Katalog

25ŞUBAT1996 PAZAR CUMHURİYET SAYFA EKONOMI/PARA RAPORU Bîr talanın anatomisi ÇETİN YİĞENOĞLÜ Uzanlar, devlet denetimindeki alanlara yatınm yaparak büyüdüler • • Ozefleştirme taşeronu 2 4 Ocak 1980 kararlanyla etkın biçımde uy- gulamava konulan özelleştırme polınkasın- da "iflas" çanlan çalıyor Şımdı ış, bınlerı- nınbu ıflasi ılanedıpsorununçozumunübır "iflas masası"na bırakmasına kaldı Çunku gelınen noktadakı tum gostergeler, "dıidüğün çahn- ması"na az kaldı ızlenımı venyor Gelışmelereozel- leştırme penceresınden bakılınca durum şoyle goru- ııuyor 1995 sonu ıtıbany ia eldekı bılgılere gore tam 138 kuruluş, özelleştırme kapsamına alındı ÇEAŞ dışında bunlann bazılan 233 sav ılı KHK kapsamın- da, tamamı kamuya aıt KtT statusündekı kuruluşlar bazılan dayansı ya da > andan fazlası kamuva aıt ku- ruluşlarla ıştıraklendır Özelleştırme polıtıkasının ana savı "zarar eden KİT'lerin yükünün devletin sırtından ahnması"ydı Masum bır kılıfla ışe başlavan özelleştırme furyası "öncefikle kamuya ait> anm kalmış tcsislcrin tamam- laıunası ya da yerine yenılerinın kın"ulması"amacıv - İa başlamıştı Bu kapsamda once altı tesıs, pek de ka- zançlı sayılamayacak bedel karşıhğındaceşıtlı kurum ve kuruluşlara satılmıştı Dokuz tesıs de beledıye ve kamu kurufuşlanna devredılrruştı 1986 yılından ıtıbaren gerçekleştınlen özelleştır- me uygulaması kapsamına alınan yuz kuruluşta pa> senedı satış ve devır ışlemı yapıldı Bu yuz kurulu- şun seksen yedıstnde kamu pa> ı tamamen ortadan kal- dınldı Gen kalan on uç kuruluşta ıse özelleştırme kıs- men gerçekJeştınlerek kamu payı azaltıldı Bu yuz ku- ruluştan 2.6 milyar dolariık özellestirme geliri elde echldi. \ncak bu geürin 2.4 milyar dolannın net giri- şi saglandı. Belki inanmayacaksını/ ama, a> nı doncm- dc özeUeştirme için yapılan harcama, bu rakamdan alöyüzmih-ardahafazia.\aniüçmihardoJardL 1995 yılına dek ozelleştırmedekı "başansBhK",} asanın çık- maması nedenıyle belkı "haklı" gorulebılırdı Özelleştırme Yasası 1994 Kasımı'nda çıkanldık- tan sonra, 1995 yıiında ozelleştırmeden beklenen ılk hedefbeş milyar dolar re\ ıze edılerek açıkJanan ıkın- cı hedef ıse 2 7 milyar dolardı "Ne yaak Jd" 1995 vılında gerçekJeştınlen özelleştırme gelın beş yüz mihon doJan aşamadı. Bu rakam, özelkştirme politikasınuı iflası demek- tir. Boylece ozelleştırmenın bır talan yontemı oldu- ğu artık ıyıce su yûzune çıkrruştır Özelleştırme tala- nın borsada değer vıtırmesme, borsanın gelışeme- mesıne, belkj de çokmesıne yol açabılırdı Elbette asıl neden, bu one surulen masum gerek- çelerdekı gıbı değıldı lCamu malıyesının açığını kapatmak bıle masum gerekçe sayılabılırdı Bır kez kuçukyatınmcı, çeşıtlı manuplasyonlarlabazı uçkâ- ğıtçıiartarafindan borsada zaten "söğnşteniyor"du Bu nedenle KİT senetlennın borsadan halkın alımına su- nulması anlamsızdı Para KlT'lere gıderse bazı u>a- nıklar borsada k:mınle oynayacaktı7 *Blok satiş vön- temi"nın kuşkusuz başka amaçlan da vardı Orneğın. KOl'nın 11 25'Iık pa>ının "Mok satış >öntemi"yle D ikkat edılırse Uzanlar'ın çok güçlenmelennın, özelleştırme uygulamalanna koşut gelıştığı görülür. Süreç, dünyada Yenı Dünya Düzenı (YDD), Türkıye'de özelleştırme sürecıdır. YDD'ye Türkıye'nın entegrasyonu polıtıkasının bır parçası 'özelleştırme'. Uzanlar ıse özelleştırmede uluslararası tekelcı sermayenın olmasa bıle devletin taşeronu konumunda. nında kılıt taktığın "Mok saüş >öntemi"oldugu anla- şılmıştır Oysa donemın Özelleştırme Idaresı yöne- tıcılen de soz konusu polıtıkanın uygulay ıcılan ve sa- vunuculan da "blok satış" uvgulamasını borsanın (İMKB)yenı olması savunmasınadayandınyorlard] Gerekçeler gorunurde masumdu Orneğın, borsa- nın sıcak kıtlesı bu ışe kanştınlmamalıydı Çunku, öncelıkle pıyasada borsaya gırecek senetlen alacak para yoktu Aynca, pıyasadakı paranın (yanı halkın cebındekı) özelleştınne kapsamındakı şırketlenn se- netlenne gıtmesı, satıştan sonrakı donemde talep ge- nlemesıne. dolayısıvla kamu kuruluşlan senetlen- Uzanlar'a satılmasından bu yana gelışen olaylar, or- taya çıkan gerçekler, özelleştırme polıtıkasının asıl yuzunu amacını apaçık gostermıştır Bu polıtıkada Uzanlar'ın rolune gelınce Daha once de değtnıldığı gıbı, "Uzanlar'm Sgjsi- ni çekenvegözlerinidiktikleri islerin ortak niteliği tii- munun de tcmcl sektorier olmasıdır. İletışım (medya- teiefon),bankanlık.eırerji, demir-çelıkçimento. Uzan- lar'ın sektorel anlamda ıfk dort \e büvıık gtrişimleri- nin onemı ise de\ tetın deneOmı ve gozeümı altinda ve özet iznini gerektırecek aianiarda bulunmasıdır. Dik- kat edilirse L zanlar'uı çok guçknmclerinin, özeOeş- tirme uygulamalanna koşut gelıştığı gorülur. Süreç, dunyada Veni Dunv a Duzeni (\ DDX Turkije'de özel- lestırmc surecıdir. \ DD'ye Türkiye'nın entegrasyonu pohtikasırunbirparçası özelleştırme .Lzanlariseozet- leştırmede uluslararası tckclci sermayenin olmasa bi- le devletuı taşeronu konumunda. ÇEAŞ da bugun a>- lık üç trihonluk taze kaynak getırisıvle l /anlar'ın motoru. Uzanlar ıçin vazgeçilmezlığı işte bundan." Bugune dek yapılan 2 6 rrulyar dolariık özelleştır- me uygulamasında Uzanlar, 414 mıhyon dolariık alım yaptı Bu rakam özelleştırmede bugune dek yapılan satışın vaklaşık yuzde on beşını oluşturuvor Bu yuz- de on beşın temel sektorier bazında olması ıse Uzan- lar" ın "özelkştinııe taşeronu" savılması savını ayn- ca guçlendınyor Dunyada özelleştırme poiıtıkasının uygulanmaya başlandığı 1970'lerde, Ingıltere'desuözelleştınlmış- tı Su, msanyaşamııçın vazgeçılmezdır Jngılızlerbu polıtıkanın yanlışlığını kanıtlamak ıstercesıne "çiş- lerinir 'aparTman boşluklanna ya da nayion poşetlere yapıp sokak ve caddelere atmışlardı Türkıye'de ıse toplumsal jaşamın vazgeçılmezgırdısı elektnkozel- leştinldı Aktaş örneğınde olduğu gıbı Istanbıü 'un Ana- doiu yakasında oturanlann neler çektığını bılmeyen yok ÇEAŞ'ta kuçuk yatınmcılann uçkâğıda getınl- melen bır yana gıdış, ışyen ve konutlara da Uzanlar'ın elektnk satması, dolayısıy İa Aktaş orneğının bütunuy- le Akdenız bolgesınde uygulanmasıydı "Çokşükür Tann afetinden korudu." Uzanlar şımdılık buna fır- sat bulamadı Çunku ınsanlar suyu olduğu gıbı, ener- jıyı kovalarla taşıyamaz kı SÜRECEK YORUM ÖZTİN AKGÜÇ Başkaldıpı insanlann haksızlığa, kurulu düzene, toplumun sağlıklı olmayan değer yargılanna, baskılara, ozgur- luğun kısıtlanmasına başkaldınsını doğal karşılamak, hatta desteklemek gerekır Tepkı olmadan, başkal- dın olmadan statukoyu degıştırmeye olanak yoktur. Toplumsal ılerlemenın ıtıcı gucu, baskılara, zorgulu (otonter) duzene başkaldındır Gunumuzde ınsartlar ıkı tur baskıyı daha ağır bı- çımde duymaktadır Ekonomıkduzenden kaynakla- nan baskılar ve toplumun değer yargılanndan, dav- ranış bıçımlennden kaynaklanan baskılar Ekonomık duzen, serbest pazar ekonomısı olarak nıtelendın- len duzen ozellıkle emekçıler uzennde bır baskı oluş- turuyor, somuru olarak nıtelendınlebılecek sonuçlar doğuruyor Ekonomık baskının yanı sıra toplumun de- ğer yargılanndan kaynaklanan baskılar ınsanı kıskaç ıçıne alıyor Ekonomık ve toplumsal kıskaç, ınsanlan tekduze, devınımsız, durağan bır yaşama ıtıyor, zorluyor Kışı benlığını, ozgurluğunu, yetıklıklennı yrtınyor, bır ya- saklarcenderesı ıçıne duşuyor Duşuncelere, duygu- lara, davranış bıçımlenne yasaklar, kısjtfamalar getı- rıyor Insanlar duşuncelen, duygulan nedenıyle ce- zalandınlıyor Bellı bır bıçımde duşunmeye, davran- maya ınsanlar zorlanıyor, hatta mahkûm edılıyor Boyle bır yaşam ınsanda ruhsal tepkılere, ruhsal bo- zukluklara, hatta çokuntulere neden oluyor Baskılara, zorlamalara boyun eğmemek, başkal- dırmak gerekır Başkaldırı ınanmadığı, benımseme- dığı, akılcı bulmadığı kurallara, baskılara başkaldın, • ArkastSa. 6,SiL l'de Bürokrasiye müdahale var p DOGAN A K I N / ESRA YENER SORU: Merkez Bankası, Hazıne, Devlet Planlama Teşkılatı ve gelir ıdaresı kurumlan, temel gostergelen tehlıke ışaretı veren bır ekonomıye sahip olan Türkıye'de kendılennden beklenen ışlevlen yenne getırebılıyorlar mı? Neden? ZEKERtYATEMİZEL: Bu konuda temel sorumluluk bu soruda adlan sayılan ekono- mı >onetımının olmakta, bu bınmler arasın- dakı kopukluk, çekışmeler ve koordınasyon- suzluk, ıstıkrarsızlık nedenlen arasında ol- dukça önemlı bıryer almaktadır Ozellıkle kamu yonetımınde Hazıne bırlı- ğı ılkesıne uygun olmayan > onetsel bolunme, kamu fınansman dengesının sağlanamama- sında oldukça onemlı bır etken olmaktadır Bu durum yatınmcılar ve ıhracatçılar açı- sından da sorunlar yaratmakta, sorumlu ku- rum bolluğuna karşın bazı sorunlar muha- tapsız kalabılmektedır Bu nedenle ozellıkle malıye ve Hazıne'nın ışlevlennın, ışlevlenn butunlugu de koruna- rak, yenıden belırlenmesı, kendısınden bek- lemlen amaçlan yenne getırmesı açısından zo- runludur RÜŞDÜ SARACOĞLU: Türk ekonomı sınde temel sorunlann başında sıyasal ıktıda- nn pıyasalara kanşma konusunda sahıp oldu- ğu aşın yetkıler gelmektedır Daha da onem- lısı bu yetkılenn hukukı temellennınolup ol- madıği kamuoyunda hıç tartışılmamakta ve son derecede doğal bır sıya- sı hakmışcasına algılanmak- tadır Hıçbır gelışmış ulkede olmayan yetkıler Türkıye'de sıyasal ıktıdann elınde bulun- rriakta, aslındapıyasalann oe- lırlemesı gereken kur, faız gı- bı gostergeler buyuk olçude sı- yası ıktıdann gudumunde ola- rak belırlenmektedır Buaçı- dan bakıldığında Turkıye Cumhunvetrnın Başbakanı Amenkan Başkanından ya da Avrupalı ülkebaşbakanlann- dan çok daha yetkılıdır Konu bu şekılde ortaya ko- nulursa Merkez Bankası, Ha- zıne, DPT ve geltr ıdaresının kendılennden bekJenen ışlev- len yenne getırmesı duşunu- lemez Hazıne'nın borçlan- masına vereceğı faıze ya da Merkez Bankasf nın belırle- yeceğı kurlara enıne boyuna İcanşan bır sıyasal ıktıdar ser- best pıyasa ekonomısının onundekı en onemlı engeldır Benzer bır şekılde, bır seçım öncesınde vergı denetımlen, sıyası telkınlerle. yavaşlatıla- bılmektedır Bu ve benzen ne- denlerle ekonomı >önetımının bu temel kurumlarının ger- çek ışlevlennı yapabılmelen sıyasal ıktıdar tarafından ya- pılan müdahalelennın asgan- ye ındınlmesıne bağlıdır Bu konunun bır uzantısı olarak belırtmek ıstedığım bır dığer husus da sıyası ıktıdarlann ekonomı burokrasısıne müdahalelen hukukı bırçerçe- vede, kanunlar kararnameler veya tebhğler çı- kartarak değıl telefonda, hukukı dayanağı bu- lunmayan şıfahı talımatlar venlerek gerçek- leştınldığıdır Bu durumda yapılmış bulunan sıyası mudahalelenn sonucunda doğacak hu- kukı sorumJuluk da müdahaleyı yapan sıya- sı kışılerce değıl talımatı yenne getıren bu- rokrası tarafindan ustlenılmektedır İLHAN KESİCİ: Turkıye'dekı kumu ku- ruluşlan, 1960yıllanndaoyıllm koşullanna Före kurulmuştur Turkıye 1990 yıllanna ka- dar yıllık ortalama yuzde 5 buyume ıle lyı bır ekonomık gıdışatyaşamıştır Bu da bu kurum- lann ışlevlenne yenne getırdığının gosterge- sıdır Ancak 1990'lardan sonra dünyada ya- şanan konjokturel değışımlere bu kurumlar uvamamıştır Burada en onemlı unsur sıyası otonterun >onetımıdır Yanı Turkıye"de son bır- kaç yıldır sıyası otonte ve burokrası arasın- dakı koordınasyon ve yonetım anlayışı erez- yona uğramıştır 3 yıllık yenıden yapılanma programının bır avağını da kamu kurumlan- nm yenıden yapılandınlması, sıyası otonte ıle • SARACOĞLU: Yapılmış bulunan sıyası müdahalelerin sonucunda doğacak hukuki sorumluluk da müdahaleyi yapan sıyasi kişılerce değil talımatı yerine getiren bürokrasi tarafından üstlenilmektedir. ılışkılen oluşturmalıdır ONUR KLMR4RACIBAŞI: Bu kuruluş- lar görevlennı yenne getınyorlar Çunkü bu kuruluslann yapması gereken polıtık karar almak değıl, sıyasılenn aldığı kararlan uygu- lamaktır Burokrasıde bırsuç bulmak yanlış- tır Sorumluluk ana hedeflen verenlerle ılgı- lıdır Merkez Bankası, Hazıne Devlet Plan- lama Teştkılatı duzenlı çalışan kuruluşlardır HALIS KOMtLl: Bu kurumlann kendıle- nnden beklenen ışlevı yenne getırmesını en- gelleyen ıkı temel faktor var Bın Turkıye'nm ıdan yapısı ve yonetım felsefesı, ıkıncısı, son donemlerde ulîceye egemen olan polıtıka yap- ma tarzı Turkıye, btnmlere ınısıyatıftanıma- yan, aşın merkezıyetçı bır yapı ıçınde yöne- tılıyor Son donemlerde, kısa vadelı polıtık çı- karlar, belırgın bırbıçımde herşeym onünegeç- tığı ıçın, bu aşın merkezıyetçı yapıda, eko- nomının temel kurumlan, sıyası ıradenın kı- sa donemlı taleplen doğnıltusunda hareket eden uygulayıcılar konumunda kalıyorlar \ECATİ ÖZnRAT: Önce Turkıye eko- nomısının temel gostergelennın tehlıke ışa- retlen verdığı şeklındekı değerlendırmeye katılmadıgımı belırtmelıyım Temel gostergelen sağlıkiı ol- mayan bırekonomının yûzde 7'nın uzennde büyume gös- termesı mumkun değıldır 01- sa olsa ış dunyasının gelece- ğe donuk beklentılenndekı belırsızlıkten bahsedılebılır Türkıye'de ekonomık ka- rar mekanızmasında Malıye Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkılatı, Hazıne Musteşarh- ğı, Merkez Bankası Başkan- lığı ve Dış Tıcaret Musteşar- hğı olmak uzere çoksayıda ka- mu kuruluşu rol oynamakta- dır Bu kuruluslann tek başı- na yurutmekle sorumlu ol- duklan gorevler ve yetkılen yasalarıledüzenlenrruştır Ay- nca, ulkerruzde ekonomı yo- netımınden sorumlu kuruluş- lar arasında koordınasyonu temın edecek Yüksek Plan- lama Kurulu ve Para Kredı ve Koordınasyon Kurullan gıbı yeterlı savıda zemın bu- lunmaktadır Bu çerçevede, soz konusu kamu kuruluşla- n ve kurullar yasalar"ıle ken- dılenne venlen görevlen, yı- ne yasalann behrledığı smır- lar ıçınde yenne getırmekte- dırler AYFER YILMAZ: Hazı- ne'nın temel ışlevı olan nakıt ıdaresı ve oluşan açıklann fı- nansmanın sağlanmasma ılış- kın ışlemlenn aksaksız sur- durulmesıne çalışmak Nakıt ıdaresuidedısıplının sağlanmasına ça- lışılmakta ıse de dığer kamu kuruluşlanndan Hazıne'ye aktanlan ek yukler. harcamalan önemlı ölçude büyutmektedır Bu konu, ya- pısal tedbırlenn uygulanması ıle ılgılı olup sı- >ası kararlara dayalıdır Nakıt finansmanının sağlanması amacıy- la pıyasalarda en buyuk borçlanıcı olarak yer alan Hazıne'nın pıyasalan yonlendıncı rolü de çok onemlıdır Ancak bu fonksıyon pıya- salann ışleyışını bozan doğrudan mudahale- ler şeklınde değıl malı kurum ve kurallann sağlıklı ışleyışıne katkıda bulunmak uzere. ıs- tıkrar ortamını temın etmek şeklınde yenne getınlmeye çahşılmaktadır Ekonomık knz ortamında pıyasalara hâkım olan belırsızlık. Hazıne borçlanmasını da etkılemış, Hazı- ne'nın elvenşsız koşullarda ve duzensız olarak pıyasalara çıkmasına yol açmıştır Bu prob- lem, kısa zamanda sıstemın tekrar normal ış- leyışmedonmesı ıçın gereklı tedbırlenn alın- ması ve hızla uygulanması ıle aşılmıştır SÜRECEK T.C. MALİYE BAKANLIĞI İLE YAPI KREDİ ARASINDA İMZALANAN PROTOKOL GEREĞİNCE, VERGİ MÜKELLEFLERİNİN, VERGİ ÖDEMEK İÇİN VERGİ DAİRESİNE GİTME ZORUNLULUĞU ORTADAN KALKTI. t t ŞIRKETINIZIN TUM VERGİLERÎNİ ARTIK, YAPI KREDİ'YE BİRTELEFON EDEREK YADA BİR FAKS ÇEKEREK ÖDEYEBİLİRSİNİZ. Yapı Kredı. SSK prım odemelennıze getrdığı kolaylıktan sonra şımdı de. vergılerınızı, vergı daıresıne gıtmeden, kuyruklarda beklemeden. son ana kalıp gecıkmeden, kolayca. zahmetsızce, zamanında odeyebılmenız ıçın. olağanustu bır ımkân sunuyor TC Malıye Bakanlığı ıle Yapı Kredı arasında ımzalanan protokol çerçevesınde. artık tum vergılennızı. Yapı Kredı ye telefonla ya da faksla vereceğınız bır talımatla hesabınızdan odeyebılıyorsunuz. Vergi dairpsine gitme zorunluluğu ortadan kalkıyor. Odeyeceğınız vergı tutannı onceden bılıyorsanız, odemenızı bır talımatla Yapı Kredı den yapmak ıçın, vergınızın turu. vergı daırenız ve numaranızın yanı sıra odenecek tutan Yapı Kredı ye bıldırmenız yeterlı oluyor Odeme ıçın vergı daıresıne gıtmenıze gerek kalmıyor Odemenızın yapıldığını belgeleyen bır dekont, daha sonra Yapı Kredı tarafmdan adresınıze gonderılıyor Vergi tutan son ödeme tarihinde hesabınızdan düşülüyor. Yıllık Gelır Vergısı. Gelır Geçıcı Vergısı. Kurumlar Vergısı, Kurumlar Geçıcı Vergısı. Katma Değer Vergısı ve Damga Vergılen başta olmak uzere, tum vergı ve fon paylarınızı Yapı Kredı ye vereceğınız talımatla odeyebılıyorsunuz Odenecek vergı tutan, son odeme tanhınde, otomaük olarak hesabınızdan alınarak vergı daırenız hesabma fıavale edılıyor Boylece. odemelerde yuklu mıktarda para ya da yuksek tutarlı çek taşıma rıskı ortadan kalkıyor Vergı tutan. son odeme tanhıne kadar hesabınızda kalıyor Ödemeleri taksitler halinde yapılan vergiler de, bir talimatla, otomatik olarak ödenebiliyor. Odemelerı sabıt mıktarlı taksitler halinde yapılan Gelır ve Kuı\ımlar Vergısı gıbı vergılerınızı, Yapı Kredı nın Duzenlı Odemeler ımkânından yararlanarak. yıne tek bır talımatla odeyebılıyorsunuz Bu durumda, Yapı Kredı ye vergı donemı başında bır kez talımat vermenız yeterlı oluyor Odeme tanhınde vergı taksıdınız hesabınızdan alınarak, odemenız otomatik olarak yapılıyor Bu olağanüstü imkândan hem şirketler, hem şahıslar yararlanabiliyor. Yapı Kredı nın sunduğu bu olağanustu imkândan. Yapı Kredı de hesabı olan tum şirketler ve şahısiar yararlanabiliyor (Yapı Kredı de hesabınız yoksa. vergılerınızı herhangı bır Yapı Kredı Şubesı ne gelıp, para ya da çek yabrmak yoluyla da odeyebılıyorsunuz) Gelın kendınıze bır lyılıkyapın, henuz Yapı Kredı de hesabınız yoksa, sız de hemen bır hesap açtınn, vergılerınızı şubenıze telefonla ya da faksla vereceğınız tek bır talımatla. çok kolay odemeye başlayın. Burası Yapı Kredi. Fark burada. YAPI^CKREDi "hizmette smır yoktur"