Catalog

MUSTAFA FIRAT E debıyat dergılerınde, şıırlerıyle, dıı/ya/ılarıyla ve yaptığı soyleşıler le adını gormeve alışık olduğumuz Bayıam Balcı nın şııı kıtdbı " Yerdıbı" Vır tuel Yayınları tarafından yayınılandı Bayram Balcı,"( anıma Değme/1 layat" adlı ılk §111 kıtabında da, ıpuçlarını verdı ğı gıbı, ycnı kıtabı Ycrdıbı'nde hayatın omurıın uzenndekı e/ıcı baskını ve bunun doğal bır sonııtu olarak meydana gelen ça tışmada, bıreyın hayat karşısındakı tavnnı sorgulamayı surduruyor Dort bolumden ve kırk dort şıırden olu şan "Yerdıbı"nın, "ben kendı omrumebı le sığamadım" adlı ılk bolumu, bır anlam da Balcı'nın felsefı ve estetık poetıkasının ıpuçlarını da verıyor Bu bolumun ve kıta bın da ılk şurı "üunyayla Aram Açılı yor"da yaşadığımız dıınyanın kolay tuke tılebılır anlamfarla kurgulanmış olması ne denıyle, bıreyın kendısınc yakınlaşmasının dunya ıle arasındakı mesafenın buyumesı ne yol açacağına ışaret ederek, bugunun tu ketımc donuk yaşamı ıçınde aşkın da gıde rek ımkânsızlaştığını vurguluyor Soz ko nusu şıırde adeta bıreye ıkı seçenek sunu luyor, bırey, ya da kendıne yaklaşarak aşkı bulabılecektır, kı bu da her şeyın anlamsız laştırıldığı bu dunya ıle arasındakı mesafe nın buyumesıne yol açacaktır, ya da dun yaya yaklaşarak, kendısınden uzaklaşacaktır "dunyaya yaklaştıkça kendımle aram açılıyor/ umudum yok kıyamete çağnlı hıç bır aşktan/ ınsan sonuna kadar dırenebıımelı vazgeçışlerıne" dızelerıyle başlayan şı ırde, bır keretık olan omur ıçınde bılınçlı tercıhleıdc bulunulması gerektığı savlanı yor Şıırde vurgulanan bır dığer durum ıse omrıın sınırlılığıdır "hıç kımsenın bır aşkı onaracak gucu yoktuı / hıç kımse yann daha ıyı âşık olama/ " (,unkıı ' toprağa çekılmış bır telgraftır olum " Belkı de bu ncdcnle, hcmcn her şeyın ve hatta anlamın bıle tuketıldıgını bugunku hayattan mem nun olunmaması geıekıyor Kıtaba da adını veren 'Yerdıbı Gunlerı" ıle "Dalda Bır Yaprak Olsam Yıne de Uşurum", "Sude Bakışlar"," Yezdanı Ağıt ları", "Vakur Sessı/lık" ve "Yok", adlı şı ırlerde şaır hayattan duyduğu hoşnutsuzluğun altını belırgın bır şekılde çızıyor Şa ır, hayatın czıcılığıne ve olumun mutlaklı ğına karşı, bıreyın nasıl baskın gelebılece ğını subjektıvızme ıtıra/lannı da açıkça ortaya koyaı ak materyalızme uzanan gon dermelerıyle dıllendırıyor însan karşısın dakını gormek ıstedığı gıbı gorur Insanın mızacındabuhepvarofmuştur Dolayısıy la ınsan karşısındakı kışı ya da kışılen aynı pencereden gorur ve gorduğu gıbı değer tendırır Bdlcı, bıına da şıddetlı bır bıçım de ıtıraz cdıyoı, "gorduğunu sandığı şey len goruyor ınsan / ben ruçbır zaman zan nettığınız kışı olmadım "Verdığım butun /ararı karşılıyorum" adlı kıtabın ıkıncı bolumunde ıse, bıreyın hayat ıçındekı konumlanışını sorguluyor ve adeta kendısıyle bır kavgaya, hesapiaş maya tutuşuyoı Balcı, bıreyın yaşadığı çağ la ve kendısıyle hesaplaşmasının zorunlu luğuna aşk tcması etrahnda orgulcdığı şı ırlerıylegondemıeleryapıyor Bu bolumun ılk şıırı, "tçımcle Iı mak Peşımde Ruzgâı Kurcscllcşmcnın yarattıgı tahııbatın bıre yı hıçe ındırgeyışının larkında olan şaır, şu dızelerı boşuna vazmıyoı, ışığı kapat yan sın mumu dunyanın/ gozumden duşen elması arıyorum/ vesaıre omurler satı yordu eskıcı bır kadın/ kendıme ıkı çaput Aynı poncBPB luk gun satın aldım " Bu bolumdekı "Hoy rat Zaman" adlı şıırın ılk dızelerı yukardakı duşuncemı daha da pekıştırır gıbı "ve rımsız bır çagda hoyrattır geçcn zaman " Ancak Balcı, sankı kendı şıırıne bıle tes lım olmak nıyetınde değıl, 'ınsan kendını her şeyc iagnn.ii yenıfiyor/ yoksa hıçbır anlamı kalmayacak haykınşın/ havada ası lı kalan sesın çınlamasının/ kalmayacak anlamı çoğdlan kuşkunun " Oyle ya, "çı kanp attığımu elbıseler gıbı değıldı r geçen zaman Kıtapta ıkıncı ve uçuncu bolıımde aşka daır şurlere yer venlmış "Sorular Yanlış sa Cevap Neye Yarar" ddlı şurde, "ınsdn bır omru kımıle pdyldşırsa/ omrun bır omurluk dnlamı olur" dıye soruyor ve ek lıyor " her aşkın gerçek bır yalanı/ her ya lanın gerçek bır hıkâyesı vardıı " Şaır san kı, hayatın gerçek anlamının, onun herkes tarahndan gonınen yuzunde değıl, yaşar ken faık edemedığımız yonlerınde oldu ğundan hareket edıyor, "ne kaldı bızım bu hayatta anlatmadığımız/ erken bıten aşkların ağrısından başka/ nereye gıtsem kendımden once ordayım/ yenı adresler gerek dındırmek ıçın acıyı ", "Genışleyen Yara" adlı şıınnde ıse, aşkın kadın ve er keğın bırbırlenne karsı, bırer karşı cınsler olarak duygusal tensel yakınlaşmaları ola rak gormedığını, olumun dcımasızlığına karşı, omrun aşka ıva7 verılmesı gerektığı ne dıkkat çekıyor Ama yıne de "ınsan se vebılır mı kendınden daha fazla bır başka kımseyı" dıye sormayı ıhmal etmıyor "ve fasız vedalar yaşadım ayarsız aynlıklar" dı ye suregıden şurde, hayatı olduğu gıbı ka Dullenışı ıse "kelepır hayat" olarak betım lıyor Bu bolumun dıkkat çcken bır dığer şıırı de 'tçımdekı Irmak ' Aşkı omrun ıçınde çoğalıp, a/alan bır ırmak gıbı goren bu şıırın son dızelerını yazmakla yetınmek ıstıyorum, " hatalarımın onunde duru yorum/ yıktım butun duvarları/ bır kapı yım hayatın evınde kılıtsız/ suyu iç artık ıyı davranabılırım sana " Balcı'nın şıırlerı ıçın bır anlamda haya tı, olumu, yaşamak ve omuru temel alan ve bu dordu sacayağı temaları etrafında gelışen bır şıır demek de pek yanlış olma sa gerek Şaır, hayatın, yaşamanın, omrun ve olumun ayn kavramlar olduğunun altını ısrarla çızıyor ve "Yerdımı"ndekı şıır lennı ayn ıçenkler taşıyan bu kavramların etrafında orguluyor "Belkı Dostlar An lar" adlı şıınndekı şu dızelerde gorulece ğı gıbı, "hıçbır okun hedefıne varamadığı bu çağda/ sılınır erdemlı bencıllıklcrde ha yatın resmı/ varlık boşluğıı dolduı ursa du zelır mı dunya/ kalmadı yılanların korku su artık şımşekten " Çunku, şaıre gore "bugunlerın tarıhı yazılmayacak/ kımlık sız akıyor bulvarlardan/ aynalar yenı mas keler takıyor yuzumuze/ ayışığında sar hoş/ gunışığında sarsağız " Bu ya/ıyı yazdrken kıtabının adını neden Yerdıbı koyduğunu da duşundum Benı bunu duşunmeye ıten şey "Olum Atının Nalı Yoktur" adlı son bolumdekı şıırler dı Olum temasının baskın geldığı şuıler den oluşmuş bu bolıımde şaır, sankı olu munıın neiesını her /aman ensesınde hıs sedıyor vc hcp olumdcn bıı adım onde ol maya çalışıyor "Ben Herkesle Bırlıkte Olurum" ve "Bana Olum Bıle I azla" ad lı şııı ler, bılmemız gereken ve hatta bıldı ğımız, ama onemsemedığımız bır gerçeğı dılegetırırgıbı Bırolunun arkasından ağ layanın go/yaşlaıı, aslında kendısının de bır gun olecek olmasına doktuğu go/yaş larıdır Balcı, hayatı omru kemıren acı ola r.ık goruvor Yerdıbı 'ndekı sıırlerı okudukça bana çagrıştıulıkl.ırı ıle ılgılı son olarak şu satıı landa va/mak ıstnoıum ^aıı doguştan ıtı baren kendı ıundc taşıdıgı anlamı keştet meyt vc bunu hayata tercume etmeye boy lelıkle yaşadığı hayata bır karşılık oluştur maya ona bır 1/ duşurmeye çalışır Hıç kuşkusuz hayatın, omur uzerınde nır bas kısı vardır Bu nedenledır kı, ınsan bu bas kıya goğus gerebılmek ve hatta dırenebıl mck ıçın kendı ıçındekı anlamı keşfetmek ve bunu açık etmek zorundadır Şurlerde hayatın bu baskısına goğus gerebılmenın ıpucıı ıse 'aşktıı" Kım bılır belkı de, ha yatın, omurun ve olumun yaşarken fark edemedıgımı/ gerçek anlamı aşkın ıçınde dır Ancak burada bıı noktaya daha dık kat çekmek ıstıyorum, Balcı'nın şıırlenn de yer alan aşk, bugun bırçok romana ve şııre konu olan aşktan daha farklı ve derın bır aşk Belkı de koklen hayatın gerçek an lamının âd keşfedıleceğı, o bakır alanda olan bır aşk Yerdibi/ Bayram Bala/ Vırtuel Yayınla n/$ıır/94s Dr. Jekyll ve MP. Hvde MUSTAFA YELKENLİ otuluk kavramı, ınsanlığın tarıhı kadar eskı ve ınsanın duşunsel ya pısını sureldı kurcalayan bır kav ramdır Ozellıkle fılozoflan meşgul eden bukavram, dığer yandan sanatçuan da bu konuda ıırun vermeye zorlamıştır Çok tanrılı dınlerden tek tannlı dınlere geçışte onemlı bır durak olan Zerduşt dını, ner ne kadar ıyılık ve kotuluğu tanrısal bır ozellıkle bırbınnın karşısına dıkse de sonun da butun dınlerde kotuluğun tanrısal ol duğu ve Tann'nın da bu kavıamı ortadan kaldırmada pek ısteklı olmadığı kabul go rulur Platon kotunun bılgı dışı olduğunu varsaysa da, ondan çok daha sonra yaşa mış olan Rousseau, asıl kotuluğun uygar lık olduğunu saptayarak, ınsanın bunun ıçın doğaya donmesı gerektığını soyler Oysa Hıııstıvcuılık ınsanın doguştan kotu olduğunu kabul eder Çunku kotuluk ın sanın ıçındtdıı vc bu ona kalıtım yoluyla ılkgıınahtangelmektedır 1 lırıstıyanahfak yapısı edebıyat ıçınde ışlenııkcn, dığer yandan da Hıııstıvanlığagoıuşeuygunbır şekılde edcbıyatta ıslenen ve bılımsel ça fışmayı temel alan ılk bılımkurgu roman larında sayılan Stevenson'un Dr Jekyll ve Mr Hyde (The Stıange Case of Dr fekyll and Mr Hyde), bu goruşu temel alarak donemın anlak anlayışına farklı bır bakış getırır Iyı nıyetle başlayıp gelışım suresın de çılguı bılım adamı olarak anılmaya baş lanan roman kahramanları bılımkurgu ıçınde ılgınç temalar oluştururlar Marry Shelley'ın } rankeısteın ıle başlayan bu su reç daha sonra H C Wells'ın Dr Mo ro'nun Adası ıle devam eder Ancak bu uç romanda gelecek farklı bır gelışım goster mez Zaten yazarların amacı da geleceğı anldtmak değıldır Gunumuz formları ıçınde bılımsel başarı uğruna olanaksızı gerçekleştırmeye çalışan bılım adamları nın gıderek kendılenne ve amaçlarına ya bancılaşarak çılgınlaşmalarını anlatmak tır Romanın sonunda olağanustu hdl ola ğana donecek, surup gıtmesı duşunulen eskı toplum yapısı bır değışım gosterme yecektır Bır başka dcyışleydzann, Vdrolan du/enle pek sorunu olmadığıdır Onemlı olan ınsanın var olan koşullar ıçınde baş kalaşım gostererek gıderek kenclılerıne vc amaçlaıına olan vabancilaşmalarıdır kendını ınsanlığa yararlı ışler yapma ya ddavan sevecen nır kışıdn Insanın doğasında bır arada bulunan ıvı ve kotu arasındakı gelgıtler kışılığını ıkıye bol mus, mıstık ve dın sel cıuygulannın ağır basmasıyla surdur duğu bılımsal çalış malar ahlakı yonuyle akılcı yonu gıderek ınsan bcncıllığının tek olarak değıl, çıft yonlu olduğu gerçeğıne ulaştıımıştır ken dısını Bu çalışmalarında, ınsanın ıçınde var olan cleğışkenlığı, uyumsuzluğu ve ba ğımsızlığı barındııan somut geıçeğı kanıt lamak ıster Insan doğasının bır parçası olan ıyı ve kotunun vıcdanı olarak bırbır lerıyle çatışmasının yarattıgı cefd ve pış manlığın gıderek ınsanın yaratıcılığını yok ettğunı anladığında, bu ıkı yonun bırbınn den aynlmaMyla yaşamın çekılmezlığını or tadan kaldınlacak, kotu olan hıçbır vıcda nı sorumluluk duymadan yoluna devam edecek, ıyı oldn dd kotu yanının etkısı al tında kalmaksızın pışmanhk batağına sap lanmadan kendısını mutlu edecek olan yu ce amaçlarını gerçekleştırme doğrultusun da ışıne devdm edecektır Insanın ıç dun yasını karartacakbu ıkı zıt yonun aynı be dende çatışmasının onune geçılebılecek tır Ancak ne var kı ıyı nıyetle duşunulen bu olgu ıstcnılcn sonucu vermeye yeterlı olmayacaktır Dr fekyll bıı hcdaıdc yaşayan ıyılık ve kotuluğu bırbırınden ayırabılecek ve bul duğu kımyasal bır karışımla ıkıncı kımlığı başka bır bedende yaşatabılmevı başara caktır İldcı kendı uzennde deneyınce Dr Jekyll'ın yuzu tyılıkle ışıldarken, kotunun egemen olduğu dığer kışılık Mr Hyde'ın yuzu ıse kdrdrmış gıbı olur Utanmaz, ko tu ve alçak bır yaradılışa sahıp olan Ldward Hyde'ın ruhunda yok olan ıyılık kavramı nın yerını tamamen nefret ve kotuluk alır Mr I lyde'ın yu/uneyansıyan kotuluk, net ret, şeytanı yonu ve ahlakı duyaısızlık ra hatlıkla gorulebılınır 1 lırslı, başına buy ruk,ınsanı her şeyekayıtsız olan Mr Hyde, hayvanı bırıçguauylekotuluklerden kotu luklere sıçrarken son derece acıması/dır Buna rağmen Jekyll, Hyde'ın yaptığı suç lan tamır etmekten de kendını alamaz, bır bakıma vıcdanını 1 ahatlatmaya çalışıı Ikı kışılıklı olan roman kahramanı ken dı ıçınde bır başka çelışkıyı de vaşaı, şızof ren bır bılınç bolunmesi soz konusudur Dr fekyll'ı seçerse bastınlmış çılgın arzu lardan vazgeçmesı gerekecek, dığer taıaf tan Hyde olmaya karar vcrırse bu kcz so nuna kadar sevgıden, dostluktan yoksun kalacaktır Dr Jekyll kendı bulusu olan ıla cı ıçtıkten sonra, bunun etkısıyle burjuva kımlığı ıçınde sdklı olan hayvansı yonu ağır basan Mr Hyde'ı ayırmayı başanr Bastı nlmış durtulenn bır sımgesı olan Mr Hyde ışı cınayet ışlemeye kadar vardırır Vıcto na ahlakçılığının ağır bastığı mantığa bağ lı kalarak romanını kurgulayan yazara go re, ınsanın ıyı ve kotu yanının bııbırınden ayrılması mumkundur Bu ahlakçı anlayı şa gore kotuluk, ınsanın ıçıne evrım suıe sınce yerleşmış olan "hayvan" yonunun dı şdvurumundan başka bır şey değıldır Alegonk bır korku romanı olarak nıte lendınlen bu yapıt aynı zamanda büımsel oğelerı kullanan ılk bılımkurgu romanla nndan olma nıtebğını de taşır, ahlak uze rınde çozumlemeler yapar Ahlakın kotu yonuyfe oynanmasının ınsanı trajık sona goturmesııletısınıvenr 1944yılında I urk çeVe çevnlen ve Mıllı Lğıtım Bakdnlığı td rafından yayımlanan, ılk kez 1908 yılında yonetmen Otıs 1 urner tarafından sınema ya aktarılan bu loman klasık bılımkutgu yapıtı olma ozellığıyle bu turun hayranla rı taratından bırbaşyapıt olarak değerlen dırılmcsı, okunulmasını bır kez daha ge reklı kılmaktadır • Dr. Jekyll ve Mr. Hyde/ / nrkçcsı Lbrn Kılıç/llhakı )tayınlan/ HHs CUMHURİYET KİTAP SAYI 658 BIHnç bölünmesl K Zengın neşelı, ıyı yetışmış bır burjuva olan Dr Henry |ekyll,ağırbaşlıveoturak lı bu adam olmasına rağmen bastınlmış ar /ularının yarattıgı çelışık bır karaktere sa hıptır Sabahlara kadar odasına kapanıp SAYFA 16