Katalog

İCİM Y A B İ L İ M K Ü L T Ü R Ağırlığına Bize Neden Nobel dikkat et, Vermiyorlar? yoksa seni de keşfederler B Vehbı Belgıl ömer Kuleli Osman Gurel yılının mart ayında Mendeleyev'e bır mektup geldı "Sayın Bayım, Iznınızle sıze yenı bulduğum ve "Germanyum" adını verdığım bır elemente değgın hazırladığım bır raporun tıpkıbasımını sunmak ısterım Once bu elementın sızın o dahıyane Peryodık Sıstemınızdekı antımon ve bızmutun arasındakı boşluğu dolduracağını sanmıştım, böylece sızn ekaantımon (antımon benzerı) adını verdığınız elementın ozellıklerıne sahıp olacağını duşunmuştum Ancak bulguların ekasılısyumunkılere uyduğunu belırtmelıyım Yakında sıze bu ılgınç madde hakkında daha ayrıntılı bılgı verebıleceğımı umarım Bugun o buyuk buluşunuzun yenı bır zaferını sıze muştulamakla yetıneceğım Derın saygılarımla," Freıberglı kımyacı Clemens Wınkler ıdı mektubu yazan Saksonya'da yenı bulunan arjırodıt adlı mıneralı analız etmeye çalışan VVınkler, başlıca gumüş ve kukurt ıle az mıktarlarda demır, çınko ve cıvadan oluştuğunu bulmuştu mıneralın Ama ağırlık ölçumsel (gravımetrık) analız sonuçlarını yuzdeye vurduğunda bır turlu bulduğu elementlerın toplamı % 93'u geçmıyor du Neydı kalan %7 ? iyl bır kımyacı olan Wınkler'ın analızlerı yanlış yapma olasılığı var mıydı? Yöntemler guvenılır, o da iyl bır kımyacı ıse gerıye bır tek olasılık kalıyordu, kabullenmesı bıraz cesaret ısteyen Bu % 7 bılınmeyen bır elemente aıttı VVınkler bu varsayımdan urkmedı, analız yöntemlerını bıraz değıştırerek o kaçak % 7'yı oluşturan maddeyı ayırdı ve o gune dek bılınmeyen bır elemente aıt oldugunu buldu Ulkesının onuruna ona Germanyum adını verdı Ağırlık ölçumsel yontem bırkaç yıl sonra, 1894'te, bu kez Ingıltere'de yenı bır elementın bulunmasında kullanılıyordu ve amaç gıne Mendeleyev'ın peryodık sıstemının boş bır kutusunu daha doldurmaktı Onun ustun yetenegı ıle hazırladığı bu bılgısayar programı, zamanının tum bılım adamlarına çok yararlı bır yol gosterıcı olmuştur Sıstemı anlayan kımyacılar onun boş kutulannı doldurmak ıçın buyuk bır yarış başlatmışlar ve kısa zamanda pek çok elementı ardarda bulmuşlardır 1890'ların başlarında Ingılız fızıkçı Rayleıgh gazların yoğunluklarını, buradan gıderek de onların atom ağırlıklarını bulmak ıçın çalışıyordu Azota gelinceye dek ışler yolunda gıdıyordu, bırden ışler karıştı Rayleıgh'ın havadan ayırdığı bır lıtre azotun ağırlığı, nıtratlı bıleşıklerden elde edılen azottan 00016 g daha fazla gelıyordu Nıtrurlerı, ureyı, amonyağı, kısaca azotlu pek çok kımyasal maddeyı denedıler, sonuç hep aynı ıdı Havadan elde edılen azot daha ağırdı Rayleıgh bunun nedenını bulamadı, ama sonuçları "Nature" dergısınde yayımlayınca kımyacı Ramsay peryodık sıstemın öngörduğu bır olayın varlığını hemen anlamıştı Ikı bılım adamının kısa bır sure bırlıkte çalışması, yenı elementın varlığını 1894 yılında tum dunyaya duyurdu Argon konmuştu bu yenı bebeğın adı, havada her zaman vardı, hem de °/o 09 kadar Devamlı adresı Peryodık Cetvelın sıfırıncı grubu ıdı, oldukça soylu bır kışılığı vardı, herkesle duşup kalkmaz, kımselerle kımyasal bıleşık fılan da yapmazdı Bu davranışları ıle onu yakın akrabası azottan ayırmak da doğrusu oldukça zordu ama ağırlığının farkı onu da ele vermıştı sonunda. D 1886 lr atasözumuz, "Köylunun karnını yarmışlar, kırk tane 'gelecek yıl' çıkmış" der Nobel ödullerı bakımından bızımkı de o hesap Urnutlarımız her yıl boş çıkıyor Oysa, altı odulun bılım ve teknolojı ıle ılgılı olanlarının hıç olmazsa bırının bıze verılebıleceğını beklemek ham hayal Çunku ulkemız de, ınsanı, bılım Ödulu almaya ıtecek bır ortam yok Bu nedenle, bızım, 'Neden vermiyorlar''" sorusundan çok, "Nıçın versınler?" sorusunu sormamız gerekır kendımıze Nobel ödullerı, bılgı yuku en çok olana verılse ıdı, kendımızı aday adayı gormekte haklı olabılırdık Çunku ulkemız, ayaklı kutuphaneler", 'derya 'lar, Hazerfen "ler ulkesı Bugun ulkemızde eğıtım kurumlarımızı kara kuvvetın pençesınden kurtarma savaşı verıyoruz Kıtle haberleşme araçlarımız bu kuvvetın elınde Ders kıtap ve ızlencelerı (program ları) ne kadar ıstek kesıcı bıçımde yazılabılırse öyle yazılıyor Kıtaplıklarımız tam takır Araştırma laboratuvarlaknız oyuncak duzeyde Teleskoplarımız, komşu kızın penceresını gözetlemeyı mumkun kılacak guçte Bılımin ne oldugunu, ne olmadığını hemen kımse bılmıyor Bılmelerı de ıstenmıyor Buluş yolunda çalışmak, bılıme katkıda bulunmak ısteyen gençlerımıze yolu kım gösterecek? Mezunıyet tezlerı olsun yayımlanamaz mı? Okullarımızda guya "aktıf metof'la öğretım yapılıyor Dersı çocuğa yaptırıyoruz Araştırmanın nasıl yapılacağını bılmeyen çocuk, ustelık dokuman da bulamazsa, ne hazırlayabılır* Işte ulkemızde, ınsanı, bılım ödulu almaya ıtecek bır ortamın olmadığını söylerken bunu kastetmıştım Ancak, böyle bır ortamı bugun hazırlayabılsek hemen yarın sonuç alamayız Iş, her şeyden önce, bırıkım ışı kanıtladıkları ıçın 1979 fızık ödulunu almışlardı (Bozunum bır maddenın kendılığ nden enerjı yıtırerek zamanla başka bır maddeye donuşmesı) Görulduğu gıbı, butun bu katkılar ınsanlığın gıdışını değıştırecek guçte buluşlar olmuştur Tıptan örnekler ödüller kimlere veriliyor? Nobel odullerının kimlere verıleceğını, oiumunden bır yıl once 27 Kasım 1895'te yazdığı vasıyetnamesınde şöyle açıklamıştı "Gelirlerlmin getirllerl (falzlerl), bir yıl önce Insanlığa en buyuk lylllklerl yapmış olanlara, her yıl odul şekllnde dağıtılacak " Bu genel kuralı, her ödule aıt kurallar ızlıyor Nobel bunun ıçın şöyle dıyor Getırılerın toplamı beş eşıt parçaya bölunerek şöyle uleştırılecek Bırıncısı fızık alanında en önemlı buluşu yapana, ıkıncısı kımyada en çarpıcı buluşu veya ılerlemeyı yapana uçuncusu, fızyolojı veya tıp alanında en önemlı buluşu yapana dor duncusu yazınsal alanda ıdealıst eğılımlı en çarpıcı yapıtı verene beşıncısı halklar arasında kaynaşmayı sağlama sureklı orduları kaldırma veya asker sayısını azaltma ve banş kongrelerının toplanması veya yaygınlaştırılması ıçın en çok emek sartedene Isveç Merkez Bankası'nca, kuruluşunun 300 yılının kutlan ması ıçın 1968'de konan Ekonomı ödulu bu bılım dalına en buyuk katkıda bulunmuş bılgıne, Nobel adına verılmektedır Vasıyetnamede, "ınsanlığa en buyuk lyılığı yapmış olana", fızık, kımya fızyolojı veya tıpta "en önemlı buluşu yapana" gıbı sözler geçıyor Bunların yorumunda ölçunun ne oldugunu somut örneklerle daha iyl açıklayabılırız 1901'den bu yana fızık, kımya ve tıptan, her bırınde 80 kadar odul verılmıştır? Söz konusu öduller, kendı alanlarında devır açmış, ev velce aklın ucundan bıle geçmeyen yenılıklerı ınsanlığın hızmetıne sunmuş olanlara verılmıştır llk fızık ödulu, Alman Roentgen'e (18451923), Xışınlarını bulduğu ıçın verıldı Bu ışınlar bugun yalnız tıpta değıl sanayıde de kullanılıyor Çok Önemlı madenı levhaiarın çatlaklarının, zayıf noktalarının bulunması bu sayede oluyor 1979 tıp odulu, bunun tamamlayıcısı olarak uç boyutlu teşhıs teknıgı olan CAT adlı araç ıçın verılmıştı 1903 fıziK ödulu, Becquerel (18521908) Pierre Curie (18591906) Marie Curie adlı uç Fransız arasında uleştırılmıştı Radyoaktıvıteyı buldukları ıçın Bu buluş, sonradan atom bombasının, atom enerjısının temelını oluşturdu 1956 odulu Bardeen, Brattain ve Shockley adlı uç Amerıkalı arasında paylastınlmıştı Translstor'u buldukları ıçın (Bratta ın geçenlerde öldu, öburlerı sağ) 1978 fızık ödulu, evrenı oluşturan Büyük Patlama (Bıg Bang)nın 20 mılyar yıl öncekı seslerını kayda geçırdıklerı ıçın Rus Kapltsa, Amerıkalı Ponzlas ve yıne Amerıkalı VVİIson arasında böluşturulmuştu Amerıkalı Walnberg ve Qlaahow ıle Pakıstanlı Musluman Abdua Salam, doganın dört gucunden bırı olan slektromanyctlzm II* bozunum olayının blrblrleri II* Ilglll oldugunu Ingılız Ronald Ross (18571932) sıtma parazitlnın yaşam surecını ortaya çıkardığı ıçın 1902 Tıp ödulunu tek başına almıştı Bu hastalık, bır zamanlar, ınsanlığın en buyuk duşmanı sayılıyordu (Bugun de oyle) Alman Koch, kendı adı ıle anılan verem mikrobu uzerınde çalışmaları ve mıkrobıyolojıye katkıları nedenıyle 1905 odu lunu tek başına almıştı 83 yaşındakı Amerıkalı Barbara MacCllntock (sağ) genlerin yer değlçtirdlklerl kuramını ortaya atıp kanıtladığı ıçın 1983 odulune layık gorulmuştu Bu yılın tıp ödulune tek başına layık görulen Japon Susumu Tanegava da bu teorıden buyuk çapta yararlanmıştı Bu arada Flemıng, Florey ve Chaın penisillni buldukları ve bunun bırçok hastalıklar arasında, kalp frengı ve zatul cenp hastalıkları uzerındekı lyıleştırıcı etkısmı gostermelerı nedenıyle 1945 Tıp ödulune layık görulmuşlerdı Bunların da ınsanlığa ne genış ufuklar açtığını vurgulamaya gerek gormuyorum Kimya ödülleri Madam Curia, radıum ve polonıum denen ıkı elementı bulduğu ıçın 1911 Kımya ödulu ıle tek başına odullendırılmıştı Amerıkalı Urey (1893 1981), ağır hıdroıen veya deutenum denen ağır suyu bulduğu ıçın 1934 odulune değer gorulmuştu 1949 ödulu, Kanada asıllı Amerıkalı Gıauque'a (18951982), sıfırın altındakı soğukluk derecelerınde cısımlerın ozellıklerını saptadığı ıçın verılmıştı Aynı konuda, 1913 fızık ödulunu, Hollandalı Heıke KamerlınghOnnes (18531926) almıştı "Superconductıvıty" olayı, bunların yanında, Rus Kapıtsa ve Japon Lee Esakı, Amerıkalı Ivor Glaever ve ingılız Josephe son'un da katkıları ıle de gelışmış ve bu yılın Nobel Fızık Odulu'nu hazırlamıştı Konunun onemını bugun artık bılmeyen yok Işte butun bu örnekler, Nobel odullerının hangı buluşlar ıçın verıldıklerını açık seçık gösterıyor sanıyorum Bu durumda 'Bıze vermiyorlar, çunku " dıyebılmesı ıçın bır ınsanın ka fasının ne kadar koşullandırılmış olması gerektığını behrtmeye gerek gormuyorum Esasen, bugun bızım ıçın böyle bır sorun da yok Ancak yabancı bır ulkenın gelışmış ortamı ıçınde yetışmış bır Turkun tıp, fızık kımya odulu alması soz konusu olabılır Tekraredıyorum, ulkemız, bugun, eğıtım kurumlarını, çok duşuk sevıyelı, hatta, yarı meczup bırtakım ınsanlarm pençesınden kurtarma çabası vermelıdır Bunlar, Turkıye'nın uzerıne, başbakanımızın deyışı ıle 'olu toprağı serpmek" ısteyen kımselerdır Bunları el altında, el ustunden el ulkesınden, el parası ıle yureklendırenler kımler' Laık öğretımı okul lardan kaldırtan, unıversıtelere laboratuvar yerıne mescıt yaptırtanlar kımlerdır? Profesörlerıne, "Hocam bu söyledıklerınız Kuran'ın yazdıklarına uymuyor, yoksa sız kutsal kıtabımıza ınanmıyor musunuz?" dıye baskı yapanlar yahut 'yaptıranlar" kımlerdır'' Bugun ulkemızde, ınsanı bılımsel buluşa ıten bır ortamın varlığı şöyle dursun, tam tersıne, her şeyı çarpıtan, cucelerı dev gıbı gösteren bır ortam mevcut "Böyle gecenın hayr umulur mu seherınde?" Böyle çarpıtıcı bır ortamda, sıradan bır şaır, "şair'ı âzam", hatta "dahı", dahı ne kelıme'' "Dâhı ı âzam" olup çıkıyor Ve sonra buna neden odul verılmedığını bır turlu anlayamıyoruz D