Catalog

Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası asomuncuoglu@tusam.net aküTiflisCeyhan Boru Hattı’nın (BTC) faaliyete geçmesine karşın, Orta Asya enerji kaynaklarının Batı pazarına ulaştırılması üzerindeki Rus tekeli halen kırılabilmiş değil. 2006 yılının Eylül ayı içerisinde BurgazDedeağaç (BulgaristanYunanistan) Petrol Boru Hattı Projesi’nin görüşülmesi ve Türkmenistan ile Rusya arasında ek doğal gaz satış anlaşmasının imzalanması, söz konusu tekeli devam ettiren gelişmelerdir. Hazar’ın statüsünün belirlenmemiş olması başta olmak üzere çeşitli problemler, Orta Asya enerji kaynaklarının Hazar’ın altından Türkiye’ye ulaştırılmasını engellemeye devam ediyor. Orta Asya enerji kaynaklarının İran üzerinden dünya pazarına ulaştırılmasına ABD’nin kesinlikle karşı olduğu biliniyor. ABD’nin Orta Asya enerji kaynaklarını KuzeyGüney istikametinde Afganistan üzerinden Güney Asya’ya indirme projesi, Afganistan’ın istikrarsız yapısı başta olmak üzere bölgedeki çok sayıda siyasi problemle karşı karşıyadır. Bu ortamda Orta Asya enerji kaynakları Rusya üzerinden pazarlanmaya devam etmektedir. ABD ve AB, Orta Asya enerji kaynaklarının Batı veya Güney yönünde akmasını sağlamak için uğraşa dursun, Doğu yönü (KazakistanÇin petrol boru hattı ve TürkmenistanKazakistanÇin doğal gaz boru hattı projesi) açılmaya başladı bile. Kazakistan’ın petrolüne, Türkmenistan’ın doğalgazına yön belirleme arayışları… C S TRATEJİ 5 için Karadeniz’den çıkış yolu bulunması gerektiğini savunuyor. Bu amaçla Kazakistan, Türkiye’de rafineri kurma çalışmalarına başladı. Buna ek olarak Kazakistan’ın önünde üç seçenek bulunuyor: BurgazDedeağaç’a katılmak, SamsunCeyhan’a katılmak veya BTC’deki katılımını genişletmek. İlk iki seçenek öne çıkarken, şimdilik Kazakistan’ın hangi yönü tercih edeceği kesin olarak belli değildir. Ancak Atina’daki üçlü zirvede Kazakistan’ın da BurgazDedeağaç’a katılımının tartışıldığı biliniyor. Dolayısıyla başlangıçta Rus petrolünün ulaştırılması açısından birbirine rakip olan BurgazDedeağaç ve SamsunCeyhan (ki varlığı Kazak petrolüne bağlanmış durumundadır), şimdi Kazak petrolü açısından da birbirine rakip konumunda bulunuyor. Kazak petrolünün ne şekilde Karadeniz’den çıkacağı konusunda sadece Kazakistan’ın siyasi kararı değil, HBK boru hattının diğer hissedarlarının kararları da önemli olacak. Bunlar içerisinde Kazakistan’da önemli petrol üreticilerinden olan ve HBK’da hissesi bulunan Chevron’un ve dolaysıyla ABD tercihinin de önemli olduğu belirtilmelidir. Kazakistan’ın petrol üretimini artırma planları bir taraftan SamsunCeyhan’a ikinci şans verirken, diğer taraftan rekabeti de kızıştırmış durumda. Orta Asya’yı dünyaya bağlayan ulaştırma altyapısı üzerindeki etkinliğinden faydalanmaya devam eden Rusya açısından her geçen gün bu etkinliği sürdürmesi zorlaşıyor. Bu süreç içerisinde değişik işbirliği şemalarının (RusyaTürkiye, RusyaKazakistanTürkiye) ortaya çıkması da muhtemeldir. B Asya’nın Ortası’nda enerji savaşı İŞBİRLİĞİ VE REKABET Son dönemde Orta Doğu petrolüne ve Rus doğal gazının alternatifi olarak önemi artan Orta Asya enerji kaynaklarının üretiminin artması ve dolayısıyla bu kaynaklar için yapılan rekabetin kızışması, yıllardır enerji koridoru olma planları kuran Türkiye’ye bir fırsat sundu. Hazar petrolünü projenin aslında sadece Rus petrolü için değil, Kazak Akdeniz’e indiren BTC bir tarafa, Rus doğal gazının petrolü için de yarış içerisinde olduğu belirtilmelidir. Avrupa ve İsrail piyasasına ulaştırma planları BurgazDedeağaç projesinin canlanmasına sebep olan çerçevesinde de Türkiye’ye özel bir rol biçildi. Ukrayna sadece Rus petrolünün yeni çıkış yolu araması değil aynı güzergahına alternatif bir güzergah arayışında olan zamanda Kazakistan’ın petrol üretiminin hızla Rusya, Mavi Akım’ı tam kapasiteyle çalıştırma artmasıdır. planlarının yanı sıra, Türkiye’den Yunanistan’a, oradan da İtalya’ya uzanacak ve Rusya’nın Güney Avrupa piyasasına girişini garantileyecek Güney Avrupa Doğal IKIŞ YOLU ARAYAN PETROL Gaz Boru Hattı Projesi’nin peşindedir. Bu projede Bugün yılda 60 milyon ton olan Kazakistan petrol işbirliği içerisinde olan Türkiye ve Yunanistan’ın, üretiminin 2015’de üçe katlanması bekleniyor. 2005 boğazların yükünü azaltmak amacıyla Rus petrolünün yılına gelindiğinde, çoklu boru hatları stratejisini izleyen boru hatlarıyla taşınması konusunda ise birbirlerine Kazakistan’ın BTC’ye daha olumlu bakmaya başlaması, rakip oldukları biliniyor. Türkiye’de sıkça bahsedilen ayrıca Kazakistan’a ABD ilgisinin birden bire artması, SamsunCeyhan Petrol Boru Hattı Projesi, BurgazRusya’nın endişelenmesine yol açtı. Bu endişeler Dedeağaç Boru Hattı Projesi’ne alternatif bir proje sonucunda Rusya, Kazak petrolünü Karadeniz’deki Rus olarak ortaya atılmıştı. Özellikle Eylül ayında Atina’da limanına ulaştıran Hazar Boru Hatları Konsorsiyumu yapılan RusyaYunanistanBulgaristan (HBK, CPC) boru hattının kapasitesini 28 milyon üçlü zirvesinin sonuçlarına bakılırsa, tondan, 67 milyon tona arttırmayı bugün BurgazDedeağaç projesi kabul etti. Bu şekilde Kazak öne geçmiş gibi görünüyor. Yine petrolünün alternatif istikametlere de şimdilik sadece nihai Karamanlis yönelmesi engellenmiş gibi anlaşmanın bu yılın sonuna kadar ve Putin... görünüyor. Ne var ki HBK hattının imzalanması kapasite artırımı için Rusya’nın konusunda tarafların BurgazDedeağaç anlaşmaya vardıkları hattının yapımını şart belirtilmelidir. koştuğu biliniyor. Dolaysıyla Türkiye, Karadeniz’e çıkacak SamsunCeyhan olan ek Kazak Boru Hattı Projesi petrolünün zaten açısından Rus geçiş koşulları petrolünü henüz tam zorlaşan boğazların olarak kaybetmiş geçiş durumunu değildir, ancak iyice zora kaybetmeye yakındır. sokacağından Bununla birlikte endişe eden Rusya, bugün gelinen önce Kazak petrolü durumda iki Kazakistan’ın üretimi artan petrolünün güzergahı Karadeniz’e kilitlenmiş görünüyor. Türkiye, BurgazDedeağaç güzergahı TÜRKMEN GAZINDA SON DURUM karşısında yitirmeye yakın. Bu arada Orta Asya enerji kaynakları üzerinde rekabet çerçevesinde doğal gazın önemi Türkmenistan doğalgazında ise yaşanan de giderek öne çıkıyor. Bilindiği gibi Ukraynadoğal gaz krizinden sonra Avrupa Rusya ve Çin avantajını koruyor. Rusya açısından Rus gazına alternatif kaynakların Ç bulunması gündeme geldi. Başlangıçta Azerbaycan, ileriki safhada ise Orta Asya doğal gazının da düşünüldüğü NABUCCO projesi için AB nezdinde prensip karar alındı. Ancak Avrupa piyasasını kaybetmeye niyetli olmayan Rusya, güvensizliği ispatlanan Ukrayna güzergahının dışındaki güzergahların geliştirilmesine ağırlık vermekle kalmadı ve Orta Asya gazı üzerindeki etkinliğini korumak adına Kazak ve Türkmen doğal gaz fiyatlarının keskin artışlarını da kabul etti. Türkmenistan doğal gazı ile ilgili olarak boru hattı projelerinin canlandırılması ve en önemlisi Türkmenistan ile Çin arasında 30 milyar metreküp kapasiteye sahip olması düşünülen doğal gaz boru hattı anlaşmasının imzalanması, Rusya’yı daha esnek davranmaya itmiş gibi görünüyor. UkraynaRusya doğal gaz krizi sonucunda varılan anlaşmayla Ukrayna’nın bağımsız bir şekilde Türkmenistan’dan gaz alamayacağı tescil edilmişti. Dolayısıyla bugünlerde Ukrayna için Türkmenistan’dan ek 12 milyar metreküp alan ve 20072009 yılları arasında 150 milyar metreküp doğal gaz almayı taahhüt eden Gazprom, Türkmenistan’ın doğal gaz fiyatını bin metreküp başına 65 dolardan 100 dolara yükseltme talebini nispeten kolay bir şekilde kabul etmiş bulunuyor. Söz konusu karar yıl sonunda Ukrayna’ya satılan doğal gazın fiyatını yükselteceği gibi, Türkmenistan’ın alternatif istikametleri arama zorunluluğunu da azaltıyor. Böylece son dönemde canlandırılmaya çalışılan TransHazar doğal gaz boru hattı projesinin şansının azaldığı belirtilmelidir. Üstelik son dönemde Türkmen gazını Afganistan üzerinden Pakistan ve ardından Hindistan’a ulaştıran boru hattı projesine ağırlık veren ABD’nin bu gerçekçi olmayan tutumu, TransHazar’ın kaderini daha da olumsuz etkiliyor. Irak’ın ardından Afganistan’da da zor duruma düşen ABD, TransAfgan boru hattı projesi için uğraşadursun, Türkmen gazına Rusya’ya "ortak" olabilecek ilk devlet Çin gibi görünüyor.