Catalog

10 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu ve Kafkasya Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net C S TRATEJİ görüşmelerde ifade etmiş ve istenilen sonucu elde etmişlerdi. Uzmanların ısrarları sonucu tahmini olarak Azerbaycan’a 400420 tank ve 400 kadar da zırhlı muharebe aracı kotası verilmiştir. Fakat 15 Mayıs 1992’de anlaşma günü Rusya’nın çalışmaları sonucu Azerbaycan Savunma Bakanı Rehim Gazıyev çok daha az sayıda silahın Azerbaycan’a verilmesini kabul etmiştir. Ermenistan’ın saldırılarının devam ettiği o günlerde Azerbaycan cephedeki silah sayısını bu anlaşmayla kısıtlamak zorunda kalmıştır. Ermenistan tarafı ise gerçek silah sayısını gösteren haritayı yetkililere vermemiş ve Rusya tarafı anlaşmada öngörülenden çok sayıda silahı Ermenistan’a devretmiştir. Bu anlaşma Azerbaycan’da ciddi itirazlara neden olmuş hatta son onaylama tarihi olan 15 Mayıs 1997’ye kadar Azerbaycan parlamentosu anlaşmayı onaylamamıştı. Fakat uluslararası baskı ve özellikle ABD’nin telkinleri sonucu Azerbaycan Meclisi son gün anlaşmayı onayladı. SSCB silahlarının paylaşılması için Rusya ve Azerbaycan arasında ikili anlaşma 1993’de imzalandı. Ermenistan uzmanları ise dönemin Rusya yöneticilerinin görevi kötüye kullanmalarından kaynaklanarak SSCB’den Azerbaycan’a daha çok silah devrettiğini iddia etmiştir. SSCB’nin silah mülkünden Azerbaycan’a bazı silahlar daha çok ayrılmış olsa da daha sonra bu silahlar AKKA çerçevesinde eritilmiş ve Azerbaycan’ın silah miktarı belirlenen kotaya düşürülmüştür. Fakat Azerbaycan Ermenistan’ın silahlanmaya ve işgal altındaki bölgelere silah yığmaya devam etmesi durumunda AKKA’dan çekilebileceğini ifade etmektedir. Özellikle Azerbaycan tarafı Ermenistan’ın anlaşma dışında kalan işgal altındaki Azerbaycan topraklarında silah sakladığına dikkat çekmeye çalışmaktadır. Diğer taraftan ise anlaşma çerçevesinde Azerbaycan’a ayrılan kotanın genişletilmesini istemektedir. Özellikle 14 Temmuz 2007’de Bölge devletleri ve ayrılıkçı grupların tek çıkar yolu… Ü ç Güney Kafkasya devletinin de silahlanmayı ulusal güvenliği için vazgeçilmez unsur olarak görmesi bölgede silahlanma yarışını her gün daha da kuvvetlendirmektedir. Buna bir de Güney Kafkasya bölgesindeki ayrılıkçıların silahlanmasını katarsak bölgedeki silahlanma yarışı ciddi bir tehlike olarak karşımıza çıkmaktadır. Güney Kafkasya ülkelerinin silahlanmasının temelini bölgedeki durumda aramak gerekmektedir. Her üç ülke silahlanmayı dış politika sorunlarını çözmek için bir araç olarak görmektedir ve silahlı kuvvetleri güçlü olan devletlerin dış politikası da başarılı olur mantığından hareket etmektedir. Özellikle Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki silahlanma yarışı uluslararası camianın dikkatini çekmekte ve hatta tepkilere neden olmaktadır. Bu silahlanma yarışının şiddetlenmesi tarafların Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Antlaşması’nı (AKKA) eleştirmesine neden olmaktadır. Silahlanma yarışında komşu devletlerden geri kalmayan Ermenistan, Azerbaycan’ın AKKA’yı ihlal ettiğini gündeme taşıyarak bölgedeki askeri dengenin Azerbaycan lehine değişmesinden rahatsız olmakta. Bu bağlamda Azerbaycan’ın silahlanmasının karşılığını uluslararası baskıyla almak istemektedir. Azerbaycan tarafı ise AKKA çerçevesinde kendine ayrılan silah kotasını adil bulmamakta ve bu kotanın değişmesi gerektiğini ifade etmektedir. Kafkasya silahlanıyor Dünyanın sorunlu bölgelerinden olan Kafkasya’da silahlanma yarışı da hızla sürüyor. Toprakları işgal altında olan Azerbaycan, kabul edilebilir nedenlerle savunma harcamalarını artırıyor. Ermenistan ise, diasporanın ve Rusya’nın yardımıyla karşılık veriyor. ŞubatMart 1992’de SSCB’nin silah mülkünün paylaşılması için devam eden görüşmelere katılan Azerbaycanlı uzmanlar teklif edilen kotayı kabul etmediler. Azerbaycanlı uzmanlara göre Azerbaycan diğer iki Güney Kafkasya devletinden yüzölçümü, nüfus ve sınırlarının uzunluğu bakımından daha büyüktü ve dolayısıyla silah mülkü paylaşılırken bu fark gözetilmeliydi. Azerbaycanlı uzmanlar Azerbaycan’ın silah kotasının Ermenistan’dan 2, Gürcistan’dan ise 1.5 kat fazla olması gerektiğini SSCB SİLAHLARININ PAYLAŞILMASI Avrupa'nın güvenlik stratejisinde köşe taşı sayılan AKKA, NATO ile Varşova Paktı arasında 1990'da Paris'te imzalandı. 1992'de yürürlüğe giren anlaşma Atlantik'ten Ural dağlarına kadar olan bölgede ağır silah konuşlandırılmasına sınırlama getirdi. AKKA beş kategoride antlaşmayla sınırlandırılmış teçhizat konusunda yasal açıdan bağlayıcı sınırlar getirmektedir. Antlaşma, kapsamlı bilgi alışverişi, tebliğler ve yerinde teftiş ve denetim düzenlemeleri ile ilgili şartları da içermekteydi. Fakat 25 Aralık 1991’de resmi olarak SSCB’nin varlığına son verildikten sonra 15 yeni bağımsız devlet ortaya çıktı. Bütün yeni bağımsız devletler AKKA’nın uygulama alanındaydı ve Batı bu anlaşmanın bu devletlerce uygulanmasını istiyordu. 10 Ocak 1992’deki NATO’nun Brüksel toplantısında ilk defa yeni bağımsız devletlerle NATO üyeleri bir araya geldi ve Rusya temsilcisi AKKA’nın eski SSCB alanında uygulanmasını kendilerinin onaylayacağını ve denetleyeceğini ifade etti. Yeni bağımsız devletlerin temsilcileri buna itiraz etti ve Rusya ile yeni bağımsız devletler arasında SSCB’nin silah mülkünün paylaşılması için görüşmeler başladı. 16 Ocak 1992’de Minsk’te konuyla ilgili taraflar arasında yapılan toplantıda Rusya tarafı SSCB’nin silah mülkünün 2/3’sinin kendisine ait olduğu ve eski SSCB alanında AKKA’nın uygulanmasının Rusya tarafından yönetileceğini ifade etti. Diğer cumhuriyetlerin temsilcileri buna itiraz ettiler ve bunun üzerine taraflar arasında ŞubatMart 1992 tarihinde görüşmeler yapıldı. Bu görüşmelerden sonra 15 Mayıs 1992’de Özbekistan’ın başkenti Taşkent’te SSCB’nin silah mülkünün paylaşılması anlaşması imzalandı. Taşkent’te bulunan her üç Güney Kafkasya Cumhuriyeti’ne eşit sayıda konvansiyonel silah bulundurma imkanı verildi. (bkz. Tablo 1.) Tablo 1. 15 Mayıs 1992 Taşkent Anlaşması’nın belirlediği kota ÜLKE TANK ZIRH. ARAÇ TOP UÇAK HELİK Gürcistan ..................220........................220 ................285 ..................100......................50 Ermenistan..................220........................220 ................285 ..................100......................50 Azerbaycan ................220........................220 ................285 ..................100......................50 Tablo 2. Azerbaycan, Ermenistan ve İşgal altındaki Azerbaycan topraklarındaki silah sayısı Asker Sayı Yedek asker sayısı Uçaklar Azerbaycan 7280 bin 575 bin 25 Mi24; 11 Su24; 3 Su25; 5 MiG25; 4 Su27, 29MiG29, 24JF17, 10Tu16. 40Mi24, 13 Mi8; 9 – Mi 6, 7Mi2 230 322 305 Rusya tarafından kiralanan Gebele radar üssü, Lerik, Akstafa ve Bakü’de ABD tarafından yapılan radar üssü. Ermenistan 70 bin 300 bin 25 :Su25; 1 MiG25; 2 İL76 23 – Mi8; 12 Mi24 102 168/60 225 72 çeşit Zenit tipi Uçak savarlar Ayrılıkçı bölge 2025 bin 60 bine kadar Yok Helikopter Tank Zırhlı Muharebe Araçları 122 mm Top Hava Savunma Sistemi Yok 316 145/179 251 Yok Tablo 3.Yıllara göre Azerbaycan ve Ermenistan’ın Askeri Bütçeleri Yıl $ (milyon) GSMH Yıl $ (milyon) GSMH 1992 202 2.5 1992 83.6 2.2 93 211 4.9 93 46.6 2.3 94 107 3.7 94 95 89 2.7 95 79.1 4.1 96 78 2.3 97 90 2.3 AZERBAYCAN 98 99 2000 01 102 133 141 160 2.4 2.6 2.3 2.3 02 172 2.2 03 215 2.4 04 05 260 314 2.6 2.5 04 05 115 133 2.7 2.7 06 07 571 1.100 06 156 07 276 AZERBAYCAN KOTADAN RAHATSIZ 96 97 68.2 86.6. 3.3 3.9 ERMENİSTAN 98 99 2000 01 02 03 85.6 87.4 90.4 88.1 89.7 105 3.5 3.7 3.6 3.1 2.7 2.7