Catalog

Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net ovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Güney Kafkasya’da başlayan jeopolitik mücadele olanca hızıyla devam ediyor. 20. yüzyılın sonlarından itibaren Güney Kafkasya uğruna verilen jeopolitik mücadele daha önceki asırlardan farklı olarak savaşlarla değil projeler üzerinden yürütülmektedir. Bu bağlamda enerji, demir, kara ve su yolları gibi projeler jeopolitik mücadelenin aracına dönüştü. Bu tür projelerin gerçekleşmesi bölgenin jeopolitik ve jeoekonimik yapısını projenin destekçisi olan büyük güçlerin lehine değiştirebilmektedir. Bu projeler büyük güçlerin bölgeye yerleşebilmesi ve varlığını koruyabilmesi için bir araç olduğu için savaşların yerini aldı. BTC (BaküTiflisCeyhan) gerçekleştikten sonra TürkiyeGürcistanAzerbaycan üçlüsünün ilişkileri geliştiği gibi projenin destekçisi ABD’nin bölgede varlığı Rusya ile mücadele edebilecek düzeye ulaştı. Rusya ve İran’ın BTC ve BTE’ye (BaküTiflisErzurum) karşı çıkma nedenlerinden biri de buydu. Diğer taraftan bu projelerin gerçekleşmesi bölgedeki görece küçük devletlerin de siyasi ve ekonomik gücünü artırdı. Daha önceki projelerden büyük gelirler elde eden bölge ülkeleri bağımsız bir şekilde yeni projelerin parçası olabildi. Yeni ve farklı projeler özellikle küçük ülkeler için sadece ekonomik anlamda değil siyasi anlamda da çok şey ifade etmektedir. Her bir güzergah, içinden geçtiği ülkeye dış politika seçeneği sunmaktadır. Bu tür projeler bölgesel entegrasyonu pekiştirecek niteliğe sahip olsa da taraflar arasında siyasi ve ekonomik denge eşit olmadığı halde büyük güçlerin bölgede pozisyonunun kuvvetlenmesine neden olmaktadır. Güney Kafkasya bölgesinde hem jeopolitik mücadelenin devam ettiğinin işareti olan hem de daha önceki projelerin ekonomik ve siyasi katkısının olduğu yeni bir projenin çalışmaları hızla devam etmektedir. Uluslararası bir projenin bölgesel parçası olan bu proje bölgenin jeopolitik ve jeoekonomik dengesini değiştirebilecek özelliğe sahiptir. Büyük güçler, bölgesel etkinliklerini projelerle sağlamaya çalışıyor… C S TRATEJİ 21 maliyeti 600 milyon dolar olacağı hesaplanan RusyaAzerbaycanİran demiryolunun en masraflı kısmı İran’da bulunmaktadır. İranABD krizinde Azerbaycan’da ABD askeri üslerinin kurulabileceği ve Azerbaycan’la İran ilişkilerinin gerginleşebileceği konuşulurken Azerbaycan tam tersi adımlar atmaktadır. Daha önce İran’la saldırmazlık anlaşması imzalayan Azerbaycan, şimdi de İran’ı izolasyondan çıkaracak adımlar atarak bu krizde taraf olmadığını göstermektedir. Bütün bunların karşısında beklentisi İran’ın Ermenistan siyasetinin değişmesidir. İran bu proje için ciddi hazırlıklar yapmakta ve projeye çok büyük önem vermektedir. İran projenin, hayali olan Doğuyla Batı arasında köprü olma isteğine ışık tutacağına inanmaktadır. Bunun da ötesinde proje İran’ın hem Batı hem de Asya ülkeleriyle ilişkilerinin gelişmesini sağlayarak ABD tarafından uygulanan ambargoların delinmesine çok büyük katkı sağlayacaktır. Ayrıca proje, İran’ın Hazar Denizi, Basra Körfezi ve Hürmüz Boğazı çevresindeki limanlarının gelişimine katkıda bulunacaktır. Proje aynı zamanda Rusya ve İran’ı karasal olarak bağlayacak bir projedir. Sovyetler döneminde AzerbaycanErmenistan üzerinden geçen demiryoluyla bağlanan Rusya ve İran, Ermenistan’ın Azerbaycan topraklarını işgal etmesi ve işgal altındaki topraklarda demiryollarının tamamen kullanılamaz hale getirilmesinden sonra Hazar Denizi üzerinden bağlantı kurdu. Fakat Hazar Denizi güzergahı iki ülke arasındaki ticari ve diğer alanlardaki taşımacılıkta tam verimliliği ile çalışılamıyordu. Ayrıca son yıllarda hem her iki devletin hem de Azerbaycan’ın Asya devletleri ile kargo taşımacılığında artış yaşanmaktadır. Bu projenin gerekleşmesinden Rusya da büyük faydalar sağlamayı planlamaktadır. 2004 yılında Rusya GüneyKuzey koridorunun kendi topraklarındaki kısmını tamamladı. Şimdi İran demiryollarının yenileştirilmesi için çalışmaları Rusya yürütmektedir. Rusya bu anlamda İran demiryollarının yenileştirilmesinden de büyük kar elde edecektir. Hem demiryollarının elektrik hatlarıyla donatılması hem de demiryolları için lokomotiften vagonlara kadar bir çok ürün satması Rusya ekonomisine katkı sağlayacaktır. Bunun da ötesinde bu demiryolunun gerçekleşmesi Rusya ürünlerinin Hint Okyanusu’na çıkışını sağlayacaktır S Kafkaslarda proje mücadelesi Sovyetlerin dağılmasının ardından Kafkaslarda yeniden başlayan güç mücadelesi, büyük güçlerin projelerini ön plana çıkarmasıyla sürüyor. BTC, AzerbaycanGürcistanTürkiye üçlüsünü bölgede güçlendirirken, ABD’yi de öne çıkardı. Rusya, kuzeygüney demir yolu projesiyle karşılık veriyor. Azerbaycan Ulaştırma Bakanlığı’ndan Sedreddin Mammaedov’un sözlerine göre Güney–Kuzey demiryolu projesi Azerbaycan için KATB (KarsAhalkelekTiflisBakü Demir Yolu)) kadar önemli bir projedir. İranABD gerginliğinin bölgeye yansımaları ve İran uzmanları tarafından hazırlanan projenin Rusya tarafından kabul edilmemesi nedeniyle konsorsiyum oluşturma çalışmaları uzadı. 29 Mart 2008’de Tahran’da taraflar arasında KuzeyGüney koridoru projesi çerçevesinde Gezvin(İran)Reşt(İran)Astara(İran)Astara(Azerbaycan) demiryolunun yapımında konsorsiyumun oluşturulması için ön anlaşma imzalandı. Mayıs ayında Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de yapılması planlanan üçlü toplantıda ise RusyaAzerbaycanİran arasında proje için konsorsiyum oluşturulması planlanmaktadır. GüneyKuzey projesi çerçevesinde Azerbaycan’da 8.5 km’lik yeni demiryolu, her biri 1050 m uzunluğunda dört istasyon yolu, sınırda gümrük, vize ve tamir noktası yapılacaktır. Azerbaycan’la İran Astara nehri üzerinde 101 metre uzunluğunda köprü yapılması planlamaktadır. Toplam MÜCADELE SÜRÜYOR Uluslararası taşımacılık koridoru olan GüneyKuzey Koridoru’nun yapımına dair çalışmalar Eylül 2000’den itibaren Rusya, İran ve Hindistan arasında başladı ve 11 Mayıs 2002’de taraflar arasında anlaşmaya varıldı. GüneyKuzey koridoruyla Baltık Denizi’nden, Basra Körfezi ve Hint Okyanusu’ndaki limanlara transit taşımacılık yapılması planlanmaktadır. Uzmanların hesaplamalarına göre bu koridor Doğu Avrupa ile Güney Asya arasında taşımacılık süresini 10 gün düşürecektir. Günümüzde Doğu Avrupa ve Güney Asya arasındaki taşımacılık Süveyş Kanalı üzerinden 3035 günde yapılmaktadır ki, GüneyKuzey koridorundan bu süre 2025 güne düşecektir ve taşımacılık maliyeti de Süveyş Kanalı’na nazaran yüzde 15 daha ucuz olacaktır. Azerbaycan’ın bu projeye 2005 yılında katılmasıyla Güney Kafkasya bu projenin bir parçası oldu. 20 Mayıs 2004’de İran, Azerbaycan ve Rusya Ulaştırma Bakanları arasında GüneyKuzey Koridoru’nun bölgesel parçası RusyaAzerbaycanİran demiryolu hattının inşası, onarılması ve birleştirilmesi için ortak konsorsiyum oluşturulması yönünde bir karar alındı. ERMENİSTAN’IN YALNIZLIĞI DERİNLEŞİYOR Daha önce bölgesel projelerin dışında kalan Ermenistan yeni fırsatları değerlendirmek için bölgedeki iki önemli müttefiki Rusya ve İran’ın da desteğini alarak projenin bir parçası olmaya ve yalnızlıktan kurtulmaya çalıştı. Fakat Ermenistan’ın projede yer alması durumunda kendisinin katılmayacağını beyan eden Azerbaycan’ın baskıları sonucunda Ermenistan projenin dışında kaldı. Ancak hala Ermenistan’ın proje dışında kalması kesinleşmiş değil. Ermenistan’ın bu koridora dahil edilebilmesi için Ermenistan Ermenistan, BTC’den de dışlanmıştı... demiryollarının İran üzerinde bu koridora bağlanabileceğinden bahsedilmektedir. Nitekim İranErmenistan arasında demiryolu yapımı için görüşmeler devam etmektedir. Fakat GüneyKuzey demiryolunun iştirakçisi Azerbaycan’ın Ermenistan’ın bu projeye katılmasına kesinlikle karşı çıkmasının da ötesinde Ermenistanİran demiryolu projesinin gerçekleşmesi için 1 milyar dolara ihtiyaç vardır ki, son derece yüksek bir maliyet. Azerbaycan topraklarından çekilmemekte direnen Ermenistan yönetimi ülkenin geleceğini tehlikeye atacak kadar Ermenistan’ı bölgede yalnızlığa itmektedir.