Katalog

tt ŞUBAT 2004 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA DİZİ Taslaklarda belediyelere iç ve dış borçlanma yolu açılacak, yurttaş kavramı müşteriyle yer değiştirecek Borçlanma hacizgetirecek BİR ÖRNEK İflas eden belediyelerin mallanna elkonuldu Dr. Tayfiın Çuıar, belediyelenn sınırsız borçlandınlmasının acı sonuçlannı kanıtlayan Macaristan'dan bir örnek verdi: "Macaristan'da kamu yönetimi ve yerel yönetımlere ilişkin reform hazırlıklan söz konusu olmuş, pıyasa ekonomisine uyum çerçevesinde Yerel Yönetımler Yasası kabul edilmiştır. Bu yasayla yerel yönetimlere sınırsız borçlanma ve piyasa koşullannda girişim olanaklan sağlanmıştır. Ancak belediyelere tanınan söz konusu geniş yetkiler sonucunda belediyeler hızla piyasa koşullannda borçlanmışlar, 1994 yılında ülke düzeyinde yaşanan ekonomik depresyonla birlikte yerel yönetımİere yeni düzenlemelerin yapılması gereği ortaya çıkmıştır. Yenlden düzenleme Macaristan'da yerel yönetimlerin karşılaştığı ciddi borç yükü, merkezi yönetim düzeyinde çözüm arayışlanna neden olmuştur. Bu kapsamda, yerel yönetimlere borç vermiş kreditörler ve çok sayıda ticari bankanm hükümet nezdinde gerçekleştirdikleri lobi faaliyetleri ve uluslararası finansal örgütlerin telkiniyle yerel yönetimlerin borçlannın yeniden düzenlenmesi gündeme gelmiştır. 1994-1995 yıllannda sınırlı sayıda politika seçeneğiyle karşı karşıya bırakılan siyasal iktidar, yerel yönetimlerin zorunlu hizmetleri karşılamalannın sağlanmasının devam etmesi dışında, alacaklılan ve kreditörleri korumaya yönelik yerel yönetimlerin borçlannı düzenleme yasası çıkarma yönünde karar almıştır. Beledlye ifias yasası Macaristan'da geçerli olan özel hukuk iflas yasalanna göre, yerel yönetimlerin menkulleri ve malvarlıklan kamu malı sayıldığından, borçlann geri ödenmesine yönelik olarak yerel yönetimlerin mal varlığırun tasfiyesi söz konusu olmamaktadır. Ancak kreditörler, ticari bankalar ve uluslararası finans örgütleri tarafından gerçekleştirilen lobi etkinlikleri sonucunda, 26 Mart 1996'da Macaristan Parlamentosu tarafından Belediye Iflas Yasası, yüzde 84 oy oranı ile kabul edilerek Haziran 1996'da yürürlüğe girmiştir. Mahkeme süreci Piyasa ekonomisi çerçevesinde Macaristan'da kabul edilen Belediye Iflas Yasası kapsamında, 1996- 2000 yıllan arasında, 9 belediyenin mal varhğında. iflas hükümlerine göre kreditörlerin talebiyle mahkeme süreciyle tasfiye süreci yaşanmıştır. Bunun dışında, mahkeme süreci olmamasına rağmen 60 kadar yerel yönetim birimi iflasla karşı karşıya kalarak kreditörlerle yeniden anlaşma yoluyla borçlannı geri ödemek zorunda kalmıştır. Mahkeme sürecinden geçmiş bulunan iki belediye, 2000 yılında bir kez daha mahkeme süreciyle karşı karşıya kalmıştır." ~F~ TTazırlanan yeni II Özel îdare Yasa r—J Taslağı'nda il özel idarelerinin -X -Â. borçlanmasına yönelik var olan sınırlayıcı hükümler bir yana bırakılıyor. Il genel meclisinin karan ve îçişleri Bakanı'nın onayı, iç borçlanma yapmak için yeterli sayılıyor. Aynca daha önce yasada yer almayan dış borçlanma yolu, il özel idarelerine tanınıyor. BF öğretim üyesi Dr. Tayfiın Çınar, AKP'nın hazırladığı belediye, büyükşehir belediyesi ve il özel idareleri yasa taslaklannın mali hükümlerinin tümüyle yerel yönetimlerin dış borçlanmasına dönük bir hedef içerdiğini ifade etti. Yerel yönetimlere borçlanmada sınır tanınmadığını da kaydeden Tayfun Çınar, borçlanma karşısında aciz kalan belediyelerin haczedileceğine değındı. Taslaklann malı hükümleri konusunda Dr. Çınar'ın belirlemeleri şöyle: Belediyelerin dış borçlanması hedeflenlyor A aslaklarda, küresel sermayenin gereksınmeleri doğrultusunda yerel yönetimlerin piyasa koşullannda yeniden yapılandınlmasının temel adımlan bulunmaktadır. Ülkemizde örneği lller Bankası olan kamu kredilerine dayalı ulusal modelin yerine küresel sermayenin istemlerine uygun piyasa koşullanna uyarlanmış yerel kredi sisteminin yaşama geçirilmesi için uygun ortamın yaratılması amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda 2001 yılında Dünya Bankası ve IMF'nin istemleri doğrultusunda fonlara yönelik getirilen düzenleme ile lller Bankası'nın temel kaynaklanndan Belediyeler Fonu'nun tasfiyesi gerçekleştirilmiştir. Bu uygulama, lller Bankasf nın gücünü azaltmış, yerel yönetimleri piyasa koşullanna daha muhtaç hale getirmiştir. Taslaklar incelendiğinde, iktidann daha önceki hükümetler döneminde başlatılmış bulunan süreci kaldığı yerden hızlandırarak devam ettirmek istediği görülmektedir. Bu kapsamda somut hedef, küresel sermaye ve kreditörlerin istemlerine uygun başta büyükşehir belediyeleri olmak üzere küresel borçlanıcılar yaratmak, bunlara ilişkin yasal mevzuah hazırlamaktır. Başta Dünya Bankası olmak üzere uluslararası örgütlere egemen olan anlayış, küresel sermayenin borç verebileceği yerel borçlanıcılann piyasa koşullan içerisinde yaratılmasıdır. Bu çerçevede, yerel yönetim birimleri "kredi verilebiBr belediye" adıyla formüle edilmekte, kavram çerçevesinde belediyelerin borcunu geri ödeme isteğine ve daha da önemlisi borcu geri ödeme kapasitesine sahip olması hedeflenmektedir. Yeni yasa taslaklannın mali hükümlerine, söz konusu anlayış tamamen egemen olmuş görünmektedir. İl özel idarelerine de dıs borçlanma yolu açılıyor X aslaklann mali hükümler başlıklannda belediye ve il özel idarelerinin dış ve iç borçlanması aynntıh olarak düzenlenmekte. 1580 sayılı Belediye Kanunu ve il özel idaresini düzenleyen kanunda yer ahnayan dış borçlanma yolu, yasa taslaklannın mali hükümler başlığını taşıyan bölümlerinde yasal hale getirilmek istenmektedir. Bugün yürürlükte olan 1913 tarihli îl Özel Idaresi Yasası 'nın 131. maddesinde il özel idaresinin borçlanma yollan belirtilmektedir. Buna göre, il bütçesinin olağan gelirlerinin üzerinde borçlanmalar için özel yasa çıkanlması gerekliliği belirtilmektedir. Yine il bütçesinin olağan gelirlerini geçmeyen borçlanmalar için Bakanlar Kurulu karan ve Cumhurbaşkanı'nın onayı f;erekmektedir. Hazırlanan yeni tl Özel dare Yasa Taslağı'nda ise il özel idarelerinin borçlanmasına yönelik var olan sınırlayıcı hükümler bir yana bırakılmaktadır. Küresel sermayenin istemleri doğrultusunda getirilen borçlanmayı kolaylaştıncı düzenlemeler çerçevesinde il genel meclisinin karan ve Îçişleri Bakanı'nın onayı, iç borçlanma yapmak için yeterli sayılmaktadır. Aynca daha önce yasada yer almayan dış borçlanma yolu, il özel idarelerine tanınmaktadır. Böylece büyükşehir AKP'n'm Yerel Yönetim Reformu Işık KANSU 7 asa taslaklan belediye ve il özel idarelerine iç ve dış borçlanma yolunu açarken ve borçlanma sınırlılıklannı en aza indirirken büyükşehir belediyelerini bu konuda tam serbest bırakıyor. Büyükşehir Belediye Kanun Taslağı'nda dış borçlanma ve iç borçlanmaya yönelik herhangi bir sınırlayıcı hüküm konulmadı. Ankara Büyükşehir Belediyes Başkanı Melih Gökçek, uygulamalarıyla olduğu kadar kurumunun Hazine'ye olan borçlanyla da tepki çekiyor. Ankara 'nın 1 katrifyon 618 trilyon lira borcu var Abant Izzet Baysal Üniversitesı öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Faruk Güçlü'nün yaptığı bir çalışmaya göre, 30 Eylül 2003 tarihi itibanyla Hazine'nin belediyelerden 11 katrilyon 440 trilyon 662 milyar lira alacağı bulunuyor. Bunun 1 katrilyon 618 trilyon 79 milyar lirası Ankara Büyükşehir Belediyesi'ne, 437 trilyon 913 milyar lirası ASKl'ye, 768 trilyon 363 milyar lirası da EGO'ya ait. Devlet, Hazine garantisi nedeniyle belediyelerin 5 milyar 212 milyon 469 bin dolar dış borcunu da üstlenmiş durumda. Bunun 1 milyar 433 milyon 939 bin dolan Ankara Belediyesi'ne, 91 milyon 866 bin dolan da ASKl'ye ait bulunuyor. Güçlü aynca, 3 bin 215 belediyeden 1918'inin çevre temizlik vergisi aldığı halde çöp toplamadığı, 3 bin 215 belediyeden 1879'unun kanalizasyona sahip olmadığı, belediyelerin ancak yüzde 44.27'sinin atık sulannı antabildiği sonuçlanna da ulaşmış. belediyelerinin ardından il özel idareleri de hem dış hem de iç borçlanmaya yönlendirilmektedır. Bu çerçeve. küresel sermayenin öngördüğü "kredi verilebilir belediye" tanımı etrafında yeni küresel borçlanıcılar yaratma politikasına uygunluk göstermekte, büyükşehir ve belde belediyelerinden sonra ıl özel idarelerinin de piyasa koşullannda borçlanması yasal zemine orurtulmak istenmektedir. Kuşkusuz piyasa koşullannda borçlanma anlayışının en önemli sonuçlanndan biri, kentsel hizmetlerin artık kamusal içeriklennden soyulmasının daha da hızlanacak olmasıdır. Bir başka deyişle hemşen yurttaş kavramı tüm alanlarda "müşteri" anlayışma dönüştürülmektedir. Borçlanmada sınır tanınmıyor J\.üresel gereksinimler doğrultusunda hazırlandığı görülen yerel yönetimler yasa taslaklan belediye ve ıl özel idarelerine iç ve dış borçlanma yolunu açarken ve borçlanma sınırlılıklarını en aza indirirken Hazırlanan taslakta büyükşehir belediyelerine sınırsız borçlanma hakkı tanınıyor. büyükşehir beledıyelennı bu konuda tam serbest bırakmış görünmektedir. 1980 sonrasında dış borçlanma yolunun en önemli müşterisi konumunda olan ve "ölçüsüz" dış borçlanmalannı kimi zaman Hazine'nin garantör olarak ödemek zorunda kaldığı büyükşehir belediyeleri, yerel yönetimler arasında dış borçlanmanın yüzde 90'ına yakınını gerçekleştırmelerine rağmen Büyükşehir Belediye Kanun Taslağf na dış borçlanma ve ıç borçlanmaya yönelik herhangi bir sınırlayıcı hüküm konulmamıştır. Ulusal düzeyde büyükşehir belediyelerinin borçlanmasına yönelik hiçbir sınırlayıcı önlemin alınmamış olması, yeni kanun taslağının borçlanma vizyonunu da ortaya koymaktadır. Yerel yönetimlere ilişkin kanun taslaklan, belediye ve il özel idaresine ilişkin, bu yönetim birimlerinin "borçlanma ile ilgili olarak Hazine Müsteşarüğfnca istenen bügileri düzenli olarak göndermek ile yükümlüdür" hükmüne rağmen Büyükşehir Belediyeleri Kanun Taslağı'nda böyle bir hükmün yer almamış olması da bu kapsamda oldukça düşündürücüdür. Aclz kalan belediyeler haczedliecek Delediye ve il özel idarelerine ilişkin taslaklarda "Belediyenin vergi, resim ve harç gelirleri ve kamu hizmetlerinde flilen kullanılan nıallan haczedilemez" hükmü bulunmasına rağmen buna benzer bir hüküm, Büyükşehir Belediyesi Kanun Taslağı'nda bulunmamaktadır. Bu uygulama, büyükşehir belediyelerinde, dış ve iç borçlanmaya yönelik herhangi bir sınırlandırma getirilmemesi ile birlikte düşünüldüğünde, küresel sermayenin taleplerine uygun haciz ve iflas hükümleri akla gelmektedir. Büyükşehir belediyeleri borçlannı, ölçüsüz derecede gerçekleştirdikleri borçlanmalannı geri ödemede acze düştüklerinde, kamu hizmetlerinde kullandıklan kamu mallannı fiilen hacizden koruyan yasal hükmün olmaması nedeniyle haciz yasalannın uygulanmasınm uygun hale geldiği görülmektedir. Yarın: Kent hizmetleri açısından taslaklar