Catalog

komutanlara ihtiyaç Fars milliyetçileri gösteri yapıyor... duymaktaydılar. Tecrübeli komutanların yetişmesi için de bir askeri teşkilat oluşturmak, diğer bir deyişle askeri bir okul açmak gerekliydi. Bu nedenle Türkmen yönetimi, Türkiye’den Türk subaylarını "öğretmen" olarak davet etti. Öğretmen olarak davet edilen bu subayların hepsi, Enver Paşa ile birlikte "Türkistan hareketi" içinde yar almış kişilerdi.(10) Türkmenler, bağımsızlıklarını sağlayabilmek ve güçlerini artırmak için büyük bir çaba gösterirlerken, 1925 yılı içinde İran yönetimi tarafından Türkmenlere karşı tam bir seferberlik ilan edildi. Bu arada, İran yönetiminde de karışıklıklar baş göstermişti. Tahran’da Rıza Han, İngiltere’nin desteğiyle İran tahtına geçmek için hazırlıklara başlamıştı. Ancak, Rıza Han’ın tahta çıkması için son bir hamle kalmıştı: Türkmen ayaklanmasını bastırmak.(11) 1925 Ekim ayından itibaren, Türkmenler, İran birlikleri karşısında zor duruma düştüler. Hükümet birlikleri, Türkmenlerin yoğunluklu oldukları, Kümüştepe, Akala ve Günbede Kavus istikametinde harekete geçerek, Türk direnişini durdurdular.(12) birine başvurdu: Sistematik göç. İran yönetimi, Türkmen direnişinin kırıldığı dönemde, 31 Ekim bölgedeki Türkmenleri dengelemek amacıyla, İran 1925 tarihinde Beşinci Meclis, Kaçar sınırları içinde yaşayan binlerce Berberi asıllı kişileri Hanedanlığından Ahmet Şah’ı İran tahtından Türkmen Sahra’ya göç ettirerek, bunları sistemli bir indirerek, yerine Rıza Han’ı "İran Şehinşahı" ilan etti. şekilde bölgeye yerleştirdi. Bunu yaparken İran Böylece, İran’da yüzyıllardır hüküm süren Türk Kaçar hükümeti, Berberileri Türkmenlere karşı bir "silah" Hanedanlığı dönemi resmen sona ermekteydi. İran’da olarak kullanmayı amaçlamıştır.(15) Pehlevi Hanedanlığının iktidara geldiği bu tarih, İran’da Pehleviler döneminde başlatılan sadece Türkmen Sahra’daki Türkmenler için değil, Farslaştırma politikasında Kürtler de kullanılmıştır. başta Azeri Türkleri olmak üzere bütün İran’daki Kuzey Horasan’daki Guçan kentinin kuzey Türkler için zor bir dönemin başladığının ilk işareti bölgelerinde bir kısım Kürt nüfus da bulunmaktadır. idi. Yine aynı bölgede bulunan Dergez ve Aşhane’de ise Rıza Han’ın iktidara gelmesiyle, 12 kasım 1925 Türkmenler ve Kürtler karışık halde yaşamaktadırlar. tarihinde başta bağımsız Türkmen Cumhuriyeti’nin Kümbet Kabus’ta çok az sayıda Kürt mahalleleri Başkanı Osman Ahund olmak üzere birçok Türkmen mevcuttur. Türkmenler gibi Sünni inanca sahip olan boy liderleri Türkmen Sahra’yı terk ederek, söz konusu Kürtler, Pehlevi döneminde Türkmenistan’a geçmek zorunda kaldılar. 1925 yılının Kermanşah’tan Türkmenlerin bölünmesi amacıyla Aralık ayına gelindiğinde ise, bu bölgedeki Türkmen bölgeye zorla yerleştirilmişlerdir. Ancak, şunu önemle ayaklanması/bağımsızlık mücadelesi tamamen belirtmek gerekir ki, İran yönetiminin amacı burada bastırılmış bulunmaktaydı.(13) gerçekleşmemiş, bu Kürtler, "TürkmenKürt kardeşliği"ni savunmakta olup, bölgede herhangi bir istikrarsızlığın çıkmasına meydan vermemektedirler. RAN’IN TÜRKMEN POLİTİKASİ 1925 yılında Rusyaİngiltere ve İran tarafından Şah Rıza Pehlevi, İran tahtına geçtikten ve yapılan nüfus tespitlerinde, Türkmen Sahra halkının Türkmen ayaklanmasını tamamen bastırdıktan sonra, tamamının Türklerden oluştuğu kaydedilmekteyken, hızlı bir şekilde Türkmenlerin bir daha harekete bu demografik yapı, Pehlevi hanedanlığının geçmelerini engellemek için tedbirler almaya başladı. başlamasıyla sistemli bir şekilde yukarıda bahsedilen Bu tedbirler çerçevesinde ilk iş olarak, Türkmenlerin politikalarla değiştirilmeye başlandı. Bu politikaya silahlarını topladı. Bundan sonra, Türkmenlerin zaman zaman basına yansıdığı kadarıyla edinilen meskun olduğu bölgelerde, yönetimin her kademesine bilgiler doğrultusunda, 1979 İran İslam Devriminden İranlı memurları görevlendirdi. Bunların dışında, sonra da devam edildi.(16) Özellikle son dönemde, bölgedeki Türkmen varlığı için asıl tehlike arz eden İran Bakanlar Kurulu’nun 2005 yılında verdiği bir Türkmenleri "İranlılaştırmak" ya da "Farslaştırmak" kararla, Kuzeydoğuda Hazar Denizi kıyısında bulunan amacıyla bölgedeki bütün Türkmen okullarının Gülistan Eyaletindeki Türkmen köylerinin (Zeytunli kapatılmasıydı. Kapatılan okulların yerine Farsça ve Purcan) nüfusunun büyük bir çoğunluğunu Beluç eğitim verme zorunluluğu olan okullar açıldı. ve Sistanilerin oluşturduğu Nizamabad köyü ile Türkmen dilinde eğitim veren okullar, Farsça eğitim birleştirilerek, bu birleşik köye Farsça bir isim olan verme koşuluyla eğitimlerine devam edebileceklerdi. "Neginşehr" adı verildiği kaydedilmektedir. Bundan Pehlevi rejiminin yasakları, zaman geçtikçe farklı başka, Türkmen ili olan Omçali’nin adının Farsça bir alanlara da kaydı ve Türkmenlerin milli kıyafetlerini isim olan "Siminşehr" olarak değiştirildiği, Gümbet giymeleri ve hatta geleneksel içecekleri yeşil çayı Kavus’a bağlı Emçeli, Garki ve Kotuk köylerinin içmeleri bile yasaklandı.(14) isimlerinin ise, coğrafi haritalardan çıkarıldığı da ifade Şah Rıza Pehlevi’nin iktidara gelmesinden sonra edilmektedir.(17) İran hükümeti, Türkmenleri sindirmek ya da asimile İran, bir Türkmen şehri olan Gümbet Kavus’a etmek amacıyla en çok uygulanan yöntemlerden C S TRATEJİ 17 yakın bölgelerde yer alan Türkmen köylerini, Türkmen yoğunluklu nüfus bölgelerinin oluşmasını engellemek amacıyla Gümbet Kavus ile birleştirmekten özenle kaçınmaktadır. Nitekim, 15 Aralık 2005 Şehir Şurası seçimlerinde Türkmenler, en önemli kentleri olan Gümbet Kavus’ta seçimleri kaybetmişlerdir. Yaşar Kalafat’ın da belirttiği üzere, İran parlamentosunda, Türkmen Sahra Partisinden üç Türkmen milletvekili bulunmaktadır.(18) Ancak, Türkmenler, İran Parlamentosu’nda daha fazla milletvekili ile temsil edilmek istemektedirler. Türkmen Sahra bölgesinde yaşayan Türkmenler, kültürel, siyasi alanlarda olduğu gibi ekonomik alanda da oldukça geri kalmışlardır.(19) Bölgeden gelen bilgi ve yapılan araştırmalar çerçevesinde, Türkmen Sahra’nın Hazar Denizi kıyısında yer alan Gümüş Tepe ilçesi civarında çok miktarda doğalgaz ve petrol rezervlerinin bulunduğu kaydedilmektedir. Ancak, İran yönetiminin buradaki yeraltı zenginliklerinin işletilip, kullanılmasına izin vermediği belirtilmektedir. Yöre halkı, doğalgaz ihtiyacını Mazenderen ve Nika’dan karşılamaktadır. Ülkedeki İslam Devrimi’nden sonra da Sünni olan Türkmenlere yönelik sistematik eritme politikaları sürdü. Türkmenler, daha fazla temsil ve kültürel hak istiyorlar… DEMOKRATİK İSTEMLER İran’da yaşayan Türkmenler, kültürlerini/kimliklerini ayakta tutabilmek ve yaşatabilmek için tek başlarına mücadelelerini devam ettirmektedirler. Bunu da kurdukları ve son derece zor şartlar altında çalışan Mahdum Kulu Feraği ve Miras Şiir ve Edebiyat Cemiyetleri aracılığıyla yapmaya çalışmaktadırlar. Kısacası, İran Türkleri, İran’da yaşayan bir toplum olarak, kültürlerini ve "Türklüklerini" yaşatabilmek/varlıklarını koruyabilmek için İran yönetiminden kendilerine biraz daha fazla ekonomik, kültürel ve sosyal anlamda hak talep etmektedirler. Dipnotlar: 1 Bu makale, Akademik Orta Doğu Dergisinin C1, S.2’de yayınlanmış olan makalenin özetidir. 2 Mustafa Balbay, İran Raporu, Cumhuriyet Kitapları, 2.B., İstanbul, 2006, s.124. 3 Aygün Attar, İran’ın Etnik Yapısı (Yakın Dönem ve Günümüzde), Divan Yayıncılık, Ankara, 2006, s.62. 4 Attar, s.223. 5 Balbay, s.121. 6 Balbay, s.124. 7 Ali Kafkasyalı, İran Türkleri Aşık Muhitleri, Eser Ofset, Erzurum, 2006, s.231. 8 Mehmet Saray, "İran Türkleri", Yeni Türkiye (Türk Dünyası Özel Sayısı II), Yıl 3, S.16, TemmuzAğustos, 1997, s.1642. 9 Ahmet Annaberdiyev, İran Türkmenleri (18811979), (Yayınlanmamış Doktora Tezi) Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı, İstanbul, 2006, s.xıı. 10 Annaberdiyev, s.49. 11 Annaberdiyev, s.49. 12 Annaberdiyev, s.52. 13 Annaberdiyev, s.56. 13 Annaberdiyev, s.5758. 14 Annaberdiyev, s.8082. 15 Annaberdiyev, s.84. 16 Burada vurgulanması gereken önemli hususlardan birisi de İran Türkmenlerinin yeni İran yönetimine karşı da mücadele yürütmüş olmalarıdır. 1979 İran İslam Devriminin hemen arkasından, Türkmenler, otonomi elde etmek için harekete geçmişler, ayrıca Türkmen Halkının Kültürel ve Siyasi Örgütü adı altında örgütlenmişlerdir. 7 Mart 1979 tarihinde İran yönetimi ile silahlı bir mücadeleye girmişler, ancak bu mücadele 7 Şubat 1980 tarihinde kanlı bir şekilde bastırıldığı gibi, lider kadroları, tutuklanarak idam edilmişlerdir. 17 Bu konuda bkz. "İran Yönetimi Türkmen Sahra’yı Baskı Altında Tutuyor"; http://www.yorturkvakfı.com/turkish/modules.php?name=News&fil e=print&sid=274, 05.02.2007. 18 Yaşar Kalafat, "Horasan Türk Halk İnançları" http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafathorosan.pdf, 05.02.2007. 19 Saray, s.1642. İ