Katalog

İ N S A N VE ÇEVRE SOĞUK hem öldürür hem hayat kurtarır İnsan vücudu, soğuğa karşı sıcağa oranla daha dayanıklı. Ancak bu cfurum gene de her kış mevsiminde soğuktan ölümlerin meydana gelmesine engel değil. Ama soğuktan taşlaşmış kişiler yaşatılabiliyor. Bilim adamları vücudun soğuğa dayanıklılık özelliğini, ileriki yıllarda astronotların uzun yolculukları ya da bazı hastalıkların tedavisinde kullanmayı amaçlayan çalışmalar yapıyorlar. Çeviren: Füsun Yasar ^ nsan vücudu, fizyolojik yapısı neH deniyle, ancak kısa süreler için H kendi vücut ısısından farklı bir ısı H ortamında sağlığını koruyabilıyor. H Bir spor çalışması sırasında bir maratoncunun iç ısısı 41 dereceye kadar yükselebilir. Şiddetli bir ateş nöbeti sırasında da durum aynıdır. Ateş yükselmesi o zaman vücurta hastalık yapan pek çok mikro organizmayı öldürür. Ancak bu arada vücuttaki bırçok enzim de bu durumdan etkilenir, vücudun metabolizmasında önemlı değışiklikler meydana gelir. Ateş çok yükseldığinde, vücudun sinir sistemi de olağan düzenini yitirir ve kasılmalar görülebilir. Diken diken olma Soğuk anında, deri altındaki kan damarları kendiliğinden daralır, bazı kaslar büzülür, tıtreme ve "diken diken olma" tabir ettiğimiz haller meydana geiir ki, bu durumda vücut bir yandan normal ısı kaybını en alt düzeye indirirken, bir yandan da kendisine enerji yaratmaya çalışır. Öte yandan, tiroid ve adrenali hormonları da salgılarını arttırarak metabolizmayı hızlandırır. Aşırı sıcak bir ortamda ise, bu reaksiyonların tam tersi görülür. Kan damarları genişleyerek vücudu serinletmeye çalışır, kaslar gevşer ve ter bezleri harekete geçerek buharlaşma yoluyla vücuttan fazla suyun atılmasını sağlarlar. Bedenin soğuğa dayanıklılığı, insandan insana değişir. Yaşlılar, kalp ve akciğer hastaları ve genelde sağlık durumu bozuk kişiler, soğuğa daha az dayanıklılık gösterirler. Bu nedenle dünyanın soğuk bölgelerinde kış aylarında ölüm olayları yuzde 2030 artar. Görülüyor ki, insan vücudu, iç termostatı yardımıyla, kendisinden daha sıcak ya da daha soğuk bir ortama belirli bir süre ayak uydurabiliyor. Ancak her iki durumda da, kendi bildiği bazı yöntemlerle bu degişik ortama karşı mücadele ederek metabolizmasına yardımcı olması ve kendini kapıp koyvermemesi gerekiyor. Organizma pasif kaldığı ve soğuğa karşı direnmeyi bıraktığı anda, vücut, termostatının uyarısına uyarak kendi enerji kaynaklarını korumaya çalışır ve böylece çok düşük bir ısı ortamına uyum sağlayabilir. Küçük çocuklar, uyuşturucu almış kişiler, sarhoşlar ve anestezi altındakiler, normal insanlara VüCUt isiyt rıubil Vücudun ısı düzenleme mekanizması (thermorögulation) kendi iç ısısını 37 derece dolayında korumayı ve hayati fonksiyonların dışardaki ısı farklılığından etkılenmeden çalışmalarını sürdürmeyi sağlar. Beynin dibinde yer alan beyincık (1) merkez bılgisayar görevi görür ve dışardan gelen ısı tepkilerini kaydeder (2,3). Büyük ısı farklarını düzeltmek gerektiğinde ter bezleri (4) ve soluma ritmı (5) devreye girerler. Tiroıd (8) ve böbrek üstü bezleri (9) faaliyetini arttırarak metabolizmayı hızlandırır ve böylece vücut ısınmaya çalışır. Deri altındaki damarlar (7) büzülürken, bazı kaslar harekete geçer ve meydana gelen titreme olayı ısı üretir. Ancak iç kaynaklarından surekli enerji üretmeye çalışan vücut, zamanla yorulur ve yenilgiyi kabul ederek kendini bırakır. oranla çok daha düşük bir ısı ortamına dayanıklılık gösterirler. Bu durumda kalp ve beyin fonksiyonlarını "rölanti"de sürdürürler. Vücut ısısının düşürülmesi, tıp alanında yaygın olarak kullanılır. "Hypothermie" olarak adlanırılan bu durum, vücuda zarar vermeden, hayati fonksiyonların yavaşlaması şeklınde açıklanabilir. Kalp sakatlığıyla dünyaya gelen bebeklerin ameliyatı sırasında, vücut ısıları 24 dereceye kadar düşürülür. Ancak bir insan vücudunun.tıbbi gereçlerin yardımı olmadan, en düşük kaç dereceye kadar dayanıklılık gösterebilecegi, kesin olarak bilinmiyor. 1981 yılında Amerika'da, buzlarla kaplı bir gölün içinde soğuktan taşlaşmış bir şekilde bulunan Jean Hillard adındaki çocuğun, uzun çabalar sonucunda hayata döndürülüşü, dünya basınını ve tıp ^,'enini t.'.r5üre meşgul etm.ı^;. 7eorik olarak, soğuktan ölmesi gereken bu çocuğun nabzı, sudan çıkarıldığında, dakikada 12 atıyordu. Geçen haftalarda, Fransa'da 10 derecede bir bölgede terk edilmiş bulunan küçük bir bebeğın vücut ısısı ise bulunduğunda 26 dereceydi. Doktorlar, onu da yaşatmayı başardılar. Soğuk öldürmediğine ve bazı durumlarda koruyucu olduğuna göre. bilimadamları bu olaydan yararlanmayı düşünüyorlar. Bir bölüm araştırmacılar, vücut ısısını düşürerek astronotları, uzun uzay yolculuklarında uyutmayı tasarlıyorlar. Tıp alanında ise, vücudun dondurularak korunması, uzun tedavi gerektıren durumlarda hastanın kış uykusuna yatırılması ve belkı de 2 binli yıllarda yaşamın bu yolla uzatılması konularında çalışmalar yapılıyor. D (Sclanca at Vla'dvn) Soğuğa daha dayanıklıyız Kış uykusuna yatan hayvanlar ile ınsanlar, soğuğa karşı, sıcağa oranla, daha dayanıklıdırlar. Kış mevsimi gelip de soğuk arttığında, bu hayvanların vücutlarındaki ısıya uyum mekanizması devreye girer ve "kış uykusu" dediğimiz bir tür uyuşukluk başlar. Birçok memeli hayvanın bu süre ıçinde vücut ısısı 7 dereceye kadar düşebilir. Sadece hayvanlara özgü olan vücudun ısıya uyum sistemi, henüz bilimadamlarınca tam olarak açıklanamamıştır. insanda Ise olay şöyle açıklamyor: Vücudumuzda bulunan ısıya hassas alıcılar, içinde bulundukları ortamdan aldıkları bilgileri sinir sistemi yoluyla beyinciğe iletirler. Bu merkezde vücudumuzun termostatı 37 derece civarında ayarlanmıştır. Bu dereceden daha düşük veya daha yüksek ısı tepkisi geldiğinde, vücuttaki çeşıtlı merkezler otomatik olarak faaliyete geçerler ve bu ısı farkını düzeltmeye çaîışırlar. Isı düşürme h b m BIL • K R U I BILGİSAYAR MERKEZI I UIITOL »«• ItM"'. U l < '"»•>• kHlı vıtn N*ılıflv HAFTA ıçı, hıHı unu, ıkt*m. BILGISAYAR KURSLARI AMSTRAD COMMODORE BILGİSAYARLARI VE EĞİTİM PROGRAMLARI 339 13