Catalog

EKONOMİK İLİŞKİLER İran ve Tacikistan arasında dört ayrı ekonomi komisyonu faaliyet gösteriyor. İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad’ın Temmuz 2006’da Tacikistan’ yaptığı ziyaret, İran’ın ekonomik anlamda Tacikistan’daki pozisyonun kuvvetlenmesinde önemli rol oynadı. Ahmedinecad’ın Tacikistan ziyareti sırasında görüşmelerde İran’ın ulaştırma, enerji, ekonomi, ticaret, finans bakanlarının yanı sıra milli banka temsilcileri de hazır bulundu. Ziyaret sırasında ulaştırma, ekonomi ve hidroelektrik enerji santralinin yapımı konularında görüşmeler yapıldı ve Rahmanov, İranTacikistan Ekonomik İran’ın ilgi alanını oluşturan İşbirliği Tacikistan ve Konferansı’na Afganistan’ın katıldı. liderleri.. Ahmedinecad’ın ziyareti sırasında ikili ticaret ilişkilerinde özel sermayenin de önemi konuşuldu. Bu konuda İran’ın Tacikistan’da en çok yatırım yapan ülkeler arasında olduğu söylenebilir. Ayrıca önceki yıllarda Tacikistan’a 25 milyon dolar kredi ayıran Tahran, ileriki tarihlerde 30 milyon dolar daha kredi ayırmayı planlıyor. Bu krediler daha çok İran’ın Tacikistan’da yaptığı yol, tünel ve santral gibi alt yapı çalışmalarına yönlendirilecektir. Taraflar arasında ekonomik ilişkilerde karayolu, tünel ve santral yapımına önem veriliyor. Bu bağlamda, iki ülke arasında Sangtudin Santrali’nin ve Şahristan Tüneli’nin yapımı ile ilgili anlaşma 12 Ocak 2006’da imzalamıştır. İki bölümden oluşan Sangtudin Hidroelektrik Santrali’nin yüzde 49’luk bölümünü Rusya, yüzde 51‘lik bölümünü ise İran yapıyor. Maliyeti 340 milyon dolar olan Sangtudin22’nin, 160 milyon doları İran tarafından karşılanıyor. İran, masrafları ödeme karşılında santralin 20 yıllık işletme hakkını istiyor. Tacikistan, Sangtudin Hidroelektrik Santrali’nin çalışmaya başlaması ile birlikte Pakistan, Afganistan, Özbekistan, Kazakistan ve Rusya’ya elektrik enerjisi satabilecek. Eylül 2003’de Tacikistan’ın kuzeyi ve güneyini birleştirecek 5 kilometrelik Enzab Tüneli projesinin ihalesini de İran şirketi Sabır kazandı. 2004 yılında İran Ulaştırma Bakanlığı ve Tacikistan Taşımacılık Bakanlığı arasında Enzab Tüneli’nin yapım anlaşması imzalandı. Enzab Tüneli Sovyetler döneminde yapılmaya başlandı fakat Sovyetlerin dağılması ile yapım çalışmaları durdu. Tünelin yapımına karşılıksız 10 milyon dolar ayıran İran, aynı zamanda 21 milyon dolarlık yardım da ayırdı. Enzab Tüneli Tacikistan’ın ikinci büyük şehri Hocend ile başkenti Duşanbe arasındaki yolu 60 kilometre yani 5 saat kısalttı. Tünelin açılışı İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad’ın 26 Temmuz 2006 Tacikistan ziyareti sırasında gerçekleşti. İran ayrıca Tacikistan’ı Afganistan üzerinden İran’a bağlayacak karayolunun yapılması için de son derece ısrarlıdır. Bu konunda üçlü ve ikili görüşmelerde projeyle ilgili fikir alışverişi yapılıyor. Üç ülkeyi birleştirecek karayolunun, Afganistan ve Tacikistan’ın Basra Körfezi’ne çıkmasını, İran’ın ise Orta Asya’ya ulaşmasını kolaylaştıracağı düşünülüyor. Taşımacılık ve ulaşım konusunda işbirliği her iki devlet için stratejik öneme sahip. İran’la taşımacılık ve ulaştırma konusunda işbirliğinin geliştirilmesi Tacikistan’a Basra Körfezi’ne ve körfez üzerinden açık denizlere, başka bir ifade ile dünyaya açılma C S TRATEJİ 21 Tacikistan okullarına Arap alfabesi ile yazılı ilk ve ortaokul kitapları gönderdi. Hatta bu dönemde Tacikistan ve İran’ın ortak marşının yazılması konusunda düşünceler savunuldu. Tacik öğretim görevlileri ve uzmanları eğitim kalitesinin artırılması için İran’da eğitim gördü. İlişkilerin bu boyutuna İran tarafı çok önem veriyor. Tacikistan’ın birçok üniversitesinde Tacik Farsçası veya FarsçaTacikçe eğitim veriliyor. 90’lı yıllardan itibaren, Tacikistan’da İran Kültür Merkezi tarafından Arap ve kiril alfabesi ile yazılan "Rudaki" dergisi yayınlanıyor. Bunun dışında İran kültür merkezi sık sık Farsça seminer ve kurslar düzenliyor ve Tacikistan’da Rudaki ve Emir Kebir adına iki kütüphane faaliyet gösteriyor. Tahran, İran’da eğitim alan Tacikistanlı öğrenciler aracılığıyla Tacikistan’da devlet ve dini yönetim organlarında kendi pozisyonunu kuvvetlendirmeyi hedefliyor. Bu anlamda İran’ın Tacikistanlı diplomatların eğitimi ile de yakından ilgilendiği biliniyor. Her yıl Tacikistan’dan 70 öğrenci İran üniversitelerine, 250 öğrenci ise İran’ın dini eğitim merkezi Kum’daki medreselere gidiyor. 2002 yılında İran’ın Bilim, Araştırma ve Teknoloji Bakanlığı’yla Tacikistan Eğitim Bakanlığı arasında öğretim görevlisi ve öğrenci değişimi, burs olanakları ve taraflar arasında değişik sempozyum ve konferansların düzenlenmesi konularında anlaşma imzalandı. İran’ın, Tacikistan devlet yönetiminin çatısını oluşturan Kulab eyaleti ile ilişkilerini geliştirme çabaları da dikkat çekiiyor. Bu eyalette İran, 20’den fazla projenin yapımına katılıyor. Ayrıca İranTacikistanAfganistan arasında Farsça konuşan ülkeler işbirliği düşüncesini savunan İran Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinecad Tacikistan ziyareti sırasında İranTacikistanAfganistan arasında Farsça yayın yapan ortak televizyon ve radyo kanalının kurulması ile ilgili öneride bulundu. İran, Tacikistan’la tarihsel ve kültürel ilişkilerine paralel olarak ekonomik, siyasi ve güvenlik ilişkilerini geliştiriyor. Tacikistan’da Sünni mezhebin ağrılıklı olması nedeniyle Şiiliği geri planda tutan İran, Farsçaya yatırım yapıyor. Ekonomik bağlamda pozisyonunu kuvvetlendiren İran, Tacikistan yönetimi üzerinde etkili olmaya çalışarak Tacikistan üzerinden üçüncü ülkelerden gelen tehditleri engellemeye çalışıyor. Tacikistan’ın ise İran’la ilişkilerinde Rusya ve ABD ile olan ilişkileri nedeniyle mesafeli davrandığı söylenebilir. Hatta iki ülke arasında imzalanan savunma ve askeri anlaşmaların bir kısmı günümüzde uygulamaya geçmiş değil. İran, Tacikistan ve Afganistan’ın da içinde yer alacağı bir yaşam alanı kurmayı hedefliyor. Bunun belirtileri Ahmedinecad’ın üç ülke için ortak yayını amaçlayan projelerinde görülüyor. fırsatı verecek. Bu tür işbirliğinin gelişmesi ise İran’ın Orta Asya ülkeleri ve hatta Çin ve Rusya ile geliştirmekte olduğu ekonomik işbirliğini daha da kolaylaştırabilir. Rakibi olan Türkiye, Avrupa ve ABD gibi ülkelerle rekabet şansını daha da yükseltebilir. Bu taşımacılık ve ulaştırma ABD onaylı Büyük Orta Asya Projesi’nin gerçekleşmesini de engelleyebilir. Bu nedenle her iki ülke arasında taşımacılık ve iletişim sistemlerinin kurumlaştırılması ve ticaretgümrük vergilerinin düşürülmesi için etkin işbirliği yürütülmeye çalışılıyor. KÜLTÜREL İLİŞKİLER İranTacikistan ilişkilerin gelişmesinde kültürel ve dinsel yakınlık (Tacikistan Sünni ağırlıklı olsa da İran ilişkilere daha çok dil birliğinden yaklaşmaktadır) lokomotif rolü oynuyor. İki ülke arasında mezhepsel farklılık bulunsa da İran Tacikistan’da Fars diline yatırım yaptı. Daha Sovyetler döneminde Tacikistan’da Farsça kitapların bulunduğu kütüphaneler ve Farsça merkezler bulunmaktaydı. Denilebilir ki Sovyet döneminde bile Tacikistan İran yanlısı aydın kesimin ağırlıklı olduğu bir ülke oldu. 90’lı yılların başında İran