Catalog

10 Cavid VELİEV TUSAM Yakındoğu Araştırmaları Masası cveliev@tusam.net Ağustos 2006’da İran Petrol Bakanı Kazem Vaziri Hamaneh’in Türkiye ziyareti, Türkiyeİran arasında Türkiye geçişli doğalgaz boru hattı konusunda yeni bir pazarlık dönemini başlattı. İran gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya aktarımı konusunda görüşmeler yapan İran Petrol Bakanı Kazım Vaziri Hamaneh, bu bağlamda Türkiye’den transit geçiş hakkı talep etti. Bunun yanı sıra İran, doğalgazını Türkiye üzerinden Avrupa’ya taşıyacak ikinci bir doğalgaz boru hattının yapımını bizzat üstleneceğini ve bu hat üzerinden Avrupa’ya satacağı doğalgazdan elde edeceği gelirin bir kısmını Türkiye’ye “geçiş ücreti” olarak vereceğini dile getirdi. Türkiye ise İran’ın bu teklifi karşısında hem boru hattına hem de satılacak doğalgaza ortak olmak için “ortak şirket” kurulmasını teklif etti. Türkiye ayrıca topraklarının İran doğalgazı için transit güzergahı olmasına karşılık İran’ın da Türkmenistan doğalgazı için transit ülke olmasını teklif etti. Ancak, bu konuların hiç birinde anlaşmaya varılamazken, İran tarafı fiyat konusunda da taviz vermeyeceğini kesin bir şekilde dile getirdi. İran doğalgazında geçiş pazarlığı... C S TRATEJİ İran yönetimi, İranAvrupa ve İranPakistanHindistanÇin güzergâhlarındaki doğalgaz hattı projeleri üzerinde yaptığı çalışmalarını hızlandırmış durumdadır. Avrupa’nın Rus doğalgazına alternatif olarak gördüğü kaynaklardan birinin de İran rezervleri olması nedeniyle söz konusu Avrupa hattı son dönemlerde hem İran’ın hem de Avrupa’nın gündemini sıklıkla işgal etmektedir. Bu bağlamda yaşanan gelişmelerden biri de Mayıs ayının sonunda 5+1’in İran’ın nükleer sorununu çözmek için sunduğu paket çerçevesinde yer alan birkaç madde olmuştur. Söz konusu maddelerde İran’ın Avrupa’ya doğalgaz satması ve çekilecek boru hattının Avrupa tarafından maddi destek alması ifadeleri yer alıyordu. Avrupa ve İran’ın enerji diyalogunda yaşanan bu yeni gelişmenin dışında İran’ın en büyük doğalgaz kuyusu olan Güney Pars kuyusunun işletilmesinde Total Fine Eni (İtalya), Agip, Statoil, Gas de France, Royal Dutch Shell, gibi Avrupa şirketlerinin yer alması, İran’ın Avrupa ile olan enerji alışverişinin ileri boyutlarda olduğunu göstermektedir. İran, Avrupa ülkeleri ile imzaladığı doğal gaz anlaşmalarına göre 2007’den itibaren söz konusu doğalgaz alternatif hatları ile çıkarılacak gazı satmayı planlamaktadır. Fakat Amerikan Enerji Dairesi’nin açıklamasına göre İran yönetimi bunu ancak 2009 yılında başarabilecektir. İran diğer yandan Avrupa’ya Türkiye, ErmenistanGürcistanKaradenizUkrayna, ErmenistanGürcistanRusya –Ukrayna ve deniz altından İtalya gibi hatlarla, Asya’ya İranPakistanHindistan doğalgaz hattı aracılığı ile daha geniş açılardan ulaşmayı hedeflemektedir. 15 Avrupa’ya Türkiye üzerinden Tahran gazı İran, Türkiye üzerinden Avrupa’ya gidecek 2. bir doğalgaz boru hattı yapılmasını istiyor. Tahran yönetimi, bunun için inşa edilecek boru hattının inşaatını üstlenmenin yanısıra Türkiye’ye de belli bir geçiş ücreti vermeyi taahhüt ediyor. Ancak Türkiye ise İran’ın bu teklifi karşısında hem boru hattına hem de satılacak doğalgaza ortak olmak istiyor. 2004 sonunda 152 dolara doğalgaz sattı. Türkiye’ye 2005 yılının ilk çeyreğinde 170 dolar, ikinci çeyreğinde 182 dolar, üçüncü çeyreğinde 204 dolar ve son çeyrekte de 253 dolara gaz satan İran, fiyat konusunda katı bir tavır izlerken, uzlaşma ve görüşme yolunu kapattı. İRANTÜRKİYE ENERJİ İLİŞKİLERİ İranTürkiye doğalgaz antlaşması 1996’da dönemin Başbakanı Necmettin Erbakan’ın İran ziyareti sırasında imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre Türkiye, İran’dan 22 yıl boyunca 20 milyar Dolar değerinde 190 milyar varil doğalgaz alacaktır. Bu anlaşma çerçevesinde Türkiye, 2002 yılından itibaren İran gazını almaya başladı. Aynı yıldan itibaren de doğalgaz fiyatı konusunda tartışmalar ortaya çıktı ve fiyat indirimi konusunda yapılan görüşmeler bir sonuç vermedi. Bu PKK, geçtiğimiz günlerde gelişmelerin İranTürkiye doğalgaz ardından hattına bombalı saldırı Uluslararası Ticaret düzenledi... Odası’na (ICC) şikayette bulunulup tahkime gidildiği, ancak İran, Türkiye’nin hakem tayin ettiği İsviçreli Jan Paulsson’a yaptığı itirazını sürdürdüğü için bir gelişme yaşanmadı. İlk yıl 2 milyar metreküp, 2003 yılında 3 milyar metreküp, 2004 yılında ise 4 milyar metreküp gaz alan Türkiye, 2005 yılında İran’dan alınan doğalgazın pahalı olması gerekçesiyle, karşılıklı olarak anlaşmanın gözden geçirilmesini istedi. İran Türkiye’ye 2003 sonunda 145 dolara, İRAN DOĞALGAZ STRATEJİSİ Genel anlamda İran’ın doğalgaz ihraç stratejisine bakıldığında son derece pragmatik bir yaklaşım sergilediğini ve bu konuda güzergah çeşitlendirmesi politikası izlediğini görüyoruz. Özellikle güzergah çeşitlendirmesi konusunda oldukça yoğun çalışmalar yürüten İran, Avrupa’ya kadar uzanacak boru hatları konusunda Türkiye ve Azerbaycan’la görüşmeler yapmaktadır. İran Petrol bakanı Hamaneh Türkiye ziyareti sırasında İran doğalgazını Türkiye üzerinden Avrupa’ya pazarlanmasını görüşürken, Azerbaycan enerji temsilcilerinin yakın bir dönemde gerçekleştirecekleri İran ziyareti sırasında da İran doğalgazının Azerbaycan üzerinden Gürcistan ve Avrupa’ya ihracı meselesi görüşülecektir. Ermenistan’la da