Catalog

Tarihimize yalın bir bakış Dünyanın birçok bölgesinde süren kavgalara bakınca “insanlık”tan söz etmek pek kolay olmasa da 4.5 milyar yıllık bir hayatın “dakikalara sığan” döneminde yapıp ettiklerimize Bengt-Erik Engholm’un sevgiyi önceleyen anlatımı, Ali Arda’nın enfes Türkçesiyle yakından bakmak yine de iyidir. Tutunmaktır umuda… sıra merakla ve anlamaya çalışma gayretiyle Y. BEKİR YURDAKUL yaklaşmamızı öneriyor. ücü elinde bulunduranların, ülkelerin ŞU KISACIK ZAMANDA NELER yönetimini bir şekilde elde edenlerin ne kâr YAPMADIK Kİ? Ghırsı bitiyor ne de “Hepsi benim olacak” Dünyanın tarihiyle kıyasladığımızda anlayışı / arayışı. Bu uğurda gözler kimseleri süresinden ancak dakikalarla söz görmezken her türlü yöntem de kolayca edebileceğimiz insanlık tarihinin bunca “mübah” sayılıyor. kısalığına karşın “Yine de çok şey yapabildik” İlkin nerede, nasıl ve ne zaman başladığına diyor yazar. bütün bilim dallarından dostların durmaksızın kafa Evet, çok şey yaptık! Uzun yıllar alan evrim yorduğu kavga, güç kullanımı, savaş dediğimiz süreci, arada tanık olduğumuz sıçramalar bu dalaşmanın en yeni örneği yine Ortadoğu’da (devrimler) büyük değişimleri de beraberinde patlak verdi. Oysa dünyanın her köşesinde getirdi. halkların bir tek isteği var: Hakça paylaşım ve Buluşlar, bilimsel çabalar, sanatın barış içinde bir yaşam. hayatımıza eşliği, dünyayı ve hayatı anlama, “Bir avuç insan” nasıl oluyorsa oluyor, anlamlandırma çabamız… milyonlarca insanı hem de yalnızca zarar Bu kısacık ömre hepsi sığdı ama bulup göreceği, acısını çekeceği büyük dalaşmaların buluşturduğumuz, yapıp yakıştırdıklarımızı ortağı, tarafı, katılımcısı yapıveriyor. yakıp yıkmalarımızla da gölgede, karanlıklarda Şu evimiz dediğimiz dünyanın bıraktık. 4.5 milyar yıllık koca ömrüne son okumaya durdum. “Dünyayı keşfetme fikri iyiydi ama bilimsel “çeyrek saatinde” (en çok 300 İllüstratör Jonna Björnstjerna’nın devrim bizi daha iyi insan yapmadı.” (s. 130) bin yıl önce) katılan “insansılar” yer yer karikatüre de yakın duran Başlangıçta (100 bin yıl önce) Dünya’da, en az altı / yani biz, kavgasız gürültüsüz sevimli çizgi ve desenleri eşliğinde farklı insan türünün yaşadığını Engholm da belirtiyor. geçen yılların ardından dövüşmeyi şaşkınlık uyandıran bir yalınlık Başta sömürgecilik, işgaller, yakıp yıkmalarla de gündelik işlerimiz arasına ve sükûnet içinde akan kitabı, dünyanın neredeyse bütün kara parçalarında yerleştirdik (bu cümleyi yazık ki “Maymundan İnsana Akrabalarımız” neredeyse yok edilen yerli halkları (Laponları, rahatça kurabildiğimizi hepimiz soyağacıyla açılıyor. Tazmanya’nın, kuzey ve güney Amerika’nın yerli biliyoruz). Özetle şu notu iliştirelim buracığa: halklarını, daha kimleri kimleri…) anımsayınca bugün Sonra anlatmaya başladık, 300 bin yıl önce ortaya “çıkan” dünyada kaç çeşit insan “türü”nün yaşadığını da üstelik söze yalanlar da katarak. Homo Sapiens’ten (“bilge” veya düşünmeden edemiyoruz. Haksızlığımızı, yanlışımızı örtmek “bilen insan” anlamına gelen, VE BİTMEYEN SORULAR… için her yolu denedik. yazarın hiç de “mütevazı” bulmadığı Öteki hayvanlardan nasıl bir dürtüyle farklılaştık? Bir yandan da iyiyi, doğruyu, bu adı 1758’de Carl von Linné Afrika’nın büyük bölümü hep böyle çöllerle mi kaplıydı? güzeli sergilemeye uğraştık. vermiş!) öncesi için araştırmacılar Avcı toplayıcılıktan tarıma geçince neler geldi başımıza? Doğrudan söyleyemediğimiz yerde düşünce birliği içinde olamasalar da Afrika’dan Avustralya’ya ulaştığımızda kıtada sanat girdi devreye: masallar, gelecekte (kendi evimizi ellerimizle yaşamakta olan her biri 50 kilo ve üstü 24 hayvan destanlar, mitler, nükteler, yok etmezsek) “Homo Digitalis”e (O da nedir, türünden 23’üne ne oldu? fabllar... Stephen Hawking’in deyişiyle “Milyonlarca demeyin. Hepsi var kitapta.) evrileceğimizi tahmin yıl hayvanlar gibi yaşadık”, o yıllarda kimlerse Matematik kaç bin yıldır hayatımızda? Bugün de etmek hiç de zor olmasa gerek! çağdaşımız! “Sonra hayal gücümüzü harekete kullandığımız sayıların kaynağı neresi? Ya sayarken Yazar, kendi elimizle / dilimizle uydurduğumuz, geçiren bir şey oldu.” (s. 11) on parmağımızı da kullandığımız ondalık sayı sistemini neden sonra kendi hapishanelerimize Bu çelişkili, bazen çok kutuplu akış içinde gün kimden almışız? Etik, ahlak, tarih, gelecek, hümanizma dönüştürdüğümüz / tutsakları olduğumuz inanış, geldi ortaklaştı da dillerimiz. Kavgalarımıza zaman kavramları nasıl olmuş da katılmış yaşamımıza? düşünüş, yaşayış, anlayış, kavrayış sistemlerimizden zaman yandaş / ortak kıldığımız hayvan dostlarımızı, Ali Arda’nın akıcı, lezzetli ve sıcak Türkçesinden bilimsel gelişmelere uzanan büyük ancak kolayca iyiliğin ve kötülüğün özneleri yaptık. okuduğumuz yapıt, iyilikle kötülüğün bir aradalığının içine sızdığımız yolculuğun ilk adımına; Hawking’in Domuzu, eşeği, maymunu, yılanı, kargayı altını kederle çizerken “Öyküler anlam verdi bize… “Sahip olduğumuz bilgi ve teknoloji sonsuz kötüledik; aslanı, kaplanı, kelebeği, güvercini İnsan hep oyun oynadı, zevk için yarattı…” (s. 46- imkânlar sunuyor. Tek yapmamız gereken diyaloğu yücelttik hiçbirinin haberi bile olmadan. 47) diyerek sözü alttan alta bütün olarak sanata ve sürdürmek” sözlerine ek olarak Carl Linnaeus’un, her şeye karşın umuda vermeyi de ihmal etmiyor. “Her şeye hayret edin, en sıradan olana bile” (s. 11) MERAK VE HAYRET EDELİM! deyişini de yerleştirmiş. Maymundan İnsana İnsanlık Tarihi / Kitaplarında sümük, kan ve bitlerden Vikinglere Yalnızca tarihte, tarih öncesinde değil, bugün olup Bengt-Erik Engholm / İllüstrasyonlar: Jonna kadar pek çok konuyu ele alan İsveçli Bengt-Erik Björnstjerna / Çeviren: Ali Arda / Dinozor Engholm’un Maymundan İnsana İnsanlık Tarihi’ni bitenlere, kuşatıldığımız kötülüklere, doğanın bize işte kısaca sıraladığım bu duygularla ve merak içinde hâlâ gülümseyişine de şaşkınlık ve hayretin yanı Genç / 170 s. / 12+ / 2025. n 3 Temmuz 2025 15