Katalog

SAYFA CUMHURİYET2 17 MART1994 PERŞEMBE Tikal, şimdiye dek arkeologlar tarafından bulunup onarılan Maya kentlerinin en büyüğü ve en eskisi Görkemli tapınaklann gizemdolu öyküsü GÖNÜL DÖNMEZ COLÎN Maya uygarlığının en görkemli merkerierinden biridir Tikal. Gua- temela'nın yabanıl ormanlannda î.ö. 600 yıllannda kurulan bu kent şimdiye dek arkeologlar tarafından bulanup onanlan Maya kentlerinin en büyüğü ve de en eskisidir. 1500 yıllık bir süre görkemli bir uy- gariığın merkezi olmuş, sonra t.S. 950yıl)annda bilinmeyen nedenlerle terk edilmiştir. Tüm kent 16 km 2 'lik bir alanı kaplar. Şimdi 4 bin kadar irili ufakb yapı var ayakta duran. Oysa en par- lak günlerinde 10 bin kadar yapıda 100 bin kişinin yaşadığı sanıbyor. Büyük meydana karşıhkb dikil- miş dimdik merdivenli iki piramit. bu yabanıl ormanm ortasında yüzyılıru şaşırmış birer gökdelen sankj. Her binnın doruğunda üç katlı bir tapınak var. Bu iki dev ku- lenin sekizinci yüzyıldan kaldığına inanılıyor. Oysa yakmlanndaki bir akropolisin alünda kaa yapan ar- keologlar, bunlardan bin yıl önce kurulrnuş yapılara rastlamışlar. Gerçekte hemen her tapınağın alt- yapısı bir başka tapınak. Mayalar, aşağı yukan her yirmi yılda bir yeni- lerlermiş tapınaklannı. Bu yapım tutkusu dokuzuncu yüzyılın sonuna dek sürmüş. Sonra bırakıp gitmişler kenti. Taşlar parçalanmış. Yabanıl orman zamanla din adamlannın görkemli tapınaklannı, saraylannı benimsemiş. Değişik bir ırk Maya uygarlığı l.Ö. 2000 yıllan- nda başlayıp 980-1200 yıllannda doruğuna varmışt). Gerek dilleri ve gerekse fızik yapılan açısından deği- şik bir ırk. Bir kurama göre Asya'- dan gelmişlerdir. Bir başka kuram Japon ve Maya uygarlıklan arası- nda bir benzerlik görüyor. Mek- sika'nın Chiapas. Tabasco. Cam- peche. Yucatan. Quintana Roo eya- letlerinden. El Salvador, Guatema- la, Honduras ve Belize'e dek 325.000 km 2 'ye yayılmış bir uy- garbk. Kent merkezİeri birer ımpa- ratorluk oluşturamamış, merkez bir kent kurulamamış hiçbir zaman. ^ GUATEMALA Cuchumatanes lola Ö #Gualemala' N^Atitlan Antigua/ (7,erçekte hemen her tapınağın altyapısı bir başka tapınak. Mayalar, aşağı yukan her yirmi yılda bir yenilerlermiş tapınaklannı. Bu yapım tutkusu dokuzuncu yüzyılın sonuna dek sürmüş. Sonra bırakıp gitmişler kenti. Taşlar parçalanmış. Kültür benzerbği ve din adam- lannın ortak çıkarlan gibi nedenler- le birleşen bir tür federasyon oluş- turmuşlar. Matematikte çok ileriydiler. Sıfır rakamını Avnıpablardan önce bul- duklan söyleniyor. 365 günlük tak- vimi de içeren birbirinden farklı bir alay takvim yaratmışlar. Kent planahğı, mimarlık, mühendisbk ve yaa (gelişmiş bir hiyerogb'f yaalan vardı) alanlannda ustabk göster- mişler. Ve böyle bir bilgi gücünün, tüm yönetimi din adamlannın eline bı- rakması ilginç. Gerçi din adamlan da idare etmesini iyi bibyorlardı ve birtakım dış etkiler ve birkaç baş- kaldın dışında genellikle banş ıçinde yaşamıştı Maya. Uvgarlığuı sonu da bir bilmece Uygarlığın başlangıa gibi sonucu da bir bilmece. Pipil Kızılderibleri'- nin kuşatması sonucu dağıldıklan- na, salgın hastalık, kuraklık, zelzele gibi nedenlerle yurtlanndan olduk- lanna inananJar var. Büyük bir olasıbkla sosyal ve pobtik değişik- likler sonucu işçi sınıfi aristokrat din adamlanna başkaldırmaya başlayı- nca çıkan iç kanşıkbkta kavim Ûder- lerinin aralanndaki anlaşmazhklar- la çökmüştü. Tikal ormanlan ornitolojik (kuş- bibm), entomolojik (böcekbiüm) ve botanik (bitkibih'm) çabşmalar açısından da çok ilginç bir yer. Bu- rada hiç sıkılmadan günlerce kalabı- lir insan. Ve Tikal'a varmak da en azından Tikal kadar eşine az rast- lanır bir deneyim. 30 saatlik bir yolculuk Başkent Guatemala'dan onsekiz saatbk bir yolculuk sonucu kuram- sal olarak Tikal'a vanlabilmesi gere- kirse de, yağmurlu mevsimlerde tro- pik ormanlarda, gereğinde otobüsü itmek için paçalan sıvamak gerekti- ğini ve yolculuğun, sırasmda 29-30 saateçıktığını söylüyorlar. Pervane- li uçakla ise Flores 35 dakika. Bura- dan Tikal otobüsle bir buçuk saat. Aynı yoldan dönmek istemiyenler, otobüsle Belize sınınnda Melchor de Mencos kasabasına varabiliyor ve buradan yürüyerek sının geçebi- liyor. Böylece eski "Ingiliz Hondurası", 145.000 nüfuslu, Guatemala ile Meksika arasına sıkışmış, Behze ül- kesıni de görmüş oluyor. Avuç ici kadar ülkede türlü ırk var: Creole. Maya, Karaibb karadenb, Avrupalı (bir tür Almanca konuşan Menno- nit'ler bunlar), Kuzey Amerikah, Arap (çoğunluk Lübnanlı), Çinli (Canton eyaletinden) ve Hintb. %75 Creole îngilizcesi konuşuyor, % 15"inin anadili İspanyolca. Sabahın beşınde biniyoruz Mek- sika sınınna giden otobüse. Yoldaki köylerden birinde kelepçeli bir tu- tuklu bindiriyorlar. Arka sıralarda gençten bir zenci, pilb teybinde Lfo- nel Rkhie'nin o acıkb aşk türküsü "Heüo, Is It Me You're Thinking Of 'u dinliyor. Yava§ yavaş göriinüm değişıyor Başkent Belmppan'da durup meyve abyoruz. Öğle üstü Belize kentinde otobüs değiştiriliyor. Ya- vaş yavaş göriinüm değişiyor. Ingilizce konuşan yolcular azab- yor. Yabancılar dostlaşıyor, anılar değiştokuş ediliyor. Dört saat sonra Chetumal'dayız. Oysa Meksika bir başka öykü, bir başka ö> küyü yaşa- yanlann mutlu mutsuz başka bir öyküsü... GAP'ın meyvelerini robot toplayacak EMEL GÜL GAZİANTEP - Gaziantep Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölüm Başkanı Prof. Dr. Sedat Bayseç başkanlığmda gebştirilen proje ile ürelilen robot, Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) bölgesinin tanm ürünlerinin toplanmasında ve sanayide kullanılabilecek. G.Ü. Makina Mühendisb'ği bölümünde yapılan endüstri robotuna video kameralar yardımıyla görme duyusu kazandınldığını, proje üzerinde 4y]|(Jırçali£tıkIannı söyleyen Gaziantep Üniversitesi Mühendisbk Fakültesi Makina Teorisi Ana Bilim Dalı Başkanı Doç. Bayseç, "Robota görme duyusu kazandırma çalışması fakültemizde yapddı. Ayrıca robota ses ile kumanda edebilmek için de çalışmalanmız sürüyor. Görüntü analizine bizim baktığımız teknikle bakan yok. Şu an 2 milyon bilginin 64"e birini renk ve şekil olarak aynştırabiliyor, iki ayn video kameradan gelen a> nı objenin konumu >e ory antasyonu hakkında bilgiJer elde ediyor ve robot gördüğü objeyi eli ile tutabiliyor" dedı. Projeyidestekleyen DPT'den, 4 yıl önce destek için 190 milyon lira geldiğini belirten Doç. Dr. Bayseç. robota öğrenme modülünü ele ahp peşpeşe gelen hareketleri öğrettiklerini bebrterek, "Bunlar bilgisayann beUeğine kaydediliyor. Sonra da playback yapılıyor. Robotumuz böylece çok iyi yörüngeyi takip ediyor. Hassasiyeti de çok iyi" diye konuştu. Bebek ölümleri toprakla bağlantılı LONDRA (AA) - Islak ve nemli topraklarda yaşayan anne ve babadan doğan bebeklerin, kuru arazilerde doğan bebeklere oranla, bir yaşına gelmeden hayatlanru kaybetme riskinin fazla olduğu açıklandı. Middlesex Üniversitesi'ndeki bilim adamlannın altı bölgedeki doğum evlerinde, 10yıldan beri sürdürdükleri araştırmada, yaş ve sürekli nemli topraklarda dünyaya gelen bebeklerdeki ölüm oranının yüzde 31 daha fazla olduğu anlaşıldı. Araştumayı yöneten ekibin lideri Prof. Penning Rowsell, bebeğin yaşamında çevresel koşullann önemb rol oynadığını bebrterek. ölüm nedenlerinin; kar veya yağmur şekünde sürekli yağış alan, toprağı nemli ve soğuk ikbmde yaşayan bebeğin veya annenin daha fazla soğuk algınlığına yakalanmalan ve teneffüs güçlüğü çekmelerinden kaynaklandığmı söyledi. Sağbk BakanbğTna verilen raporun hazırlayıcılanndan Dr. Maureen Fordham da bebek ölümlennin, evlerin ıslak değil. kuru toprak üzerine inşa edilmek suretiyle kısmen de olsa önlenebileceğini kaydetti. Nereden çıkü bu süslüHava rüzgarh... Güvercinler. uçuş güvenliklerini yeterli görmemişçesine telin üstüne tünemişler. Bunda olağandışı bir şey de yok, bunu hep yaparlar! Olağandışı olan. yanlanndaki rengârenk papağanî "Pet Shop'iarda sorsanız beş-on mily ondan aşağı fiyat biçilmeyen bu "süslü" yaratık, nasıl olup da kafesinden çıkmış? Dahası, kafesiyle birlikte kapatıldığı dükkan ya da evden nasıl bir yol bulup da kendini sokağa atmış? Bunu bilen yok... Söylenebilecek tek şey. boylesine ""değerli"" bir kuşu yakalayabilenin cebinin oldukça iyi para göreceği. (FÖTOGR.AF: GARBİS ÖZATA Y) Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürü Özgen yabana arkeologlara el değmemiş bölgelerin önerileceğini söyledi Yabanalar, Anadolu'yu keşfe çıkacak ANK\RA (ANKA) - Kültür Ba- kanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürü Prof. Engjn özgen, Ana- dolu'da keşfedibnemiş bölgelerdeki arkeolojik değerlerin gün ışığına çı- kanlabilmesi amaayla, Türkiye'de kazı yapmak isteyen yabancı arkeo- loglara Trakya ve Karadeniz gibi el değmemiş bölgelerin önerileceğini bildirdi. Amtlar ve Müzeler Genel Müdü- rü Prof. Engin Özgen, Anadolu'nun binlerce yıllık bir birikime sahip ol- duğu ve kazılarla bu kültürlerin or- taya çıkanlmasının hedeflendiğini söyledi. 1993 kazı döneminde Ba- kanlar Kurulu izniyle 44,10 yabana arkeolog heyeti tarafından 32 ve ka- tıbmb kurtarma kazılan 35 olmak üzere toplam 111 bölgede kazı ya- pıldığını ve kazılar sonucunda 3 bin 243 eserin envanterlere kayıtlannm geçirildiğini belirtti. Özgen. "Oylum Höyük'te Hitit dönemine ait tunçtan yapılmış bir tann heykeli bulundu. Bu da Oylum Höyüğü'nün Hitit döneminin önemli bir merkezi olduğunu ortaya koyu- yor. Biz, sadece müzeleri zenginleş- A nıtlar ve Müzeler Genel Müdürü Prof. Engin Özgen, Anadolu'da keşfedilmemiş bölgelerdeki arkeolojik değerlerin ortaya çıkanlabilmesi için, yabancı arkeologlara, Trakya ve Karadeniz gibi el değmemiş bölgelerin önerileceğini bildirdi. 1993 kazı döneminde Bakanlar Kurulu izniyle 44,10 yabancı arkeolog heyeti tarafından 32 ve katılımlı kurtarma kazılan 35 olmak üzere toplam 111 bölgede kazı yapıldığını belirtti. tirmek için kazı yapmıyoruz. Biz, binlerce yıl önce insanlar nasıl ya- şamış, neİer yemiş. neler giymiş, nasıl bir kültürü yaşamış, yani o dönemle- rin resmini çıkarmak istiyonız. Tabii bunlann yanı sn-a. bazı buluntular elde ediyoruz, bu da bizinı için bir ka- zanç" dedi. Yabancı kazılar Özgen, 1993 kazı döneminde Al- manya, ABD, İngiltere, Fransa, Italya, İsveç, Belçika, Hollanda ve Japonya'dan gelen 32 arkeoloğun Anadolu'da kaa çahşmalan yaptı- ğını söyledi. Önceki dönemlerde yabancı ar- keologlara istedikleri bölgelerde, herhangi bir koşul koymaksızın kazı izinleri verildiğini kaydeden Özgen, bu uygulamanın kaldı- nldığını ve kazı sonucu çıkanlan eserlere onanm zorunluluğu geuril- diğini söyledi. Aynca yeni bir uygu- lamayla yabana arkeologlara kazı bölgeleri önermeye başlayacaklannı kaydeden Özgen. "Anadolu'da, Yu- nanistan'dan çok antik Yunan kenti ve İtaiya'dan çok antik Roma kenti var. Anadolu büyük bir hazine Yani yabancdann kendi kültürleri için de Anadolu büyük bir hazine. Bu yüzden, bölgelerini biz önereceğiz. Şu anda Batı Anadolu >e Güney Batı Anadolu'da kazılar yoğunlaşmtş du- rumda, ama Trakya. Karadeniz, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'da bir- çok kazı yapılması gereken alan var. Bu bölgelerdeki arkeolojik değerlerin de gün ışığına çıkarılması gerekir" diye konuştu. Özgen. Anadolu'nun sahip oldu- ğu kültürel ve arkeolojik değerleri- nin saptanabilmesi amaayla başla- tılan kültür envanteri çalışmalannın da başanlı bir şekilde sürdürüldüğü- nü söyledi. Türk ve yabana kaa ekiplerinin kendilerine gösterilen bölgelerde yapüklan kazılar sonucu çıkanlan eserleri haritalarda işaretleyerek en- vanter çalışmalannın yapıldığını bil- diren Özgen, "Türkiye'de nelere sa- hip olduğumuz ortaya çıkacak. Ama Anadolu o kadar geniş bir alan ve o kadar çok uygarlıklara ev sahipiiği yapmış bir bölge ki. bu yüzden de en- vanter çalışmaları birkaç yıl daha sü- recek" dedi. 4 Kalitesiz hayal bile kurmaym' GAZİANTEP (AA) - Türk Stan- dartlan Enstitüsü (TSE) Gazian- tep Bölge Müdürü Sedat Cengiz, ISO 9000'in kaliteb yaşamın gü- vencesi olduğunu, kabtesiz hayal bile kurulmaması gerektiğini söy- ledi. Cengiz. kalitesiz hayalin ürünü olan düşüncenin de kalitesiz olacağını kaydettı. Cengiz, hayallerin. rüyalann ve düşüncelerin kaliteb olması gerektiğınedikkatiçekerek. "Böylece o düşüncenin dönüştüğü proje de. projenin uygulanması da kaliteli olacaktır. Kalite, siyasi, coğrafi ve askeri sınır tanımaz ve mutlaka hedefine ulaşn*" dedi. Dünyanın yaşanabilirbğirii korumanın. kaliteyi bilmek ve uygulamakla mümkün oîabileceğinı belirten Cengiz, şöy!8 konuştu: "Bundan böyle kaliteli düşünmek zonındayız. Kaliteli düşünüp kaliteU vaşaınak. ISO 9000^ uygulanabilirliğine bağlıdır. Kaliteli tükctip. y aşarsak, dünyanın en mutlu toplumu oluruz. Dünyanın kıt kaynaklan yerinde kullanıbnalı. Bu, gelecek kuşaklann barış ve huzunı için zorunludur. Savurganlığm önlenmesi için kalite kullanılmalı ve benimsenmeli. Ekonomik sonınları giderebilmek, ihtiyaçları karşılamak. üretilen madde > e mamullerin, hizmetlerin, insanlığa yanıt *ermesini sağla> abilmek, kalite ile söz konusu olabilir. İnsanlar, tatmin olabildikleri sürece, kişi veya toplum olarak huzura kavuşabilirler." 'Et ve süt üretiminde büyük sorun var' İZMİR(AA)-Şüt.Et.Gıda Sanayıcileri ve Üreticılen Birbği (SETBİR) Genel Başkanı Selçuk Vaşar. et ve süt üretiminin. toplumunen büyük sorunu olduğunu, ancak yeterince dile getirilmediğini ve yankı uyandırmadığını söyledi. Türkiye'de çiftçinin desteklenmesi için, baskı gücü olması gerektiğini ifadeeden Yaşar. "Pamuk, tütün. fındık. buğday çiftçisinin baskı gücü var. Besicinin yok. Bu nedenle yeterince desteklenmiyor, ikinci planda kalıyor" dedi. Besicilerin baskı gücü olmamasının. hayvanalığın başb başına bir uğraş alanı olamamasından da kaynaklandığmı anlatan Yaşar. şunlan söyledi: "Besicilik asıl iş olarak görülmüyor. Bitkisel tartmın yanı sıra yapılıyor. Her ciftçi, ekip diktiği tarlasmın kenannda, 8-10 tavuk, 3-5 koyun, 1 inek besliyor. Buğdaydan. tütünden, pamuktan, fındıktan veya çaydan iyi para kazandıysa sütün, etin. yumurtanın değerini bulmaması, girdilerin yükselmesi. devletten destek görmemesinin üzerinde durmuyor. Mücadele etmiyor. Hakkını aramıyor." Avrupa Birliği ülkelerinde hayvanabğm tanm içindeki payının yüzde 50 olduğunu, Türkiye'de ise bu oranın yüzde 15-20'ye kadar düştüğünü kaydeden Yaşar, "1993 yılında taruna 45 trilyon lira sübvansiyon yapıldı. Bu pararun en fazla 2 trilyonu hayvancılığa aktanklı. Oysa hayvancılığa en az 20 trilyon lira ayrılmalıydı" diye konuştu.