuştan ağırsa, yaşamı daha değışık olur Olayların akışının değışmesı ıçın 810 guneş kutlesı çekmesı yeterlıdır Kalbındekı hıdrojen tukenınce şışer ve Guneş'ten 1 000 ke re daha fazla buyuyebılır Bu artık kırmızı dev değıl, kırmızı süper devdlr Dığer durumda olduğu gıbı helyumu yakar, fakat karbon ve oksıjen uretmekle yetınmez, ' kaynaştırma (ergıme) tepkımelerını surdurur demıre kadargıder ve süpernova olarak patlar Yıldız bu şekilde olurken dış kabuğu patlamayla bırlıkte uzaya dağılır Bu kabuk hıdrojen ve başka bırçok element ıçerır Özellıkle karbon bulunur, bıldığınız gıbı elmaslar karbon kristallerldir. Uzmanlar, uzun sure, elmasların yer çekırdeğı gıbı aşırı basınç altındaki or tamlarda oluştuğunu duşunduler Ancak Sovyetler Bırlığı ve Japonya'da yurutulen araştırmalar elmasların alçak basınçta, karbon ıçeren çok sıcak gazlarla uretılebıleceğını ortaya çıkardı Yıldızın kabuğunda bulunan gaz, el B utun zengınlıkler bıze yıldızlardan gelır Gerçek bırer sımyager olan yıldızlar, hıdrojenden yararlanarak demır, gumuş, altın üretırler Yıldızları ıkı karşıt guç, sureklı olarak çeker Bunlardan bırı ağırlık, dığerı kalplerınde yaşanan nukleer tepkımelerın basıncıdır llkı yıldızı ustune katlanmaya ıterken, ıkıncısı tam tersıne dağılmaya zorlar Çok duyarlı olan dengesını bazen toplanarak, bazen karmaşık elementler uretıp genışleyerek korur Başlangıçta, yıldız, hıdrojenı (I elektronla çevrılmış I proton) helyuma (2 proton, 2 nötron ve 2 elektron) çevırmekle yetınır Yaşamının yarısından fazlasını bu ışlemı yıneleyerek geçırır Güneşimiz 4.6 milyar yıldır başka hiçbir şey yapmamaktadır. 5 milyar yıl daha hıdrojenı helyuma çevırmeyı sürdurecektır Yıldız, kalbındekı hıdrojen bıtınce, yaşamının ılk yıllarında urettığı helyumu yakıt olarak kullanır Bu ışleme başlamadan önce toplanır Kalbınin sıcaklığı artar, nukleer tepkımelerın rıtmı hızlanır ve basınç altındakı dış kabuğu dışarı doğru ıtılır Yıldız şışmeye başlar Çapı 50 kez buyuyebılır Iç kısmı çok sıcak olmasına karşın artık dev yuzeyını ısıtamaz Dış kısmı daha çok soğur ve kızarır Kırmızı bır deve donuşen yıldız, helyum ergımesını başlatır Eğer başlangıçta hafıfse, uzun sure yaşar, ancak uzağa gıdemez Oksıjen ve karbon uretımı sırasında duracaktır Karmaşık bır dızı değışıklık yapısını etkıleyecektır Ilk zamanlarda yıldızın çekırdeğı genışlerken kendısını çevreleyen kabuk mas oluşumu ıçın ideal koşulları ıçerır, sıcaktır ve karbon yönunden zengındır Buyuk yıldızlar olurken bızı elmasa boğabılırler Ancak yakın geçmışte hıçbırı yakınımızda ölmemıştır Geçen şubat ayında ızlenen Süpernova 1987A 170 000 ışık yılı uzaklıkta patlamıştır Zengınlıklerı bıze kadar ulaşamayacak tır, onun doğuşunu ızleyen galaksıye aıttırler Yakın gelecekte de yıldızların mırasını paylaşmak ıçın fazla şansımız yok, guneşın komşularının çoğu karbon fırlatmadan sönecek kırmızı cuceler. Sıstemımızın ıçınde bulunduğu ortam bıraz donuk Eskıden daha hareketlıydı Gezegenımızde bulunan butun altın, gumuş, demır süpernova olarak patlamış parlak yıldızlardan geldı Bıze elmas da fırlattılar, ancak bunlar toprağa karıştı Bu değerlı taşları bulmanın tek yolu gezegendekı tozu karıştırmaktır Her yıl toplam 10.000 ton ağırlığında çeşitli buyuklukte goktaşı yeryuzune duşer. Eğer goktaşı mılımetrenın onda bırıyle bırkaç santımetre arasında buyukluk teyse yere ulaşamadan yanarak yok olur Daha kuçukler ya da daha buyukler atmosferden geçmeyı başarırlar ve dunyanın her yanına savrulurlar Bugune kadar 30 000 goktaşı bulunup sınıflandırılmıştır Hepsı değışık kaynaklar dan gelmış bu taşlar duşuş yerlerıne gore adlandırılmışlardır Goktaşı koleksıyonları, Japonların Antartlka'da bır "goktaşı tarlası" bulmalarından sonra çoğalmıştır Bu taşların yapısı çok çeşıtlıdır Bazıları butunuyle metal olup demır ve nıkel ıçerır Dığerlerı, tam tersıne yeryuzu taşlarına benzer Çabuk toz halıne gelebılen dığer bır bölum göktaşıysa karbon yönunden zengındır Göktaşlarının bu çeşıtlılığı doğuşlarından ve ızledıklerı yolların farklılığından kaynaklanmaktadır Çoğu, bır şok sıra sında kopmuş parçacıklardır Ilk travma yapılarını altust etmıştır Atmosferı ge çerken ıkınci bır travma yaşarlar Yuzeylerı kıreçleşır Kısaca artık ılk durum larına benzemezler Bır evrım geçırmışlerdır Dığer göktaşları ılk durumlarında kalırlar Hıçbır zaman yeterınce yuksek sıcaklıkların etkısınde kalmadıklarından orıjınal yapılarıyla yeryuzune ulaşırlar Bunlar mıkrogoktaşları ve karbonlu kondrıtlerdır Mılımetrenın onda bırın den kuçuk olan mıkrogoktaşları hacım yuzey oranı çok yuksek olduğundan stratosfere fazla ısınmadan gırerler Sanıyede 1 santımetre hızla yollarına devam edıp yere fazla ısınmadan ulaşırlar Bazı mıkrogoktaşları guneş sıstemınden daha yaşlıdırlar ve sıstemın doğuşu sırasındakı koşulların ızlerını taşırlar Karbonlu kondrıtler, karbon yönunden zengın bazen olıvın, pıroksen, cam ve metal ıçeren ınce tanecıklerden oluşurlar Yeryuzundekı taşlara hıç benzemezler Aynı zamanda çok ılkel taşlar olarak kabul edılırler 1969 yılında duşen Allende adlı kondrıt 2 ton çekı yordu Bır kentın ustune duşseydı bır fe lakete yol açabılırdı Göktaşlarının çozumlenmesı aynı zamanda çok yuksek mıktarda ksenon ıçerdıklerını ortaya çıkardı, bu gaz, elmaslar gıbı galaksının bır başka ucundan gelıyordu Göktaşlarının ıçıne gu neş sıstemının olusumu sırasında yerleşmışler ve dunyamızı ınce elmaslar la örtmuşlerdı I ~ ı Gecelerin olmadığı bir dünyaya doğru ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu U Bu mavı "ırmaklar" göktaşlarında bulunan elmasiardır (juneş sıstemınden çok daha yaşlıdırlar ve belkı de bugüne kadar görulen parçacıkların en eskilerıdırler Ancak bu elmaslar çok kuçük olduklarından bir toplu Iğne başında durabılırler luslararası Astronomi Derneği n den aldığımız bır habere göre yakın gelecekte gökyuzunde ılgınç şeyler olacak Pınl pırıl göz kırpan yıldızlarla dolu karanlık gecelerı ozleyeceğız galıba Nasıl mı olacak bu? Anlatalım Artık Dunya çevresınde yapay uydu olurtmak ne zor ne de fazla pahalı bır ış Şımdı kuçuk ul keler bıle değışık amaçlarla (meteorolojık askerı, haberleşme vs ) Ounya çevreslne uy du yerleştırıyorlar Gecelerı gökyuzune bakanlar bunu daha lyı görecekler Yıldızlar arasında hareket eden çok sayıda yapay uydu görulebılmektedır Bugun uzayda dolaşan yapay uydu sayısı 3000 e yaklaşmakta dır ve bu sayı zamanla adeta ustel olarak artıyor işın ılgınç yanı artık reklâm amacıyla da yapay uydu fırlatılması duşunülmektedır Du şunebıliyormusunuz, Ay dan çok daha parlak ılgınç şekilde yanıp sönen polıtık ve tı carı reklâmlarla dolu bır gokyuzu Gecelerı reklâmları gökyuzunde ızlıyorsunuz Bırı doğuyor bırı batıyor pırıl pırıl yapay uydu dolu bir gökyuzu Bugunler duşunduğunuzden çok daha yakın zamanda gerçekleşecek Yenı haber aldığımız bırkaç gelışmeyı not edelım Geçen yıl Fransızların Eyfel Kulesı Derneği Uzayda Eyfel Kulesı adlı bır yarışma duzenlemış yarışma çok ılgı gormuş Bırıncılık alan projeye gore uzerınde 100 ta ne ayna bulunan 6 m çaplı bır çember Avrupa Uzay Ajansı desteğıyle Dunya etrafında yörungeye oturtulacak Aynı yarışmada ıkıncılığı alan proje bır başka ılgınç Bu projeye gore ARıSAT 01 (Art Satellıte 01) olarak adlandırılacak yapay uy du yörungede şışırılerek 1800 m 2 lık alanı kaplayacak şekilde duşunuluyor Fazla ılgı çekmesı ıçın yansıtma gucu buyuk olan bır maddeden yapılacak olan bu reklâm uydusunun çok ucuza mal olacağı söylenıyor Hatta öyle kı bu durumda her hukumel ve her buyuk fırma uzaya uzun ömurlu reklâm balonu atabılır denıyor Daha sırada çok ıl gınç projeler var örneğın Florıda Celestıs şırketı olulerın kullennı yapay uydularla uza ya göndermeyı planlıyor VVestford pro|esıyle kıtalar arası haberleşmeyı kolaylaştırmak ıçın uzaya metal parçaları serpılmesı duşunuluyor Hatta buyuk şehır beledıyele rı şehırlenn gece aydınlanmasını uzaydan yapmayı planhyorlar Haberleşme uyduları gıbı sabıt yörungeye oturtulacak uydular ozel yansıtıcılarıyla Guneş ışıklarını Dunya nın buyuk sehırlerıne hatta gereklı gorulen başka bölgelere yansıtacak ve bu bolgeler gece lerı de gunduz gıbı aydınlık olacak yanı artık gece olmayacak Guneş battıktan sonra gökyuzune bakanlar ıkınci bır Guneş göre cekler ve çok kışı gerçek Guneş le yapay Gu neş ı bırbırıne karıstıracak ve buyuk olasılıkla sakın pırıl pırıl yıldızlarla bezenmış karanlık gökyuzunu çok ozleyeceğız Karanlık aok yuzunu en çok arayacak olanlar şuphss z astronomlar olacak Bılıyorsunuz astronomi araştırmalarının çoğu yeryuzunde buyuk göziemevlerınde şehır ışıklarından uzak sakın ve karanlık gökyuzune sahıp olan yerler de yapılıyor Astronomlara göre uzay basıt amaçlı uydularla çopluğe döndurulurse Dunya da çok şey değışır Öncelıkle astronomi araştırmaları yapılamaz hale gelır Bu durum da uydularla bıle gözlemsel araştırma yap ma olanağı oldukça kısıtlanrnış olur Çıınku artık uzay çöpluğunde sadece göruşun en gellenmesıyle değıl fakat çarpışma olisıiı ğının da artmasıyla uzayı barışçı amaçlarla kullanma olanağı kalmayacaktır Astronom lar hıç kımsenın Dunya da doğal dengeyı bozma hakkına sahıp olmadığını vurgula makta ve 21 yuzyılda uzay çopluğunun oluşmaması ıçın goreklı gırışımlerde bulunmak tadırlar G