Katalog

3 EKİM 2003 CUMA CUMHURİYET SAYFA DIZI Acı tütünüzerindeki oyunlarEge, Türkiye tütün üretiminin ve ihracatının yapıldığı bölgelerin başında geliyor. Üretimi yapan çiftçiler ve sanayisinde çalışanlar, ülke nüfusunun yaklaşık yüzde 5'ini oluşturuyor. Geçimini tütünden sağlayan 3 milyon yurttaşımız var... G elelim Ege'nin olduğu ka- dar Türkiye'nin en değerlı ürünlennden tütüne... Fidesın- den dikımine, çapasmdankır- masına, diziminden satışına kadar bin- bir zahmete, çileye, sabah gün ışığıyla tarlada bel büken, uykusuz gecelerde fı- yatı beklenen acı tütüne...Bir zamanlar Menderes'in dibinde Gâvurköy dünyanın, evet dünyanın en ıyi tütününü üretirdi. Şim- di kaç aile kaldı köyde tütün yapan, bilir mi- siniz? Beş, yalnızca beş... Tütün alanlannı yeniden planladılar, Köy- lüye alternatıf ürün diye salatalık ektirdiler ya, ılk yıl ıyıydi, şimdı başlar avuçlara gö- mülü. Gâvurköy'ün üreticilen ellerinde hı- yarlarla kalakaldılar, uluslararası tekellerın dayatmalan yüzünden... Allelerln geçlm Kaynağı... Ama ne oldu? Bır gecede Meclis'ten Tü- tün Yasası'nı çıkaranlar gümledı üretici köy- lerinde. Şimdi sırada bugünkü ıktidar var. IMF'nin, Dünya Bankası'nın, uluslararası tekellerin buyruklarını harfiyen yerine geti- ren iktidan da gümletecek tütüncü. Oysa ne denlı öndeydik. TEKEL kayıtla- nna göre, 1989 yılında 535 bin 375 olan tü- tün ekici sayısı, 2002'de 402 bin 889'a geri- ledi, üretim de aynı süreçte 269 bin 888 tonlardan 161 bin 366 tona düştü. Tütün üretimi yapan çiftçi- lerve sanayisinde ça- lışanlar, ülke nüfusu- nun yaklaşık yüzde 5 'ini oluşturuyor. Ge- çimini tütünden sağ- layan 3 milyon yurt- taşımız var. Avrupa'nın 30. büyük alkollü-alkolsüz içki, 5. büyük sigara üretici firması konumundaki TEKEL'in, yerli üreticinin korunması amacıyla yaptığı desteklemeler, IMF ve Dünya Bankası talimatlan doğrultusunda çıkanlan yeni Tütün Yasası'yla 2001 yılından itibaren ortadan kaldınldı. x iyasa ekonomisinin temel ilkesi olan rekabetten eser yok. Arz ve talebe göre fiyatın oluşması da yok. Tütünün fiyatını ürünün sahibi ya da piyasa değil, satın alanlar belirliyor. Geçmişte davullu zurnalı törenlerle açılan tütün piyasalan artık anılarda kaldı. Hani piyasa ekonomisiydi? v Ege'deki | değerleriyle Türk tarımı ve ekonomisi L: Serdar KIZIK Ege, Türkiye tütün üretiminin ve ihracatı- nın yapıldığı bölgelerin başında geliyor. Tü- tün Eksperleri Derneği Genel Başkanı Vakıf Merdniek, ülkemizde 2002 yıl sonu verile- rine göre, yaklaşık 2 milyon 400 bin kışinin geçimini tütünden sağladığına, 155 bin kişi- nin TEKEDde, 35 bin kişinin de özel selctör- de istihdam edildiğine dikkat çekiyor. 5 00 trllyonluk sermaye... 2002 yılında 1 katrilyon 215 trilyon 645 milyar lira net satış gerçekleştiren TEKEL, 318 trilyon 632 milyar lira net kâr elde etti. 2003 yılının Ocak ayında net satış rakamı 146 trilyon 364 milyar lira. Aynı dönemde net kâr, 22 trilyon 606 mil- yar lira. 120 trilyon lirası ödenmiş ohnak üzere 300 trilyon lira sermayeye sahip. Top- lam 29 bin 353 personel çalışıyor. Alkollü ıçkilerde (rakı, cin, votka) yüzde 95, sıgara- da yüzde 61.4, şarapta yüzde 20, tuzda yüz- de 100, bırada ise yüzde 1 pazar payına sa- hip. Tütün mamulleri, alkollü içki ve tuz sek- törlerinde 71 markanın üretimiru, 190 mar- kanın satışını yapıyor Avrupa'nın 30. bü- yük alkollü-alkolsüz içki, 5. büyük sigara üretici firması konumunda. TEKEL'in, yerli üreti- cinın korunması amacıy- la yaptığı desteklemeler, IMF ve Dünya Bankası talimatlan doğrultusunda çıkanlan yeni Tütün Ya- sası'yla 2001 yıhndan iti- baren ortadan kaldınldı. Yılhk yaklaşık 5.5 mil- yar dolarlık gelir getiren ve bunun yüzde 70'ini devlete kaynak olarak ak- taran sektördeki temel so- runlardan birisi de özelleştirme politikalan. TEKEL'in ve Türk tütün üreticisinin bir avuç dolara satılmak istendığini, artık birçok kişi ve kuruluş söylüyor. 1986 yılında Tütün Ya- Yıl'— 1995 1996 T997J 1998 1999 2000 2001 I 2002İ —'Kâr 13.2 T 7.5 |^46.1 15 20.2 " 80.8 j 221.9 ^ 318.6 iberal sistemın temeüolanpi- • yasa, kısaca I arz ve talebin karşılaştığı alan, küresel- leşmecilerin baştaa. Tür- kiye, 1980 sonrasında her firsatta piyasa ekonomi- sini uygulamakla övün- dü. Son yıllarda günlük yaşamda en çok kullanı- lan sözcük, piyasa oldu. Piyasa, artık uy- gulanan ekonomik sistemin adı olmaktan öte, yaşamı yönlendiren bir kavram olarak gösterildi. Küreselleşmeciler işlerine gelince piya- sanın nimetlerini dile getirdiler, işlerine gelmeyince piyasayı görmezlikten geldi- ler. Bunun en somut ömeği tütünde ya- şandı. Şarktipitütünde dünyada çok önem- li bir yere safcip olao Türkiye, bu alanda piyasada devre dışı bırakıldı. Fakat piya- sa savunuculan bunu da çarpıttılar. Çün- kü piyasayı devre dlşı bırakma karan, IMF ve Dünya Bankası'ndan geliyordu. Once alıcı bulmak zorunda... Tütünde piyasanın nasıl yok edildiğini kısaca özetleyelim: Tütün Yasası,Cum- hurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer'in ve- tosuna karşın IMF ve Dünya Banka- sı'nın istediği şekilde 9 Ocak 2001 ta- rihli Resmi Gazete'de yayımlanarak yü- rürlüğe girdi. Piyasa şartlan kaldın- larak destekleme ahmlanna son ve- rildi ve sözleşmeli üretime geçil- di. Bu yeni sisteme göre köylü, istediği miktarda tütün ürete- sası'nda yapılan bir değişiklikle baş- layan süreç, sonunda Ocak 2002'de 4733 sayılı Tütün Yasası'nı devreye soktu. Dayatmalar... Tütünü, çokuluslu sigara üreticisi te- kellerveya onlar adına tüccariar alıyor. meyecek. Öncelikle tütününü satacak bır alıci bulması gerekiyor. Peki, tütünün alı- cısı kim? Çokuluslu sigara üreticisi tekel-' ler veya onlar adına alım yapan tüccarlar. Bugün tütün üreticisiyle alıcılar arasın- da üretim sözleşmesi imzalanıyor. Alıcı kiminle sözleşme imzalarsa, sadece o üre- tim yapabiliyor. Aynca bir üretici sadece bir alıcıyla sözleşme im- zalayabiliyor. Bu durumda piyasa ekonomisinin temel ilkesi olan re- kabetten eser yok. Piyasa ekonomisinin temel il- kesi olan arz ve talebe göre fiya- tın oluşması da yok. Tütünün fiyatını ürünün sahibi ya da pi- yasa değil, satın alanlar belir- liyor. Geçmişte davullu zurnalı törenlerle açılan tütün piyasalan artık anılarda kal- dı. Fiyat, sözleşmeye yazılan sınıflandır- maya göre saptanıyor. Dünyada olduğu gibi Türkiye'de de tü- tün kalitesi 3 kategoride değerlendiriliyor- du. Ancak tütün alıcılan, bu 3 'lü kalite sis- temini de sulandırdı. Türkiye'de 2002 ürii- nü tütünler için yapılan sözleşmelerde, ka- lite sınıflandınlması 5'e çıkanldı. Bunun- la da yetinmediler. 2003 ürünü sözleşme- lerinde kalite sınıflandırmasını 7'ye yük- selttiler. Böylece sınıflandırma arttikça, üreticinin tütünden alacağı paranın azalma- sının yollan açıldı. Çünkü 7 kategori de- mek, tütün için 7 farklı fiyat demek. Bu ko- şullardaen yüksek fıyattan saülan tütünmjk- tannın azalacağı da bir gerçek. Ortaçağ kölellk düzenl... Tüccann 2003 ürünü için üretici ile yap- tığı sözleşmelerde 1. kalite tütünün kilosu 4 milyon 400 bin lira, 7. kalite tütünün ki- losu ise 1 milyon 750 bin lira. Bu rakam- lara 2003 sonunda toptan eşya ve tüketici fiyatlannm ortalaması eklenerek üretici- ye ödeme yapılacak. En iyimser tahminle 2003 ürünü tütünün ortalama fıyatı 3 mil- yon lira dolayında olacak. Bu da bugünkü değerlerle 2 dolar düze- yinde. Oysa bizimle aynı tütünü üreten Yunanistan'daki üretici, desteklerle birlik- te tütününü ortalama 6 dolardan sanyor. Tür- kiye'de hiçbir destek yok. Yaşamın her ala- nına hükmeden "piyasa* anlayışım savu- nan televoleci ekonomi uzmanlan, tütün sektörüne dayatılan bu ortaçağ köleük dü- zenine ne diyecekler acaba? 7 Haziran 2003 ıtiban ile de her türlü ya- sal zemini ve kamuoyu oluşturulma çabala- nyla TEKEL sigara, içki ve pazarlama ünı- telerinin satış ilanı yayımlandı. Gelinen bu noktada yapılanlar, sektörün çalışanlanyla, üreticüeriyle, kapitülasyon benzeri dayatma- lan ile cumhuriyet öncesi rejim döneminin 21. yüzyıl versiyonuna dönüştü. Tütün Platformu bu gelişmeler karşısında şu değerlendirmeyi ya- pıyor: "Yeni T,ütün Yasası 15 yıldır yürür- lükte olmasma karşın, TEKEL'in sigara sanayisindeki pazar payı yüzde 70'lerden yüzde 61 'lere düşmüştür. Bu- nun nedeni. sigara sanayisindeyaşamsal öne- me sahip teknolojiyi yenileme zorunluhığu- nun göz ardı edümesidir. Yattrun yapümaması ile özelkştirmeye yö- neiikpontikalar sonucunda çalışanlar baskt- larlayıkünlmışnr. Bizler,Tütün Yasası çıkar- ken sö\1ediklerimizi bir kez daha yinetiyo- ruz: Dünya sigara sanayi rekabetçi bir yapı- ya sahipdegildir. Tekefler bu piyasaya.egemen- dir. Bir ülkede \a devlet tekeh" ya da çokulus- lu tekeller piyasanın hâkimi durumundadır. Gerçekte monopol özeffiğini 1986 yıhnda yi- tiren TEKEL, çokulushılann sigara ve tütün pazanmızdaki egemenHgini engelleyen tek unsurdur. EVIF'nin dayarnğ] 4733 sayıh Tü- tünYasası'nmgerçekamaa buradaortayaçık- maktadır. TEKEL, yülardır izienen politika- larla bilinçli olarak sigara ve tütün pazann- da pasifize edilmesine karşın halen günde yaklaşık 1 trilyon lira kâr eden, ülkemizin en güçlü kuruhışlannın başında gebnektedir.'1 ÎZLENÎMLER HİKMET ÇETİNKAYA Umut ve Umutsuzluk... Genç adam soluksuz seyrediyordu gökyüzünü. Ayı- şığı bahçedeki hanımelilerin üzerinden çekilmişti. De- lice birtutku vardı içinde. Ellerini havaya kaldırdı, hıç- kıra hıçkıra ağlamaya başladı... Ben onu seyrediyorum... Yanınageldim... Elimi omzuna koyarken sordum: "Ne kadar borcun var?" Yüzüme baktı... Karanlıkta gözlerini seçemiyordum... Kısık kısık konuştu: "Banka 1 milyar borcum için haciz koydu, ne ya- pacağımı bilmiyorum..." Bir ağustos gecesiydi... Yani kırk gün önce... Ben ona Cahit Külebi'nin çok sevdiğim bir şiirin- den dizeler okudum o gece... "Bu gece, bu gece Uykusuzum, kedehiyim, deliyim. Yüzünde uzak sevgilerin derin ayrılığı, Durmayalım şehirşehir, yıldız yıldız karanlıkta Bu gece ölmemeliyim." Resimler görüyordum mavisi beyaza kaçmış, saman sansı uçup gitmiş, toprak kahverengisi acı yeşille ku- caklaşmış... Ayışığı ağaçların üzerinde gezintiye çıkmış gibiydi... Pamukkale'deydik... Serdar, Ozan, Sedat, Ceyian ve ben... Denizli'ye bir yıl önce gitmiştım... Denizli kendi yağı, suyu, tuzuyla ayakta kalmayı ba- şaran, sadece tekstil ihracatından her yıl 1 milyar do- lar girdi sağlayan bir kentti... AJi Abalıoğlu, bir sanayici... Üç ana sektörde çalışıyor ve 1500 işçisiyle üretim yapıp 60 milyon dolarlık ihracat gerçekleştiriyor... Tek sorunu şu: "Bürokrasi!" • • • O gece Pamukkale'de kaldığımız otelin bahçesin- den Denizli'yi seyrederken şu soru aklıma geliyor: "Türkiye kendi olanaklarıyla on Denizli yaratamaz mı?" Aynı soruyu sabah Gamateks'in sahibi Osman Ay- dınlı'ya soruyorum... Aydınlı, "On değil, yirmi Denizli yaratılır" deyip ek- liyor: "Ama devletin desteği gerekir!" Osman Aydınlı yirmi yıl önce kurmuş ışletmesini... Pek çok işe girip çıkmış, ekonomi öğrenimi yapan Aydınlı... Suudi Arabistan'da su satmış hacılara, ayakta ka- labilmek için büyük çabaharcamış... Tekstil işine yirmi yıl önce girmiş... 700 işçisiyle çalışıyor... ABD ve Kanada'da Italyanlarla rekabet ediyor... Soruyorum: "Ihracatınız ne kadar?" Yanıt: "20 milyon dolar..." Havlu, bornoz, pijama üretiyor Aydınlı... Osman Aydınlı, Türkiye'nin üzerinde oyunlar oy- nandığını öne sürerken şöyle konuşuyor: "Biz tekstil üreticilen ne zaman hamle yapsak, he- men birileri bizim belimizi kınyor. Kırkyıldıraynı oyun. Türkiye'ye 'Ipliği bizden al, ucuz kredi veririz' diyor- lar. Tekstilci bunun üzerine atlıyor. Ama Türk pamuk- çuluğu ölüyor. Olacak iş değil." Esat Sivri de tekstilci... Sivri sorunları şöyle sıralıyor: "Biz dünyanın en pahalı elektriğini satın alıyoruz. Türkiye'de kaçak elektriğin maliyeti 1 milyar dolar... Ben devletten sadaka değil, adaletistiyorum... Ada- let olsun ki rekabet şansım olsun. Sistemin sağlıklı yü- rümesi için birilerinin bağırması lazım... Bize Anado- lu kaplanları dediler. Değiliz. Bizler Anadolu eşekle- riyiz. Sırtımıza ne kadar yük vurulursa taşımaya çalı- •şıyoruz..." : • • • Umutla umutsuzluk birlikte yürüyör... Yeniden başa dönüyorum... Genç adam yerinden kalkıyor ve yürümeye başlı- yor... Ben, "nereyearkadaş"diyorum.Susuyor,yanıtver- miyor... Banka borcunu ödeyememiş, herşeyine haciz gel- mis... Içim sızlıyor... TEKECi ueuza kapattna hesaplan D ünya sigara devleri Imperial To- bacco, Japan Tobacco, Philip Morris, Bntish American To- bacco, Altadis firmalannın ta- lip ohnasının beklendiği TEKEL'in siga- ra bölümünün özelleştirilmesinde, satış fiyatının yaklaşık 1.5 milyar dolar olaca- ğı, danışman firma Salomon Smith Bar- ney'ın de bu yönde rapor hazırladığı be- lirtilıyor. "S Dünyanın 7. büyük pazarı olan Türkiye'de TEKEL'e, yıl- da sadece 14 milyar adet sigara üretimi olan Fas tütün tekeliyle yaklaşık aynı değerin biçilmesi, dikkat çekici... atışı onaylamak zor' Ancak yüzde 80'i özelleştirmeye çıka- nlan Fas'm tütün tekeli Regie des Tabacs Marocains'ın, 2 Haziran'da Fransız-lspan- yol firması Altadis'e 1.3 milyar Euro'ya satıhnası, uluslararası güçleri umutlandır- dı. 110 milyaradet sigaranın tüketıldığı dün- yanın 7. büyük pazan olanTürkiye'de TE- KEL'e, yılda sadece 14 milyar adet sıga- 1997 169.717 585.535.791 1999 120.680 486.179.770 2000 107.081 392.190.574 Kaynak: Ege Ihracatçı Blrlikleri ra üretimi olan Fas tütün tekeliyle yakla- şık aynı değerin biçilmesi, dikkat çekici. Tütün Eksperleri.Derneğı Başkanı Va- kıf Mercimek, elindeki pazar payı, gayri- menkulleri ve markalan hesaba katıldı- ğuıda TEKEL'in toplam değerinın 5 mil- yar dolann üzerinde olduğunu \oirguluyor. Tek Gıda-tş Sendikası Genel Başkanı Hü- seyin Karakoç da yılda 4 milyar dolar kat- ma değer yaratan TEKEL'in satılmasını onaylamanın mümkün olmadığını belirti- yor. TEKEL'in 1 yılda yarattığı katma de- ğerin hükümetin 2003 yılı özelleştirme hedefine bedel olduğuna dikkat çekiyor. "EYIF'den kredi alabflmek için ahm yu- murtiavan mih ar dolarnk kunıhışlar yok pahasına, bedava\a satdmaya çaüşürvor" diye durumu tespit ediyor. Son operasyon... Öte yandan Özelleştirme Idaresi Başkan- lığı, özelleştirmeye hazırlık kapsamında TEKEIJde son operasyonu da yaptı. Bu kap- samda 3 Haziran itibanyla TEKEL içki Sa- nayi AŞ ve ona bağlı TEKEL içki Pazar- lama AŞ ile TEKEL Sigara Sanayi AŞ ve ona bağh TEKEL Sigara Pazarlama AŞ 'nin Ticaret Sicil'e tescilleri yapıldı. Bu şekilde bağımsız şirket kimlıği ka- zanan TEKEL'in sigara ve içki bölümle- rinin ayn ayn özelleştiribnelennin yolu açıldı. YARIN:TANRILARIN İKSİRİ ZEYTİN