Catalog

Ainur NOGAYEVA TUSAM Avrasya Araştırmaları Masası anogayeva@tusam.net Kültür ve ekonomi alanındaki uygulamalar dikkat çekici… C S TRATEJİ 5 bu soğukluğa öncelikle Rus şirketi "Rusal" ile yaşanan sorunların sebep olduğuna dikkat çekiyorlar. Ayrıca Rahmon’un Cumhurbaşkanlık görevine seçilmesinden sonra Orta Asya liderlerinin ilk olarak Rusya’yı ziyaret etme geleneğini bozarak Çin, Mısır ve Suriye’yi ziyaret etmesi de bu soğukluğu doğruluyor. Tacikistan yönetimini Rusya’dan soğutan diğer neden de Moskova’nın gittikçe Özbekistan’la yakınlaşmasıdır. Sınır sorunu ve ekonomide yaşanan gerginlikler, Tacikistan’ın Özbekistan’a 2000’den itibaren vize uygulamasına geçmesine neden olmuştu, yakın dönemde de iki ülke arasındaki ilişkiler hala istenilen seviyede değil. Rahmon’un yeni düzenlemeleri Rus medyası tarafından Rus karşıtı uygulamalar olarak yansıtılıyor. Ancak diğer Orta Asya ülkelerinden farklı olan ve bölgede büyük ülkeler arasında sıkışmış bir devlet olan Tacikistan’ın –tıpkı diğer Orta Asya ülkeleri gibi tek seçeneği, denge politikası gütmektir. Ekonomik açıdan bölgedeki en zayıf ülke olan ve çalışabilir nüfusunun yüzde 40’ı yurtdışında çalışmak zorunda kalan Tacikistan, ülkeye yatırım çekmek için uğraşıyor. Rus medyasının "yayılma beklerken" gibi alaycı başlıklarla haberi duyurmasına rağmen Rahmon’un Ocak ayındaki Çin ziyaretini bu çerçevede değerlendirmek mümkündür. Diğer yandan Tacikistan bölge oyuncularının yanı sıra Avrupa ülkelerinin Orta Asya’ya yoğun ilgisinden de payını almış durumdadır. 28 Mart’ta Kazakistan’ın başkenti Astana’da ABOrta Asya toplantısı yapılmış ve Haziran ayında AB’nin Orta Asya stratejisinin belirleneceği açıklanmıştı. Yakın tarihlerde AGİT dönem başkanı bölgeyi ziyaret etti ve bu ziyaretler sırasında AB yetkililerinin insan hakları ve özgürlükler konusunda eskisine nazaran yumuşak ifadeler kullandığı gözlemlendi. Kaçınılmaz gerçek ise günümüzde çıkar ilişkileri ve enerji odaklı ilişkilerde Tacikistan’ın da hem iyi komşuluk ilişkileri kurmak, hem de milli değerlerini korumak zorunda olduğudur. Dipnot: 1 Cavid Veliyev, İran, Tacikistan'a 'yatırım' yapıyor, Strateji dergisi, sayı:111, Ekim 2006 on günlerde Kırgızistan ve Ukrayna’daki siyasi krizler ile Kafkasya’yı ve Orta Asya’yı kapsayan enerji konusundaki gelişmeler Orta Asya’nın bir parçası olan ama diğer dört ülkeden (Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Türkmenistan) dil ve kültür açısından farklı olan Tacikistan’daki gelişmeleri gölgelemişti. Kasım 2006’da Cumhurbaşkanlığı görevine tekrar seçilen Emomali Rahmonov, ülke çapında büyük reformlar yapmaya girişti. Tacikistan, elektrik kesintileri, ekonomik sıkıntılar, yüksek seviyelerde seyreden işsizlik ve yolsuzlukla mücadele ediyor. Rahmonov önce milli kimlik kazandırma yolunda bazı uygulamaları hayata geçirdi. Ülke liderinin "Kültür devrimi"ne bizzat öncülük yaptığını söylemek yerinde olacaktır. Halkın kendi milli değerlerini öne çıkaracak ve yavaş yavaş Sovyet geleneklerinden arınmayı sağlayacak uygulamaları başlattı. Sovyet döneminden kalan bir uygulama olan soyadların sonuna eklenen "ov" ekinin kaldırması bunun ilk adımıydı. Devlet başkanı bu değişikliği kendisiyle başlattı ve Rahmonov soyadındaki Sovyet eklentisini kaldırarak "Rahmon" oldu. Bu haberin devlet televizyonundan verildiği 26 Mart günü yetkili organlar da yeni doğan çocuklara Tacik isimlerin verilmesine ilişkin düzenlemelerin yapılması konusunda göreve çağrıldı. Rahmon, Nisan ayında da AfganistanTacikistan sınırında bulunmuş olan ve günümüzde Londra’nın ünlü uygarlık tarihi müzesi British Museum’nda sergilenen MÖ 5. ve 4. yüzyıllara ait 170 parçalık Amu Derya hazinelerinin geri verilmesi talebini dile getirmişti. Bunlardan başka Rahmon, ülke ekonomisini olumsuz etkileyen bazı halk ve devlet seviyesindeki uygulamalara da son verdi. Örneğin, aile bütçelerini olumsuz etkileyen pahalı kutlamalara sınırlama getirildi. Bunların başında okullarda düzenlenen mezuniyet törenleri geliyor. Tacikistan’ın başkenti Duşanbe’nin Belediye Başkanı Mahmadsaid Ubaydullaev her yıl Nisan ayının sonunda kutlanan "Başkent Günü"nde eğlence programı yapılmayacağını belirterek Devlet Başkanına destek verdi. Ayrıca Ubaydullaev Duşanbe’de hafta içi yapılacak olan kültür faaliyetlerinin ancak 17.00’den sonra gerçekleştirileceğine dair bir karar aldı. Bu sınırlamaların yanı sıra okullarda mini etek giyilmesi ve mücevher takılması yasaklandı. Ekim 2005’te de Tacikistan Eğitim Bakanlığı’nın okullarda başörtüsü takılmasını yasaklaması ve Rahmon’un öğrencilerin öğrenimleri haricinde, camilerde çok fazla zaman geçirdiklerine dair eleştirileri medyada geniş yankı bulmuştu. Böylece, düz liselerde okuyan kız çocukların hicap, çarşaf, başörtüsü veya türban gibi İslami (!) giyim ile okula gelmesi yasağına milli örf ve adetlere uymadığı gerekçesiyle mini etek de eklenmiştir. S Tacikistan ‘özüne dönüyor’ konulacağını belirtti. Ülke ekonomisine katkı sağlayacak bir diğer girişim de zengin çocukların pahalı arabalarla gezmesinin ve okullarda cep telefonu kullanılmasının yasaklanmasına ilişkin alınan kararlardır. Devlet Başkanı, Yolsuzlukla Mücadele Dairesi’ne pahalı araba sahipleri hakkında soruşturma yapılması emrini verdi ve soruşturma sonuçlarının Cumhurbaşkanının internet sitesinde yayınlanmasını istedi. Ne var ki yasakların ters bir tepki yaratması ihtimalinden endişe duyan kesimler de var. Öte yandan bu önlemlerin halkın yaşam seviyesinin yükseltilmesine katkı sağlayacağını kabul etmekle birlikte Cumhurbaşkanının mevcut durumunu koruma arzusunun da bu önlemlerin alınmasında etkili olduğunu savunan uzmanlar da bulunuyor. Sovyetlerin dağılmasıyla bağımsızlığını kazanan Orta Asya ülkesi Tacikistan’da, Fars kültürüne dönüş yönündeki çabalar dikkat çekiyor. Devlet Başkanı Rahmanov, soyadını Rahmon olarak değiştirdi. Moskova, girişimlerin Rusya karşıtı olduğunu savunuyor. ‘TÜRK DENİZİ’NDE ARİ ADASI’ Rahmon’un son dönemde Tacikleri köklerine ve milli değerlerine önem verdiğine ve hatta bu konuda Aralık 2006’de vefat eden Türkmenbaşı’nı örnek aldığına işaret eden bazı araştırmacılar bunu Taciklerin Rusya’nın ekseninden çıkma arzusuna bağlıyorlar. Orta Asya’nın diğer dört devletinin halklarından farklı olarak Tacikler Fars medeniyetine mensupturlar. Resmi dili Farsça olan Tacikistan'la ilgili, "Türk Denizi'nde Ari Adası" tanımlaması yapılıyor.(1) 2006 yılı Tacikistan’da Ari Medeniyeti Yılı ilan edilmişti. Bu yıl gerçekleştirilen faaliyetlerin amacı Taciklerin kültür mirasının zenginliklerine dikkat çekmek ve milli kimliği oluşturmak idi. Bununla vurgulanan nokta da din ve kültür konularıdır. Bu bağlamda Tacik yönetiminin bir amacının da radikal dini akımların önüne set çekmek olduğu da söylenebilir. Farklılığından dolayı kendini yalnız hissetmesi ve komşu ülkeler ile iyi ilişkilerinin olmaması Tacikistan’ın İran’a yaklaşması sonucunu doğuruyor. TacikistanRusya ilişkilerinin soğuduğunu belirten bölge uzmanları YOLSUZLUKLA MÜCADELE Yolsuzlukla mücadele kapsamındaki bir uygulama da vatandaşların sahip oldukları mülkün kayıt altına alınması/yasallaştırılması oldu. Nisan ayında ulusa sesleniş konuşmasında böyle bir yasaya ihtiyaç duyulduğunu dile getiren Rahmon, mülkü yasalaştırma hakkının bir kez tanınacağını, bu süre içinde kayıt altına alınmayan mala devlet tarafından el Rahmon