Catalog

6 Mahmut KİPER Metalurji Mühendisi USİAD Sanayi ve Teknoloji Politikaları Çalışma Grubu Yeniden doğuşun öykülerinden… C S TRATEJİ Amerikalıların korkusuna Ruslarla iş yaptırmaktan çekiniliyor özel sektör ise zaten çekingen davranıyor. Bunun üzerine hem kamu hem özel nitelikte olan İş Bankası ve Şişecam’a "siz bir şeyler yapın" deniyor. Protokol Nisan 1957’de imzalanıyor ve Sovyetler Birliği’nde tam 54 gün sürecek bir ziyarete çıkılıyor. Şişecam’ın 46 kişiyi eğitim için Sovyetler’e göndermesi fabrikanın kuruluşu esnasında 60 kişilik Sovyet heyetinin Türkiye’ye gelmesi öngörülüyor. Soğuk savaşın en heyheyli yıllarında 6 aylığına Sovyetler Birliği’ne gidecek ekibin seçimini MİT denetliyor. Şişecam’a satılmayan teknoloji 15 yıl sonra tarihe karışacaktır. Ardından, 1960’lardan 1970’lerin sonuna, dünya düz cam üretimini dönüştüren yüzdürme (float) teknolojisini Türkiye’ye getirmenin zamanı 1977’de Pilkington ile imzalanan anlaşma protokolü ile gelir ve böylece Şişecam bugün kendisini cam üretiminde dünya devi yapan önemli adımlardan birini daha atmış olur. Türkiye Şişe ve Cam AŞ; Paşabahçe Cam ile başlayan cam ev eşyası üretimine ülkemizdeki ve yurtdışındaki pek çok üretim tesisinde düz cam, cam ambalaj ve kimyasalları gibi pek çok temel üretim alanını da katarak bugün dünyanın en büyük 3 cam üreticisinden biridir. Oysa Şişecam’a o gün olumsuz yanıt veren şirketlerden Glaverbel şirketi, Japon Asahi Glass tarafından, Pilkington ise Japon NSG tarafından satın alınarak tarihe karıştılar, DETAG 1980’li yılları göremedi. K urtuluş Savaşı sonrası genç Cumhuriyet’in ilk sınai girişimlerinden biri de cam sanayisinin kurulması olmuştur. 1931’de hazırlanmaya başlanan Birinci Sanayi Planı’nda cam sanayinin kuruluşu da öngörülmektedir. Bundan sonraki gelişmeleri, TMMOB’nin Mühendislik Mimarlık ÖyküleriI kitabında, Dr. Baha Kuban’ın yazdıklarını esas alarak anlatalım. Cumhuriyet Hükümeti 1934 yılında çıkardığı bir kararname ile İş Bankası’na Türkiye’de cam sanayisini kurma görevini verir. Ülkenin ilk cam üretim tesisinin temeli 14 Ağustos 1934’te Beykoz Paşabahçe'de atılır. Paşabahçe Cam, Fransız Fours Stein firmasından getirilen ilk kalıplar ve bazıları 1902’de kapanan Modiana fabrikasından gelen cam ustaları ile 1 Temmuz 1935’de üretime başlar. O dönemlerdeki tüm tesisler gibi, Paşabahçe cam fabrikasının kuruluşu ile de Atatürk yakından ilgilenmektedir. Karşılaşılabilecek zorlukların aşılması için en yakın arkadaşlarından Kılıç Ali, Hacı Mehmet, Cavit ve Mustafa Mecdi Boysan Beyleri idare meclisine koyar. Bu arada kendisi de tam üç kez fabrikayı ziyarete gelir. 27 Mayıs 1935’de henüz montaj devam etmektedir ve fabrikanın tarihinde unutulmaz bir gün yaşanır. Fabrikanın umum müdürü Adnan Berkay’ın anılarından devam edelim: "Büyük Atamız, yanında Şişe ve Cam Fabrikası Şirketi’nin İdare Meclisi Reisi Sayın Bay Ali Kılıç, Salih Bozok, Hasan Cavit, Hacı Mehmet ve diğer zevat olduğu halde ansızın fabrikaya geldiler. Deha ve enerji fışkıran nazarları ile yapılmakta olan işleri tetkikten sonra bana hitaben: ‘Adnan Bey, bu fabrikada kesme kristal cam da yapılacak mı?’ sualini tevcih buyurdular. Ben, fabrika tesisatı meyanında kristal cam imaline mahsus tertibatın bulunmadığını, ilk merhalede kristal imalatının müşkülatını, böyle bir fabrikasyonun ilerde ele alınmasının düşünüldüğünü izaha çalışırken, müşfik fakat itiraz kabul etmeyen kat’i bir sesle, ‘ben bundan böyle soframda kendi fabrikamızın kristal bardaklarını kullanmayı isterdim, yapılabilir ise memnun kalırım’ emrini verdiler. Bu direktif bizim için ikinci bir enerji kaynağı oldu. Geceyi gündüze katarak kristal cam imaline lüzumlu tertibatı kısa bir zaman içerisinde fabrikaya ilave ettik. Mübarek Atamız için ‘KA’ inisyalini taşıyan kesme ve oymalı bardak takımlarını Çankaya’ya gönderirken heyecandan kalbim duracak gibi idi. Acaba büyük Ata yaptığımızı beğenecek miydi?’’ Mustafa Kemal, ülkenin tesislerinde üretilen cam ürünleri tabii ki beğenir ve konuklarını hep bu Paşabahçe bardaklarıyla ağırlar. Fabrikanın en önemli üretim kalemlerinden biri, günde 30,000 adet ile idare lambası camlarıdır. O dönemin Türkiye’sinde elektrik dağıtımının durumu hatırlanırsa bu durum daha iyi anlaşılabilir. 1936’dan kuruluşunun ikinci yılında 6,884,174 şişe yapan fabrika 1937 yılı başında bu kapasiteyi 11,704,643 ‘e çıkarmış ve bir yıl sonra ise 3 milyon daha artmıştı. 1942 yılına gelindiğinde Paşabahçe fabrikasında 500600 Cumhuriyetin cam sanayisi Cumhuriyetin kuruluş yıllarında her şeyden yoksun olan Türkiye, büyük bir heyecanla bütün sektörlere el attı. İlklerden birini de cam sanayisi oluşturdu. Atatürk’ün bizzat yönlendirmeleri sonucu cam sanayisi Paşabahçe’yi yarattı… çeşit kalıp vardı ve bir günde 60,000 adet mamul çıkıyordu. Şişe ve Cam şirketi, 1960’larda teknolojisini 1913 yılında patentlenmiş ancak o zamanların hakim teknolojisi olan Fourcalt teknolojisi ile yenilemek istediğinde, hakim kuruluşlar teknolojiyi satmaya yanaşmamışlardır. EĞİTİM İÇİN SSCB’YE Genç Cumhuriyet’in KİT’lerle başlayan sanayileşme atılımı sırasında Sovyetler Birliği’nden önemli destekler sağlandığı biliniyor. İşte o dönemde Rijov adında bir Rus mühendisi Malatya, Kayseri, Nazilli bez fabrikalarının kuruluşunda önemli katkılar sağlıyor. Bu mühendis ülkesine dönünce Hafif Sanayi Bakanı oluyor. Tam 14 yıl Sovyetler’de bakanlık yapıyor. Türkiye’nin NATO üyeliğinden sonra komşuluk ilişkilerini geliştirmek için Türkiye’yi iyi tanıyan Rijov Ankara’ya Büyükelçi olarak gönderiliyor. Başvekil Adnan Menderes’i ziyaret eden Rijov, Batılı dostlarınızın kurmak istemedikleri tüm fabrikaları kurmaya razıyız mesajını iletiyor. Konu Bakanlar Kurulunda tartışılıyor. Herhangi bir kamu kuruluşuna Atatürk’ün fabrika ziyaretlerinden... CAM SANAYİSİNİN GELECEĞİ Dr. Baha Kuban, daha önce sözü edilen öyküde cam sanayi için bugünleri ve geleceği şöyle değerlendirmektedir; Sanayi devriminde makinelerin uygulandığı ilk üretim dallarından olan cam üretimi bugün el imalatı camlar dışında hemen tümüyle otomatik bir üretim teknolojisidir. En gelişmiş proses kontrol tekniklerinin, bulanık mantıktan matematiksel modellemeye kadar bir çok ileri simülasyon araçlarının kullanıldığı cam üretimi; bugün hammadde işlemeden cam kompozisyonu ve ergitmeye, şekillendirme teknolojilerinden ürün işleme ve paketlemeye kadar ileri teknoloji vurgusunu fazlasıyla hak etmektedir. Cam bir olgunluk dönemi ürünü olmasına ve üretim teknolojisi de üretkenlik artışlarının ve teknik yenilik fırsatlarının temel kaynağı olmasına rağmen bu malzemenin geniş bir gelişme ufku olduğu son 50 yılda geliştirilen, cam elyaftan optik elyafa ve optik camlara, cam seramiklerden ekran camları ve biyocamlara, pek çok yeni ürüne bakarak görülebilir. Önümüzdeki yıllarda eko verimlilik kapsamında enerji tasarrufuna yönelik yasal düzenlemeler ve yaptırımların çok daha