Katalog

Cumhuriyel70.YISAYI24M5 S A N A T K U L T U R M A G A Z İ N T E L E V İ Z Y O N 14MART1994PUARTESİ ^Bayramiç Belediyesi tarafından kamyonlara yol açabilmek amacıyla, bir tarih yıkılıyor Eskibinalanyok edelım,yeniyollaraçalım tBRAHtVl GÜNEL Bayramıç, tarihte ilk "Gûzellik Yanşması"mn düzenlendiği. Troya Kralı Priamos'un oğlu Paris'ın jüri üyelıği yaptığı tda Dağı'nın (bugün- k ü acüyla Kaz Dağı) eteklennde ku- rulu, Çanakkale ıline bağlı tanhi bir ilçe. Tanh boyunca. Perslenn, Spar- talılann. Romalılann. Bizans'ın isti- lasına uğramış, çeşitli kültürler yok olmuş ya da yağmalanmış. Kent adını, yöre halkının bayramlarda dinsel görevlerini yerine getirmek için burada toplanması üzerine alnuş. Bugün yadsıdığımız, tarihi dokuyu yok farzederek neredeyse masa başında üreulmiş plan anlayı- şının somut örneği, bugün Bayra- miç'te yaşanıyor. Kenün merkezin- de yer alan, yüzyılımızın başında yapıimış, Osmanlı sivil mimarisinin tüm özelliklerinı üzerinde taşıyan, yaklaşık 90 yılhk tarihi Konak Otel yerinde kalma savaşı veriyor Önüne ne gelirse keselim düşüncesi Önce var olan kentı yok sayan bir anlayışla, "Her kente büyük bir yol gerekir" mantığından hareket edilip önüne ne gehrse keselim düşüncesi uygulanıyor. Yenı yola eskı binalan yok ederek geçme anlayışı burada da yaşanıyor. Üstelik Bayramiç'te nüfus patlaması da yok, aynca tari- hi bir kent. Kentin tanhi dokusu, yeşil ilışkisi bugünkü boyutlarda korunarak, yeni gelişmeleri başka noktalara çekerek taşınması gere- kırken Bayramıç Belediyesi tarafın- Tarihbir kentinbelleğidir,vazgeçmemeli OKTAY EKtNCÎ Bu soru, oldum olası kentlerimmn "Imar Gündemmi" belirledi: "Yol mu önemli; tarih tni?" Aslında, hiç kuşkusuz ikısi de önemli Bir kentin yaşayabilmesi için, yoldan vazgeçmek oldukça zor. Hele Türkiye gibi, ulaşım politikasıru "tümüyle" karayoluna bağlamış bir ülkede, "yol" denince hemen her şeyin bir kenara itilmesi, artık gelenek haline geldi. Ama, yine bir kentin yaşayabilmesi için, tarihten de vazgeçmek, bir o kadar zor; hatta "olanaksa" denilebilir. Çünkü tarih, o kentin salt bir "eski eseri" değil, daha da önemlisı "belleği". Belleğını yıtıren bir ınsan, nasıl ki "insanca yaşamım" da yitirmiş oluyorsa, tarihsel dokusunu, vanı "köklerini" yitiren bir kent de "uygarca bir kent yaşamım" terk ediyor demektir. Bir cümle daha söylersek, "kimliğini sürdürecek gelişmesi için gerekli kaynaklannı kurutnyor" demektir. Üstelik, yüzlerce ve binlerce yılda oluşan, bir daha ele geçmesi olanaksız kaynaklannı... Işte bu nedenle, özellikle tarihsel kentlerin bir yandan ulaşım, otopark vb. gibi altyapı düzenlemelerini yapabılmek, ama öbür yandan kentin belleğini ve "uygarük kaynaklannı" da otomobil aşkına yok etmemek için, çağdaş şehirciliğin başvurduğu bir bilimsel yöntem var: "Koruma Planlaması." Ülkemizde de 70'li yıllann sonlanndan bu yana yaygınlaşünlmaya çalışılan "koruma planlan" ile, tarihsel kent dokulannın "korunarak" gelişmesi için temel imar kararlan belirleniyor. Ve, bu kararlar belirlenirken de, "kfiltûr variıklannı yıkmadan" altyapı sorunlannı çözmek planlamanın birincil hedefıni oluşturuyor. Bayramiç'teki, "eski eser" olarak tescilli tarihi Konak Otel'in başına gelenleri değerlendirdiğimizde, ne yazık ki işte bu "çağdaş koruma biuncinin" hâlâ yeterince güçlenmediğini görüyoruz. Kentin en önemli tarihsel yapılanndan birini, "tarihsel belleğin" yanında önemi çok daha az olan bir yol projesı için yıkmaya kalkaşmak; üstelik bunu için "Koruma İmar Planı" karan oluşturmak, kent kimliğine ve kültür mırasına karşı hala "göstermelik" bir saygı beslediğimizi çağnşunyor. Oysa yapılması gereken, tarihi bınayı "yıkarak geri çekmek" gibi işin kolayına kaçmak değil, "uygarlığı yok etmeden ulaşımı çözmek" gibi, zor ama çağdaş bir çabayı yeğlemek olmah. Neyse ki, Kültür BakanlığYnın müdahalesiyle, kültürümüz ve geleceğımiz açısından "giderilmesi olanaksız" bir tahnbat, "tarih tümüyle yok edilmeden" durdurulabildi. Bu talihsiz olay artık bir ders olmah ve kültür mirasımız olan eski yapılann "imar yollarına" kurban edilmesi anlamına gelen şu "yıkma ve taşuna" rezaletine artık son verilmeli... dan kamyonlara yol açabilmek amacıyla bir tanh yıkıhyor. Konak Otel, kentın tam odak noktasında. boyutlan ile yüz yılımızın başındaki egemen üslup anlayışının güzel bir örneği. Bayramiç Belediyesi, yakın zamana kadar otel olarak kullanı- lan yapıyı ıstimlak ederek, yapılan imar projesi kapsamında, yol geniş- letmek amacıyla tescilinin kaldınl- ması ve yeni yapı adasına taşınması için, bir yıl önce Bursa Kültür ve Ta- biat Varhklannı Koruma Kuruluna baş vuruluyor. Prof. Dr. Metin Sö- zen başkanlığındakı Bursa Kurulu. kentsel _ sitı kapsayan "Koruma Amaçlı İmar Planı yapılmadığı için. ancak, yapıldıktan sonra bu konu- nun tartışılabileceğini belediye baş- kanına toplantıda iletiyor. Ancak belediye başkanı, Çanakkale bölge- sinın Edirne Kurulu'na devrolması üzerine tekrar başvuruda bulunu- yor. Edirne Kurulu 26 Ocak 1994 tanhinde Prof. İsmet Ağaryıhnaz başkanhğında toplanarak 1714 no'- lu karan ile, yapılan koruma amaçlı imar planında getirilen 12 metre ge- nışlığindeki yolun açılabilmesi için kaydınlarak hazırlanacak restoras- yon projesinin kurul onayına sunul- ması karara baglaruyor. Bavramiç'in DYP'li Belediye Başkanı Zeki Şim- şek. karan cebine koyar koymaz, Bayramiç'e döner ve yıkımı başlatır. Kültür Bakanlığı Kültür ve Tabi- at Varhklannı Koruma Genel Mü- dürlüğü ise duruma müdahale ede- rek kararda Koruma Amaçlı İmar Planı'nda getirilen 12 metrelik yol önerisinden söz edilmekle birlikte, planın ve restorasyon projesinin Edirne Kurulu'na resmi olarak ile- tilmediğini saptar. Karan yeniden görüşülmek üzere Edirne Kurulu'- na gen göndenr. Aynca plan değer- lendirilinceye kadar herhangı bir fı- ziki müdahalede bulunulmamasını ister. Yıkımın devam edildiğinin öğ- renilmesi üzerine harekete geçen Kültür Bakanlığı Müsteşan Emre Kongar, Çanakkale Valiliği'ne, Bay- ramiç Kaymakamlığı ve Belediye Başkanlığı'na 28 şubat tarihinde ya- zı göndererek yıkımı durdurur. Alınan karar ile ilgili görüşlenne başvurduğumuz Edirne Kültür ve Tabiat Varhklannı Koruma Kuru- lu Başkanı Prof. İsmet Ağaryıhnaz, alınan karann imar projesı kapsa- mında olduğunu savunarak, ana ar- terin kilitlendiğını ve başka yerden yol geçmesinin mümkün olmadığmı söyledi. Yapının yeni yerinde, öz- gün halinde yapılmasmın mümkün olduğunu söyleyen Ağaryılmaz. "Bi- rinci gnıp yapı hariç diğerleri önemli değil. Üçüncü sınıf bir yapının aynen yapılması mümkün. Esasında yol 17 metreydi, biz 12 metreye indirdik. Yanmda tarihi cami var ve çınar ağacı var. Bina zaten harap durum- da" dedi. Bayramiç Belediyesi için bir yıl önce tespit çalışmaîan yapıp. proje önerisi götüren Mimar Sinan Ünı- versitesi öğretim üyelerinden Prof. Ruşen Dora ise, otelın yakın zamana kadar kullanıldığını belirterek, res- torasyon projesinin olmadığını söy- ledi. Projenin kurula sunulmadan kaydınlma karannın alınmasının yanlış olacağını vurgulayan Dora, şöyle konuştu: "Restorasyon projesinin içersinde de, mevcut binanın tam rölevesi olma- sı gerekir. Değişiklik varsa. y enileme projesinin röleve eki olarak hazırlan- ması lazun. Dış ve iç fotoğraflannın eksiksiz olması lazun. Koruma kuru- lu yol genişletilmesine karar veremez. imar planında, 60 ydlık Bayramiç il- çesinin kasaba kinih'ğinin korunması gerekirken, hangi yeni kimlik arayışı yetkisini üzerlerinde taşıyarak, yeni bir gömlek giydirilmek isteniyor. Otelin arkasında eski çarşı dokusu var. Muhtemelen bu yol ile o da kay- bolacak ve yerini apartmanlara terk edecek." Kent için düşünceler Prof. Ruşen Dora, kent için öne- rilerini şöyle sıraladı: "Eski eserler kesinlikle konına- cak. Anıt ağaç ve çamlar korunacak. Belediyenin önünde duran Atatürk büstü, yeni bir düzenleme ile şanına yakışır bir şekiMe temsil edilecek. Kente dışardan gelen çift bandlı yol, şehir kimliğini yırtarak eski otel ve cami arasından ileri gitmeyecek. Da- hası zcmin dokusu, geniş giriş yolu ile, saptanan iç yollar arasında fark- lılık içinde olacak ki kentin eski kün- liği zedelenmesin \e yozlaşmasın. çarşı yolu ve çevresi yapıları 2-3 kat- tan fazla olmasın." Prof. Ruşen Dora. aynca kent ıçensindekı genış yola gereksinim olmadığını söyleyerek. çevre yolu uygulaması ile. kent ıçi trafığinın ra- hatlatılabıleceğıni söyledı. "Binayı, yeniden restore ederek kullanılır hale getirmesi gereken belediye başkanı- nın hangi görüşe hi/met ettiğini anla- mak mümkün değil" dedı. Develerine vergi istendi, mahkemeye başvurdu NEVŞEHİR - Nevşehir'in merkeze bağlı LJçhısar kasabasında taşımacılıkta kullandığı iki devesine götürü usulde vergi uygulanan deve sahibı Recep Demirci, verginın iptalı için mahkemeye başvurdu. Esas mesleğının demır kavnakçılığı olduğunu söyleyen 3 çocuk Babası Demira, 6 >ıl çabşüğı Nevşehir Belediyesi'nden kadroya ahnmadığı için aynlmak zorunda kaldığını, daha sonra da Suudi Arabistan'a işçı olarak gittiğini söylüyor. En iyi develer Aydın'da Suudi Arabistan'da işlerin iyi gıtmemesi üzerine, burada gördüğü develeri memleketi olan Uçhisar'da taşımacılıkta ılginç bir yöntemle kullanabıleceğini anladığım söyleyen Demirci şöyle konuştu: " Arabtstan'dan dönüşümde Türkiye'de en iyi develerin Aydın'da olduğunu öğrendim. Borç harç, Aydın'dan iki deve alarak l çhisar'a geldim. Sonra da bunlan bağ bahçe işlerinde yük hayvanı olarak kullanmaya başladım. Ancak L çhisar turistik bir merkez olduğu için bölgeye gelen yerli ve yabancı turistİer deveye binerek tur yapmak amacında olduklannı söyleyince boş v akitlerimde bu tşi yapmaya başladım. Bağ bahçe işlerinde kuDanıyorum Turistlerin verdikleri bahşişlerin y anında bağ ve bahçe işlerimde deveyi kullanıyordum. Lçhisar kalesinde turist gezdirdiğim bir sırada Nevşehir maliyesinden görevliler gelerek yaptığım bu işin kazanç türii olduğunu ileri sürerek beni götürü usulde vergilendirdiler. Ben de hakkımı sonuna kadar savunabilmek için mahkemeye başvurdum. Çünkü tüm Türkiye genelinde çiftçilerimiz evlerinde besledikleri süt ineklerinin yanında atlı arabalarla geçimlerini sağlıy orlar. Deve de bir hay\an, at da inek de nihayetinde. Bir türlü anlam veremiyomm. Anayasınm 9. maddesinde tanm araçlan ile hayvanlann her türlü v ergiden muaf olduğunu açıkça belirten hükümler olmasına rağmen böylesine bir uygulamaya maruz bırakıldun. Hakkımı sonuna kadar arayacağım. Yapılan yanlışlığın mahkeme tarafından da görüunesini temenni ediyorum" dedı. Şanghay'da bardaktan boşanırcasına y ağmur y ağdığı günlerde insanlar, yağrnurluklanyla sokaklan gökkuşağına çeviriyorlar. Çin'ingeçmişiylegeleceğinin birleştiğişehir: Şanghay NATIONAL GEOGRAPHIC WTLLIAMS.ELLIS Bence Şanghay"ı ilk defa görmek için en uygun zaman. yağmurun bardaktan boşanırcasına yağdığı ve milyonlarca bisikleth'nin san. kınnı- n, ma\i yağmurluklanna bürünüp şehri bir gökkuşağına çevirdiği bir gün olabifîr. Şanghay'a, Huangpu Nehri'nden gelip şehrin tarihi bınalannın da bu- lunduğu ünlü gezinti yeri Bund li- manına çıkmak. yine ilk defa için uygun bir seçimdir. Hem burada, bugünlerde Şanghay'a ve Çin'in gü- neydoğusundaki pek çok kente ha- kim olan yepyeni bir değişim havası da solunabiîir. Şanghay'ın özelb'ği, Çin hüküme- ti tarafından 2010 yılında sadece Çin'in değil, bütün dünyanın ticaret ve bankacılık merkezi olmak için se- çilmiş olması. Bu amaca ulaşılama- sa bile, en azından bir fınans devi olarak Hong Kong'u sollaması bek- leniyor Şanghay'dan. Amaç çok büyük ve ulaşılması güç olsa da, bu- na ulaşmak için çabalar başlamış bile. İşte bu yüzden bugünlerde Şanghay'da en önemli şey 'piyasa'. Şimdıye kadar sıkı bir denetim altın- da tutulan ekonomının ıplen gevşe- tılmış ve Şanghay lılann gınşıma ruhlannın uyanması ıçın her şey >a- pılıyor. Bu gelişmelere paralel ola- rak da. şehirde senn ve ferahlatıa bir özgürlük havası esıyor. Şang- hay'da yaşayan 13 milyon kişı tam bir özgürlük sarhoşluğu ıçınde. Bir zamanlann konuşmaya ürken hal- kı, aşk ve nefret, umut ve umutsuz- luk hakkında rahatça fıkir beyan ediyor. Bu gelişmelere en zor ayak uydu- ranlarise hıç kuşkusuz yaşlılar. Sol- muş mavi Mao ceketiyle Puşkin'in heykeli alunda oturan Chi Chang da bu yaşlılardan bın. "Bugünlerde Şanghay mı?" dıyor soruma. "Her- kes para kazanıyor. ama bu iyi mi kötü mü bilcmiyorum." 90 yıl önce Chi Chang doğduğu zaman. Şanghay. ahlakın son dere- ce düşük olduğu bir yerdi ve sadece Doğu'nun Paris'ı olarak değil aynı zamanda Doğu'nun genelevı olarak da anılırdı. Konuştuğum diğer yaş- lılar gibi Chi de bu dönem hakkında çok şey hatırlamıyordu. Sankı İ949'da komünıstlenn ıktıdara gel- mesınden önceki tüm anılannı yitir- miş gıbiydi. Şanghay için en kötü dönem, 1966-76 arasında, Kızıl Muhafızla- nn demırden bir yumrukla egemen olduğu Kültür Devrimi dönemiydi. Bu dönemde rengarenk Şanghay, gri ve soluk bir hava almıştı. Bu sert KUZEY ve kasvetli şehirde köpek beslemek bile yasaktı. Bugün. polisin her rastladığı kö- peğı öldürdüğü dönem geride kal- mış durumda. Artık Şanghay'da ısteyen köpek besleyebilıyor, fakat genelde küçük köpekler rağbet gö- rüyor. Bunun nedenı. şehirde cıddı bir ev sorununun yaşanması ve mevcut evlerin sadece bir yatak sı- ğacak birer odadan ibaret olması. Bu bilgjleri aldıgım Wang Jian Chu, küçücük birdükkanda ev hay- vanlan salıyor. Bugünlerde Şang- hay 'da saal başında, Wang'ın kur- duğu gibi beş yenı işin kurulduğu söyleniyor. Uyuyan bir ejderhanın kükreye- rek uyanışını andıran bu gelişmele- nn bir de sevimsiz yanı var. Şehirde yaşamanın maliyetı çok yüksek. Lüks bir otelde ıçilen bir bıranın malıyeti 7 dolar ve bu para, bir köy- lünün aylık gelirinin hemen hemen yansınaeşit. Bana birayı ikram eden Çinli dos- tumun adı Zhou Benbiao. Zhou, bir işadamı. Belinde iki çağn cihazı ta- kılı. Uzun süre devlete ait bir tekstil fırmasında çalıştıktan sonra kendı şirketını kurmuş. Onda, diğer Şang- hay lılarda da gözlediğim ve onlan diğer Çinlilerden ayıran gururlu ve kendini beğenen bir hava var. Şang- hay 'dan ötesinde karanlık bir boş- luk olduğunu düşünen diğer Şang- hay doğumlular gıbı seçkın bir aksanla Mandarin konuşuyor. Çin'in en Batılı şehri olan Şang- hay 'da Park Lane, Ruede Moulin, Avenue Edvvard VII gibi yer ısımle- rine rastlamak mümkün. 1839-1842 arasında süren Afyon Savaşı'nı yü- rüten Avrupalılar burada epeyce iz bırakmışlar. Daha sonra İngilizler gelmiş ve haşmetli granit yapılanyla dikkat çeken Bund nhtımını inşa etmişler Onlara katılan Amenkalılar ve Fransızlarla Şanghay. uluslararası bölgc ılan edılmış Çok daha sonra- lan da 20 kadar Beyaz Rus %e Nazı'- lerden kaçan binlerce Avrupalı Yahudinin kurluluş umııdu olmuş bu şehir. Bu kadar uluslararası bir yapıya sahıp bir şehir Komünist Parti hıyerarşisi ıçınde kuşkuyla karşılanınca da, merkezi hükümet. şehrin bütün parasal kaynaklannı emmiş ve Şanghay'ı gittikçe eskıyıp bozulan bir altyapıyla bırakmış. Halbuki Çin komünizminın temel- leri burada aülmışü. 1921"de. arala- nnda Mao Zedung'un da bulundu- ğu 12 delegeyle toplanan ilk partı kongresınin yapıldığı ev, bugün faz- la ziyaretçisi olmayan bir müze. Çünkü Şanghay halİcı müze gezmek yerine hisse senetleriyle oynamayı tercih ediyor. 1993'ün ilk dört ayında Şanghay "- ın sanayi üretıminin %20 oranında artması AT&T. Du Pont. Hiton: Sheraton. Hitachi. Volksvvagen gibi uluslararası de\ şirketlerin dıkka- tinden kaçmadı ve yatınmlar hız- landı. Bu hızlı gehşmelerden kuşku du- yanlar ise yok değil. İnsan haklan- nın açıkça ıhlal edildığı. ıhraç edıle- cek mallann üretiminde cezaevle- nndekı insan gücünden faydalanıl- dığı, aykın olmanın pek hoş karşı- lanmadığı bu ülkede, bu aşın hedeflere ulaşmanın bir hayal oldu- ğunu duşiınen çok sayıda ınsan \ar. \\ne de şehirde süregıden hare- ketlılık. buraya çok sayıda lunsti çekmeye yetıyor Bund nhtımında gezınen k'alabalık pek fazla para harcamıyor. fakat burada bulun- malan bile. bir süre sonra harcama- ya başlayacaklannı göstenyor. Şanghay halkı dansa \e de özel- likle balo danslanna çok meraklı. Şımdı yaşlan 30-40 arasında olup gençlıklennı Kültür Devrımı sıra- sında geçirip dans etmeyı öğreneme- mış olanlar hanç herkes dans edi- yor. Parklarda güneş doğarken çok sayıda Şanghaylının yumuşak ve öl- çülü hareketlerden oluşan "taı ji ku- an" yaptığı bu şehirde ürkütücü bir trafık \ar Binlerce otobüs ve taksınin ve sa- yılan gittikçe artan özel arabalann yanı sıra her gun 6-7 milyon bisiklet- li Şanghay sokaklannı dolduruyor. Trafık hemen hemen hıç kımıldamı- yor \e sokaklan korna ve bısikletle- nn zıl seslen dolduruyor Sokaklar zaten çok dar. bir de bisikletliler ek- lenınce ne araçlara ne de yayalara geçecek yer kalıyor. Bu kalabalık şehirde başını soka- cak bir e\ bulmak da büyük bir so- nın. Şanghay'da kişi başına düşen metrekare. hemen hemen çift kişilik bir yatak ebatlannda. Bu yüzden de evler son derece küçük ve alçak ta- vanlı.