Catalog

SERDAR ŞAHİNKAYA’DAN ‘BAŞVEKİL İSMET PAŞA’NIN 30 AĞUSTOS 1930 SİVAS NUTKU IŞIĞINDA OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E DEMİRYOLU MESELESİ: BİR KARIŞ FAZLA ŞİMENDİFER’ ‘Ekmeğimizi kurtardık, gömleğimizi de kurtaracağız!’ İktisat tarihçisi Dr. Serdar Şahinkaya, Başvekil İsmet Paşa’nın 30 Cumhuriyet, devletçilik, kalkınma gibi kavramlar Ağustos 1930 Sivas Nutku Işığında Osmanlı’dan Cumhuriyet’e ekseninde etraflıca incelerken titiz araştırmacı kimliğiyle Demiryolu Meselesi: Bir Karış Fazla Şimendifer: “Ekmeğimizi birçok yeni belge, gazete ve çok sayıda görsel malzemeyi de kurtardık, gömleğimizi de kurtaracağız” (Telgrafhane Yayınları) adlı gün yüzüne çıkarıyor. yeni kitabında, “demiryolları” üzerinden Türkiye’nin yakın dönem Sayfalarda ilerledikçe demiryolu meselesinin, Cumhuriyetin tarihini iktisadi, siyasi ve toplumsal boyutlarıyla sunuyor. yurttaşları için tarihsel önemini anımsayacak, Mustafa Kemal ve Bilsay Kuruç’un önsözüyle başlayan çalışmasında, İsmet Paşaların öncülüğünde verilen iktisadi ve siyasi bağımsızlık Osmanlı’dan 1930’lara kadar demiryolu serüvenini sanayileşme, mücadelesini, yurdu demir ağlarla ören Cumhuriyet iradesinin emperyalizm, egemenlik, bağımsızlık, Milli Mücadele, başarısını gururla okuyacaksınız. metninin analizi ve bu konuşmaya siyasi ömrü DOÇ. DR. OZAN ZENGİN 100 gün süren Serbest Cumhuriyetçi Fırka lideri SBF / Mülkiye Ali Fethi (Okyar) Bey’in İzmir’de verdiği yanıt ve yankılarından oluştu. Hocam ilk olarak kitabınızın çıkış noktasını n Osmanlı İmparatorluğu’nda demiryolları n anlatmanızı rica ederim. neyi ifade ediyordu? Neyin aracıydı? Bundan sekiz yıl önce 2017’de Türk Sosyal Bu sorunuza kitapta yer verdiğim çarpıcı belge- Bilimler Derneği’nin 15. Ulusal Sosyal Bilimler lerden biri ile yanıt vermek isterim. Kongresi, ODTÜ’de toplanmıştı. Bilsay Kuruç Hoca’mızın da Önsöz’de yer verdiği O kongrede “Bir Karış Fazla Şimendifer: Baş- Times’ın 16 Kasım 1858 tarihinde aktardığı haber. vekil İsmet Paşa’nın 30 Ağustos 1930’da Sivas İngiltere’nin İstanbul (Konstantinopl) Büyükelçisi Demiryolunun Açılış Konuşmasındaki Kritik Öge- Lord Stratford de Redcliffe, İzmir’de Punta (Alsan- ler Üzerine Değinmeler” başlıklı bir bildiri sun- cak) Tren İstasyonu’nun temelini atıyor ve konuşuyor. muştum. Şöyle diyor: “‘Batı uygarlığı levant (yakın doğu) O bildiriyi zaman içinde 20’ye yakın bağımsız kapılarına geldi, dayandı. Şimdiye kadar geçmeyi konferans ve kapalı devre zoom toplantılarında başaramadığımız bu kapılar ardına kadar açılmaz- anlattım. Oldukça ilgi gördü, heyecan uyandırdı. sa, kendi çıkarlarımız doğrultusunda zor kullanarak Sevgili hocam Bilsay Kuruç, “Serdar kardeşim bu kapıları açacak güce, hatta daha fazlasına sahip bu sunumu kitap yapmalısın, herkes farkında ol- olduğumuzu herkesin bilmesini isterim.” malı, öğrenmeli” diye destekleyince proje dosyası Demiryolunun nasıl emperyal bir varlık olarak çalışma odamda demlenmeye bırakıldı. olduğunu ve başka bir şey olmadığını işin Aklımın bir ucunda hep epeyce bir yer işgal sahibinden başka kim daha açık anlatabilir? Kendi etti. Yeni görsel malzemeler, yeni kitap, makale, getirdiği trenle Osmanlı kapılarını açıp giriyor. O tez, evrak, kupür ne varsa tedarik ederek dosyayı besleyip denklem olan; “Demiryolları + Sanayileşme = Devletçilik”in demiryolları, emperyalizmindir. büyüttüm. 1930 yılına kadar olan kısımlarının ana çizgilerine değindim. Kurtuluş Savaşı’nda demiryollarının önemi nedir? n Kitabın kurgusu hakkında bilgi verebilir misiniz? Üçüncü bölümde günlük matbuatın Ağustos-Eylül 1930 Bu sorunun yanıtı oldukça uzun ve hüzünlüdür. Okuyucula- n Kitap dört ana bölümden oluşuyor: Birinci bölüm esas döneminin taranmasından oluşan ve okuyucuyla ilk defa rın merakını artırmak için ancak şunu söyleyebilirim: olarak bu coğrafyaya Osmanlı döneminde emperyalizmin buluşan 30 Ağustos 1930 tarihinde Sivas’a demiryolunun Özgürlük adına her şeyini feda etmiş Cumhuriyetçileri, girişini şimendifer faaliyetleri üzerinden anlatmaktadır. gelişi için yapılan devlet töreninin ince ayrıntılarına yer zahmetkeş demiryolcuları yani asıl kahramanları ve başka İkinci bölümde 1923 Cumhuriyeti’nin Milli Mücadele döneminde verdim. Bu bölümün yazımı oldukça uzun sürdü. özgürlük savaşçılarını da tarihsel bir bakış açısıyla anlatan, demiryolundan mahrum oluşunun zorluklarını ve bu yoksunluğu Dördüncü bölüm de kitabın hareket noktasını oluşturan kadim kent İzmir’den hemşerim, kaptan Attilâ İlhan’ın kendi kaynaklarıyla nasıl aştığını anlatmaya çalıştım. “İkinci Zafer”, “İkinci Nutuk” diye adlandırılan Başvekil “Hürriyet ve İstiklal” şiirinin bir bölümünü kitabın Sonuç Bir anlamda Cumhuriyetin kalkınma hamlelerindeki sihirli İsmet Paşa’nın tören yaptığı 75 dakikalık uzun konuşma yerine bölümüne yazdım. n ALAN MOOREHEAD’DEN ‘GELİBOLU’ “Mustafa Kemal saldırının başından beri Anzak cephesinde, tilaf Devletleri’nin Çanakkale harekâtının amacı Boğazlar’ı en şiddetli çarpışmaların ortasındadır. Komutası altındaki 19. geçip başkent İstanbul’u ele geçirmek, böylece Osmanlı İmparatorluğu’nu savaş dışı bırakarak Almanya’yla savaşan Tümen, Yeni Zelanda ilerleyişinin ilk darbesini karşılamış, 7 İ Ağustos’ta Avustralya hafif süvarilerini yok etmiş, o andan Rus ordusuna destek sağlamaktı. bu yana da gece gündüz savaşa devam etmiştir. Kemal’in Alan Moorehead, Gelibolu (Türkiye İş Bankası Kültür gözünde Türklerin durumu ‘son derecede hassastır’. Yayınları) adlı incelemesinde, resmi kayıtlar, belgeler, özel Bu görüşlerini 8 Ağustos’ta Liman’ın kurmay başkanına mektuplar, günlükler ve hatıralardan faydalanarak iki tarafın telefonda iletir. Ona göre Conkbayırı’ndaki karışıklığı savaş hazırlıklarını, Çanakkale deniz ve kara muharebelerini, düzeltmek üzere hemen bir şeyler yapılmazsa, tüm vadiden siyasi ve askeri sonuçlarını aktarıyor. n çekilmek zorunda kalacaklardır. Bu nedenle bütün cephenin Gelibolu / Alan Moorehead / Çeviren: Ali Cevat tek bir komuta altında toplanması gerekir. ‘Eldeki bütün birliklerin komutam altına girmesinden başka çare yoktur’ der.” Akkoyunlu / Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları / Kitaptan... 272 s. / 2025. 3 Temmuz 2025 11