Catalog

Havadan Sudan Mikdat Kadıoğlu "Orman Bakanlığı Tescilli Hava Tahmini!" 'Orman Bakanlığınca avcılara dağıtılan kıtapçıkta, 'KOTU HAVA Mehtabın etrafındakı hare ve puslu daıre, kotu havayı gosterır Ayrıca gunes doğarken kızılsa, hava kotu olacaktır' gıbı kendı kendtne hava raporu hazırlama teknıklen anlatılıyor" Çok ıhtıyaa olduğu halde bunyesınde tek bır meteorolog dahı bulunduramayan Orman Bakanlığı ve/veya Orman Cenel Mudurluğu ıle ılgılı, Haber Turk ıntemet haber portalmda 16 04 2001 tanhınde yayınlanan bu haben ve yukarıdakı baslığı gorunce çok şaşırdım doğrusu Cunumuzde bu şekılde yapılan hava tahmınlenne guvenılmesı doğnı bır ış mıdıu Haydı, "Ne de olsa pratık bır bılgıdır, vatandas faydalansın" dıyelım Pekı, meteorolo/ı bılımının etımolo/ısını bılmeyen konu dışı ınsanlar tarafından bu tur bılgılenn tercume edılmeye çalışılması 7 doğru mudur Kırsal alanda yaşayanlar ve ava çıkacak kışılenn hava durumunu tahmın etmelerıne yarayacak bır kıtapçık yayımlamak Orman Bakanlığının gorevlerı arasında mıdır7 Bu ve buna benzer tum sorulann yanıtı HAYIR'dır Bu "HAYIR"da herhangı bır "HAYIR" da yoktur Çunku, hava tahmınlen açık havada bıle tehlıkelı doğa şartları ıle karşı karşıya kalabılen avaların can guvenlığı ıle çok yakından ılışkılı olduğundan daha cıddı ve bılımsel bır şekılde ele alınması gerekır Bakanlık tarafından yurt çapında tum ava derneklerıne gondenlen ve avalara ılgınç "hava tahmını" teknıklen oğreten kıtapçıktan habere yansıyan şeklı ıle verılen bılgılere ve onıınallenne goz atalım "HAVA SAKİN Dumanın bacadan duz çıkması, havanın sakın geçeceğını gosterır" Duman bacadan zaten her zaman duz çıkar Aslında burada kastedılen "dumanın bacadan duz (yatay bıçımde) yayılması"dır Doğrudur, fanlı yayılma, kararlı ve sakın bır havayı gosterır "YAĞMUR Bacadan çıkan duman bıraz yukseldıkten sonra aşağı doğru savruluyona yağmur gelıyor demektır" (Chımney smoke descends, our nıce weather ends) Çevrmtılı yayılma yuksek kararsızlığı gosterır, yanı yağıs olma ıhtımalı vardır "Ayrıca, bıtkıler açıyorsa o gun yağmur yağar (Bunu ılk defa duyuyorumi) Vadıde erken kalkan sıs ıle dağlık alanda oğleye kadar kalkmayan sıs de yağmurun habercısıdır" (If ıt's foggy ın the mornıng then ıt'll be a sunny day) Sabahleyın sısın olması ve erkenden kalkması bır yuksek basıncı ve açık havayı gosterır "KOTU HAVA Mehtabın etrafındakı hare ve puslu daıre, kotu havayı gosterır" (When a halo rıngs the moon or sun Raıns approachıng on the run) Buradakı Orman Bakanlığının tercumesınde bulunan "hare" kelımesı, "hale" olarak duzeltılmelıdır "Aynca guneş doğarken kızılsa, hava kotu olacaktır" (Red sky ın the mornıng, saılors take (shepherds) vvarnıng) Aslında butun bu sozler avcılardan daha çok eskı denızcılere veya koyun çobanlanna aıttır ve bu gozlemlere gore yapılan hava tahmınlen, meteoroloji lıteraturunde belırtıldığıne gore, sadece %6S 'lık oranda doğru çıkmaktadır "KURU HAVA: Gn baslayan gun kuru hava olacağtnı gostenr " (Evenıng red and mornıng gray Two sure sıgns of one fine day) Bu da genellıkle doğrudur "CUZEL HAVA. Akşamustu gokyuzunun kızıl olması, guzel havayı mu/deler" (Red sky at nıght, saılors (shepherds) delıght) veya (A settıng red sun means ıt'll be hot tomorrow) Bu da genellıkle doğrudur Bence avcılan daha çok ılgılendınvesı gereken sozler hayvanlar ıle ılgılı olanlardır Bu nedenle hayvan gozlemlenne dayalı ılgınç ve antıka sozlerden bır kaçını da sevabına ben yazayım Eşekler uzun uzun anırmaya basladığında, o gun yağmurlu olur (Olabılır de, olmayabılır de Maçka'da yoktu, bu nedenle bılmıyorumi) Smekler yağıştan once daha fazla ısınr (Bunun doğru olduğu soylenıyor) Yabanı ordekler guzel havalarda, kotu havalardakınden daha yuksekte uçarlar (Doğru) Eğer martılar kumsalda oturuyorsa, hava yağıslı demektır (Doğru) Kanncolar duz bır çızgı halınde yururse yağmur, etrafa dağılırsa guzel hava bekle (Yanlıs) Arılar fırtına oncesınde oğul vermez (Olabılır) Inek kuyruğunu batıya yoneltırse, hava guzel, doğuya yoneltırse hava yağıslı olacaktır (Doğru) Eğer baykus dağın doğu kısmında oterse, hava bozacak demektır (Olabılır de, olmaya bılır de1) Hava ne kadar çok sıcaksa cırcırboceğı o kadar çok cıvıldar (Çok doğru) Amator hava tahmıncılenne ılk tavsıye, "havanın nasıl olacağını soyleyen meteorolo/ı atasozlennın çoğuna guvenmeyın" Orneğın Istanbul'da havaya şoyle bır bakarak bulut yoksa çok kısa bır sure ıçınde yağıs olmayacağını soyleyebılırsınız Fakat, yannın hava sartlarmı tahmın etmenız gerektığınde, bugun Avrupa'dakı hava durumunu bılmenız gerekır Uç gunluk bır hava tahmını ıçın, tum kuzey yanm kurenın hava şartlannı bılmelısınız Beş gunluk bır hava tahmını ıçın de dunyanın her tarafındakı hava şartlannı tumuyle dıkkate almak zorundasınız Ozet olarak meteoroloıı atasozlen, super bılgısayarlar, sayısal hava tahmın modellen, meteorolo/ı uyduları, radarları, balonları, barometre, termometre, anemometre, hıgrometre, meteorolo/ı genel, bolge, sınoptık ve buyuk klıma ıstasyonu muduriuklen, kuçuk klıma ve yağıs ıstasyonlan, meteoroloıı profesorlerı, doçentlerı, yardımcı doçentlen, doktorları, araştırma gorevlılerı, yuksek muhendıslen, muhendıslen, teknısyenlerı, bınlerce meteorolo/ı ve atmosferık bılımler araştırmaları, kıtapları ve makalelerınden çok oncelen gelıştınlmış ve kullanılmıstır Turkıye, meteoroloıı bılımını ınkâr etmekten ve kuçumsemekten artık vazgeçmelıdır kadıoglu@ıtu edu tr 746/14 İnsanda koku duyusu Bebekler 6 günlükten itibaren annelerinin memelerini koku yardımıyla diğer annelerin memelerinden ayırabilirler.... Tuğrul Atasoy* unluk hdydtımızdd çogunlukk gorme ve ısıtme duyulanmızdan elde ettıgımız venlerle kendımızı ve davraruşlanmızı yonlendınrız Gorme ve ışıt me duyıüarunız kadar koku duyumuzu baskın olarak kul lanmayız Bılıyoruz kı dığer bır çok memelıde ve evrım ba sdmdgının dahd alt kısımlarında yer alan dığer canlılarda koku duyusu haydtı oneme sahıptır Koku duyusunun algı lanmasında tanımlanmasında ve ayırt edılmesınde rol oy nayan organ ve yapüarımızın kendıne has bazı ılgınç ozel hklerı vardır Ayrıca son yıllarda yazının ılerleyen bolumle rınde uzerınde daha ayrmtılı duracagımız Feromonlar m ınsanlarda da var oldugunun sdptanması ve yıne Vomerona zal Organ ıle Yardımcı Afcp'or Koku Bulbusu denen ve ın sanlarda bulunmadıgı duşu nulen yapılann erışkm ııiban da da var oldugunun bulun mdsı koku duyumuz ve bu duyumu7unu go?den kaçır dıgımız ozellıklerı uzerınde ılgıyı tekrar yogunlaştırmış tıı Oyleyse sıkJıkld go zardı ettıgımız ve bır çok ozelhgını ve yapısmı yenı ye nı keşfettığımız koku duyu muzun kapasıtesı ve onu ıl gınç küan ozellıklerı neler dır bır goz atalım Bır ınsan kaç farklı tur kokuyu algılayıp bırbırınden ayırabılır' Kaç ayn cısmı ya da canlıyı kokusu yardımı ıle tammlayabılıp tanıyabılırız9 Gunluk hayatta dıger duyulanmız ıle karşılaşünldıgında ko ku duyumuzun bıze verdıgı bılgı ıçerıgının az olması ve farklı kokuları algılama ve tanımlamadakı yetersızlıgımızın nedenı bu duyumuzu yeterrnce kullanmadıgımızdandır Koku duyumuzun kapasıtesı duşundugumuzden çok fazla dır Profesyonel parfum yapımcılan veya whısky uzmanlan tam 100 000 farklı kokuyu algıldyıp bırbırlermden ayırabılıyorlar Koku duyusu pratık yaparak gelısünlebılır Bunun bır dıger kanın Hıperozrm denılen ve koku duyusunda anormal bır artış şeklınde tanımlanabüecek olan klınık durumda gorulur Hıperozmıye bazı mıgren ataklannın oncesınde ve ozellıkle kokaın amfetamın gıbı sınır sıstemını uyaran lam yasal maddelerın psıkosümulanlann yuksek doz kullanı mında Tburette sendromu ıle postensefalıtık parkınsonun ılaç tedavısı sırasında ve aynca parafüı fetısızm gıbı kımı psıkıyatnk rahatsızlıklarda rastlanıkr Koku ıle ılgılı beyın alanı olan koku korteksı uç taba kalıdır ve paleokorteks adını alır Dıger duyu merkezlen gorsel ısıtsel ve dokunsal duyu merkezlen ıse hucresel yapüanma olarak altı tabakalıdır ve evrımsel olarak daha yenı olan neokorteks adh beyın kısmında yer ahrlar Paleokorteks beynın gn cevhenrun evnmsel olarak en esh ta bakası olan allokorteks ın bır bolumunu oluşturur Allokor teksın kalan dıger hsmını ıse Hıpokampus ve dentat gırus adh yapılan ıçeren arşıkorteks oluşturur Allokorteks dıger duyu merkezlennın yer aldıgı neokorteksden evnmsel ola rak daha eskıdır Koku korteksı hemen on beyın loblannm her üa be yın yansında da alt ıç krsımlanndan her ıkı beyın yansmda kı ydn alt beyın loblannm ıç on kesımlerme uzanan bolge de yer alan koku duyusunun dlgılanmdsı kokulann bırbır lerınden ayırdedılmesı ve arumsanması ıle ılgılı olan kor teks alanlandır Koku korteksı kmbık sıstem adı venlen dış uyaranlara uygun fızıksel ve emosyonel yanıtlann venlmesı ve bellek ıle ılgüı fonkbiyonların yerıne getırılmesınde go rev dlan beymmızın oldukça onemh bır bolumunun bır parçasıdır aynı rajnanda Bu nedenle koku duyusu emosyonel durum ve bellek ıle yakından ılışkılıdır Koku duyusu bır ıletısım dracıdır Feromonlar bu ıletımının saglanmasında G etkm olan bıreye ozgu koku molekullerının adıdır Feromon adı Yunanca taşımak anlamına gelen Phereın kelımesı ıle heyecan anlamınd gelen Horm<ın kelımelerırun bırleşımınden oluşur Feromonldr insanda esas olarak koltuk alü ter bezlennden sahnırlar Aynca tukruk ıdrar menı ve va gınal sıvüarda da bulunurlar Erkeklerde bayanlara gore daha yogun konsantrasyonlarda bulunuılar Insdndd ıkı tur feromon saptdnmıstır Bunlardan ılkı androstenol ddlı kımydsdl mdddedır Androstenol balıklarda yumurta olgunlaşma sını başlatan molekul ıle ve domuzlardakı çıftleşme davra nışı ıle ılgılı koku molpkulu ıle çok yatan benzerlık taşır In sanda var olduğu bılınen dıger feromon ıse ondrostenon adlı molekuldur Feromonlar bıreylerın tanınması agresyon ve kabul lenmenın tanınıp kabullenılmesı yaşam alanının ışaretlen mesı ureme ve seks dsvranışlan nın belırlenmesınde ıletışım aracı olarak etkın rol oynarlar Insanlar dakı onemı ve ıletışım aracı olarak kullanılabılırlıgımn sınırları bugun ıçın tam olarak bılınmıyor Kokular heyecansal ve durtusel emosyonel yonumuzu canlandııır ve bellek açısmdan çok onemlıdır ama halen ınsanlarda bu ne kaddi ve nereye 1 addi onemlıdır kesınleşmış degıl Tum ınsanlann kendısıne has ve kı şıyı tanımlayan bır kokusu vardır Beden kokusu ve degısımlen genetık olarak bekrlenmıstır Av kopeklerı tek yumurta ıhzlerının kokularını bırbırınden ayıramaz ama dıger normal kardeşlenn kokulannı bırbırlermden ayırabilirler Koku duyusu dıger memelıler de bazen oyle onemlı olabılır kı ornegın hamıle fare daha guçlu bır erkegın kokusunu alırsa duşuk yapar Insanlarda bebekler 6 gunlukten itibaren annelerinin memelerini koku yardımı ıle dıger dnnelerın memelerinden ayırabilirler Anneler de kendı bebeklerının kokulannı dıger bebeklerın kokulanndan ayırabilirler Aynı odada kalan bayanlann menstruel sıkluslan bır sure sonra gun ola rak eşıtlenır ve senkron hale gelır aynı zamanda bu bayan lann koltuk alü koku sıkluslan da senkron hale gelır Kddınlar sentetık bır steroıd olan eksaltolıdel ın kokusunu kesın olarak algılayabılırler ama erkeklerın çogu bunu fark edemez Bır çok hayvan aksesoryaıdımo koku sıstemlenru feromonlan saptamak ve annelık davraruşı alan hâkımıyetı çıffleşmek ve yıyecek bulmak davranışlanru ıçeren sosyal davranış kalıplannı belırlemek ve degıstrmek ıçın kullanırlar Insanlarda seksuel ıstek ve eş seçımı davranışlannda feromonlann rolu uzerınde duruluyor feromonlann ınsandakı etkınlıÇp uzenne son zamanlarda çok ılgınç deneyler yapüıyor Omegın bır deneydç deneklere karşı cınsten ınsanlann fotoğraflan gosterdmış ve bu fotograftakı ınsanlara cınsel çekıcüık açısından not vermelerı ıstenmış ve daha sonra aynı deney aynı deneklerle tekrarlanmıs ama bu kez deneklere androstenol koklanlmış ıkıncı deneyde denekle rm karşı cınsten ınsanlann fotograflanna bakıp verdıklen cınsel çekıcılık notlannda onemlı derecede aruş saptanmıs Aynca ornegın kadınlann erkeklerın aksıne vagınal sıvılardakı feromonlardan etkılenmedıgı saptanmıs Son olarak yapay mısklerle yapılan feromon benzerı kokulan ancak ol gun kadınlann algılayabıldıklerı erkeklenn ıse kendılenne ostrojen enjekte edılene kadar bu kokulaı ı algıldyamadıkla rı dıger çahşmalann ılgınç bulgularına ornek verüebılır *Tıp Doktoru Norolop U?manı Kaynaklar 1 Chemıcal Senses In Neurosuence Explorıng Phe Bra ın MFBears BlVConnoro MA Paradıso Wılhdms&Wılkms 19% 2 Smell and Taste The Chemıcal Senses } Dodd VFCas telluct In Prmcıples of Npural Scıenre Eds E R Kmdel JHSchvvartz TMJcssel FlscvıerS^prmt 1W1