Catalog

CMYB C M Y B 28 EYLÜL 2009 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA DIŞ HABERLER 11dishab@cumhuriyet.com.tr BIÇAK SIRTI EROL MANİSALI Karmaşa Kuramı ve Prof. Brian Arthur Prof. W. Brian Arthur çok beğendiğim İrlandalı bir iktisatçıdır ve ABD’de ün yapmıştır. Kendisi- nin özgün Karmaşa Kuramı’na (Complexity The- ory) bu köşede ve kitaplarımda son on yıl içinde defalarca yer verdim. Prof. Arthur’a göre en kötü seçenek bile “maa- lesef” uzun dönemde kendi dışsallıklarını yaratır hale dönüşüyor. Çalışmalarında bir örnek göste- rir: 18. yüzyılda Hollandalı bir grup insan Kuzey Amerika’nın doğu yakasında kolonileşmek için uy- gun bir yer seçerler. Ancak gemileri fırtına yü- zünden iki yüz mil güneydeki bir bataklığa sü- rüklenir. Onlar da mecburen buraya yerleşmek zo- runda kalırlar. Ancak bu bataklık bölgeyi bile, 50- 60 yıl içinde gelişmiş bir hale getirirler. En kötü se- çenek bile “kendi dışsallıklarını ve gelişmesini ya- ratacak hale getirilir”. Prof. Arthur bu basit ama ilginç örneği piyasa ekonomisinin maksimizasyonunda ve kimi diğer yanlış tercihlerde kullanarak, “dışsallıkların, yan- lış seçeneklerin bile maksimizasyona yol açabil- diğini” gösterir. Gelelim bizdeki örneklere; - Birinci ve ikinci Boğaz köprülerini savunanlar, Brian Arthur’u hiç tanımamalarına ve onun kar- maşa kuramını bilmemelerine karşın destekle- mişlerdi. - Turgut Özal’ın “Alışırlar, alışırlar...” ifadesinin gerisinde, bilinçaltı ve örtülü bir Brian Arthur giz- lidir. - Şimdi üçüncü köprü tartışılıyor. Uzmanlar, ula- şıma çözüm getirmeyeceğini söylüyorlar. Çevre- ciler su ve orman kaynakları üzerindeki yüksek maliyeti hesaplıyorlar. Ama yine de “bu seçenek” uygulamaya konacak ve baştan öngörülmeyen “kimi dışsallıklarını” üretmeye başlayacak. Prof. W. Brian Arthur “Amerikan sistemine” ters düşmesine karşın en ünlü Amerikan üniversiteleri ve Santa Fe Enstitüsü tarafından defalarca onur- landırıldı ve ödüllendirildi. Piyasa ekonomisi ve ‘karmaşa’… Son on yıl içinde Prof. Brian Arthur’u en çok pi- yasa ekonomisi analizlerinde ele aldım. Piyasa ekonomisinin “kendi kendini maksimize ederken, ekonominin makro maksimizasyonunu neden sağlayamadığını” bilimsel olarak en iyi incele- yenlerden biri de Prof. Brian Arthur’dur. Günümüz koşullarına uygun örnekleri de vere- rek konuyu güncelleştirir. 1980’li yıllarda Ameri- ka’da iki video şirketi ile ilgili olarak verdiği örnek çarpıcıdır. Teknolojik olarak ileri olanın piyasadaki ticari payı % 40’tır. Kötü olan ise % 60’lık satış üstünlüğüne sahiptir. Sırf bu ticari üstünlüğü yüzünden teknolojik olarak kötü ve geri durum- daki şirket, iyi olan şirketi piyasadan siler atar. Ona göre bu durum, “kötünün piyasada egemen olabileceğinin kanıtıdır”. Prof. Brian Arthur 1980’li yıllarda Karmaşa Teorisi’nin temellerini atarken, 2008 yılındaki büyük ekonomik kriz ufukta bile gö- rünmüyordu. Batı piyasaları balayını yaşıyordu. Ama Prof. Arthur krizi bugün fiilen gördü. Bir an- lamda Karmaşa Teorisi’nin küresel olarak da ka- nıtlandığını da gözlemiş oldu. Brian Arthur’u şimdi anmamın nedeni bugün Türkiye ve bölge- mizde yaşadıklarımızla da ilgili. Ortadoğu’da “yanlış dayatma ve seçenekler kendi dışsallıkları- nı yaratarak sürüyor”. Toplumsal olaylar mate- matikte gördüğümüz gibi sebep sonuç ilişkileri do- ğurmuyor. Daha çok kimyaya benziyor. (A) ile (B) bir araya gelince ortalıkta görünmeyen (C), yavaş yavaş ortaya çıkmaya başlıyor. Kurtuluş Savaşı bunun en güzel kanıtı değil mi? Ya da tam tersi bir örnek; Ortadoğu’da 1990 son- rasında ortaya çıkan gelişmeler ve haritaların de- ğişmeye başlamasında olduğu gibi, “yanlış se- çeneklerin kendi dışsallıklarını yarattıkları bir du- rum”, insanlara ve bölgeye refah ve mutluluk ge- tirmese bile kendi gelişimini sürdürüyor. www.istanbul.edu.tr/iktisat/emanisali Sarah Ferguson’dan geri adım Dış Haberler Ser- visi - Türkiye’deki ço- cuk esirgeme kurum- larõna kõlõk değiştirerek giren eski York Düşe- si Sarah Ferguson, bu kurumlarda gizli kamerayla çekilen gö- rüntüler üzerine yazõ- lan kitaptan desteğini çekti. İngiltere’de ya- yõmlanan Times gaze- tesinin haberine göre, İngiltere Kraliçesi’nin avukatlarõ gazeteci Chris Rogers tarafõn- dan yazõlan söz konu- su kitabõn basõmõnõ en- gellemek için hareke- te geçti. Sarah Ferguson’un kõzõ Eugine ve gaze- teci Chris Rogers ile birlikte gizli kameraya aldõğõ yetimhane gö- rüntüleri 6 Kasõm 2008’de İngiliz ITN ekranlarõnda yayõm- lanmõş ve Ankara’dan büyük tepki almõştõ. Ankara, Ferguson’un, devlete ait yetimhane- ye gizlice girerek ha- ber yapmasõnõ, Avrupa Birliği’ne aday Türki- ye’nin imajõnõ karala- maya yönelik bir giri- şim olarak değerlen- dirmişti. Türkiye, ya- sadõşõ çekim yapmak ve özel yaşam hakkõnõ çiğnemekle suçladõğõ eski York Düşesi Sa- rah Ferguson’u sorgu- lamak için İngiltere İçişleri Bakanlõğõ’na resmi talepte bulun- muştu. Times’a göre, Buc- kingham Sarayõ’na ya- kõn bir kaynak, Fergu- son’un saraya danõştõ- ğõnõ ve daha sonra ki- tap için işbirliğinden vazgeçtiğini söyledi. İsmi belirtilmeyen bir kaynak “Kitabın bir parçası olmaması için üzerinde çok büyük bir baskı vardı ancak yine de kararı kendi başına verdi. Sa- ray’daki üst düzey kişiler zaten zor olan bir durumu daha da zorlaştırmaması için onu uyardı” dedi. Portekiz’de sosyalistler kazandı Dış Haberler Servisi - Portekiz’de dün yapõlan genel seçimleri sandõk başõ anket sonuçlarõna göre, Jose Socrates’in li- derliğindeki Sosyalist Parti (PS) kazandõ. Porte- kiz televizyonlarõndan açõklanan sandõk başõ an- ket sonuçlarõna göre, se- çimlerde PS yüzde 36 ile 40, Sosyal Demokrat Parti (PDS) yüzde 26.3 ile 30.3, Sosyal Demo- krat Merkez-Halk Partisi ittifakõ (CDS) yüzde 8.6 ile 11.6, Sol Bloku (BE) yüzde 8.5 ile 11.5 ve De- mokratik Birlik Koalis- yonu (PCP-PEV) yüzde 4.6 ile 7.6 arasõnda oy al- dõ. Portekiz’de 2005 yõ- lõnda yapõlan seçimlerde yüzde 45 oranõnda oy alarak tek başõna iktidar olan PS’nin, bu sonuçlara göre bu kez koalisyon kurmasõ gerekiyor. Afganistan’da Taliban saldırısı Dış Haberler Servisi - Afganistan’õn Herat ken- tinde, bir okulun önünde meydana gelen bombalõ saldõrõda 4 kişi öldü, 17 kişi de yaralandõ. Polis sözcüsü, saldõrõnõn Enerji Bakanõ İsmail Han ile be- raberindeki heyeti hedef aldõğõnõ, ölen ve yarala- nanlarõn hepsinin sivil ol- duğunu, bakan ve berabe- rindekilerin yara almadan kurtulduklarõnõ bildirdi. Saldõrõnõn ardõndan açõk- lama yapan bir Taliban sözcüsü, saldõrõnõn Tali- ban militanlarõnca düzen- lendiğini duyurdu. Mültecilere ateş açıldı Dış Haberler Servisi - Sri Lanka’da bir mülteci kampõndan kaçmaya çalõ- şan sivillere ateş açõlõnca 2 kişi yaralandõ. Ordu sözcüsü, Vavuniya bölge- sinin kuzeyindeki kampta kalan bir grubun askerlere taş atarak kaçmaya çalõş- tõğõnõ, olayõn ardõndan 19 kişinin gözaltõna alõndõğõ- nõ söyledi. Sri Lanka’da ayrõlõkçõ Tamil gerillalarõ ile ordu arasõnda 25 yõl süren iç savaşõn mayõs ayõnda sona ermesinin ar- dõndan, yaklaşõk 300 bin Tamil, askeri kamplarda tutuluyor. Sarkozy yine öfkelendi Dış Haberler Servisi - Fransõz basõnõ, Cumhur- başkanõ Nicolas Sar- kozy’nin New York’ta ge- çen haftaki BM toplantõla- rõ sõrasõnda France 2 kamu televizyon kanalõnõn haber müdürünü herkesin içinde azarladõğõnõ yazdõ. Tel- evizyon kanalõnõn haber müdürü ve aynõ zamanda ünlü bir gazeteci olan Ar- lette Chabot, Sarkozy’nin öfkesine hedef olan son kişi oldu. Sarkozy’nin, “kamu televizyon kanalla- rõnda yeteri kadar siyasi tartõşma programõ olmadõ- ğõ” gerekçesiyle Cha- bot’yu, yüksek sesle herkesin içinde azarladõğõ bildirildi. Genel seçimi Türkiye’nin AB üyeliğine karşõ çõkan iktidardaki CDU kazandõ OSMAN ÇUTSAY FRANKFURT - Almanya’da dün yapõlan genel seçimleri Türkiye’nin AB üyeliğine şiddetle karşõ çõkan Başbakan Angela Merkel liderliğindeki Hõristi- yan Demokrat Birlik Partisi (CDU) ka- zandõ. Merkel, kardeş parti konumun- daki Hõristiyan Sosyal Birlik Partisi (CSU) ve liberal Hür Demokrat Parti (FDP) ile birlikte bir hükümet kurabi- lecek çoğunluğu elde ettiklerini belir- terek “İstikrarlı bir çoğunluk sağla- ma hedefimize ulaştık” dedi. Almanya’da halk dün Federal Mec- lis’in yeni üyelerini seçmek için sandõk başõna gitti. 62 milyon 200 bin kayõtlõ seçmenin oy kullandõğõ seçimde mec- lise girebilmek için aralarõnda 32 Türk adayõn da bulunduğu 28 partiden top- lam 3 bin 500 aday yarõştõ. Seçimlere katõlma oranõ yüzde 72.5 olarak ger- çekleşirken bu oranõn bugüne kadar ya- põlan genel seçimlerdeki en düşük oran olduğu bildirildi. İlk verilere göre CDU ve CSU toplam yüzde 33.8, Sosyal De- mokrat Parti (SPD) yüzde 23, Hür De- mokrat Parti (FDP) yüzde 14.7, Yeşil- ler Partisi yüzde 10, Sol Parti yüzde 12.5, diğer partiler de yüzde 6 oranõn- da oy aldõ. Sonuçlara göre Almanya Fe- deral Meclisi’ndeki sandalye dağõlõ- mõnõn şöyle olacağõ tahmin ediliyor: CDU ve CSU 186, SPD 143, FDP 95, Sol Parti 80, Yeşiller Partisi 67. SPD’nin en büyük yenilgisi Bu sonuçlarõn ardõndan Başbakan Merkel’in partisi hedefine ulaşarak hükümet kurma hakkõnõ yeniden elde ederken bir önceki seçimlere göre yüzde 14 civarõnda oy kaybederek önemli bir yara aldõ. Sosyal Demokrat Parti ise yüzde 11 civarõnda oy kay- bõyla tarihinin en büyük yenilgisini al- dõ. Hür Demokrat ve Sol Parti büyük bir çõkõş yaparak oylarõnõ arttõrdõ. Hõristiyan Demokratlarla Liberalle- rin kuracağõ yeni hükümetin Anka- ra’ya AB tam üyelik kapõsõnõ kapata- cağõna ise kesin gözüyle bakõlõyor. Merkel’in Türkiye’ye tam üyelik yeri- ne “imtiyazlı ortaklık” verilmesi yö- nündeki görüşlerine yeni koalisyon or- tağõ FDP de tam destek veriyor. Yeşiller Partisi ile Sol Parti yetkilileri yaptõklarõ ilk açõklamalarda, Alman- ya’nõn neo-liberal bir tuzakla karşõ karşõya olduğunu kaydederek sert bir muhalefet örgütleyeceklerini bildirdiler. Dış Haberler Servisi - Irak Cumhurbaş- kanõ Celal Talabani, İran’õn nükleer tesis- lerine “İsrail veya başka bir devletin” saldõrõsõ halinde Irak hava sahasõnõn ya da Irak topraklarõnõn kullanõlmasõna izin ver- meyeceklerini söyledi. Talabani, İran’a karşõ nükleer faaliyetle- rinden ötürü BM’nin alacağõ yeni yaptõrõm kararlarõnõn da işe yaramayacağõ, İran’õn tutumunda herhangi bir değişikliğe yol aç- mayacağõ görüşünü savundu. İran’õn Uluslararasõ Atom Enerjisi Kuru- mu (UAEK) Daimi Temsilcisi Ali Asker Sultaniye, “Batılı ülkelerin, nükleer enerji programımız aleyhindeki tutumu 5 artı 1 ülkeleriyle yakında yapılacak müzakereleri olumsuz etkileyecek” dedi. Sultaniye, gizledikleri öne sürülen yeni nükleer tesisiyle ilgili tepki göstermekte Batõ’nõn “aceleci” davrandõğõnõ, “boşuna gürültü koparıldığını” da söyleyerek, te- sisin denetlenebileceğini yineledi. ABD Dõşişleri Bakanõ Hillary Clinton ise İran’õn yeni tesisinin UAEK tarafõndan de- netlenmesine izin verme kararõndan mem- nuniyet duyduğunu söyledi. İran’da dün başlayan füze savunma tatbi- katõnda, kõsa menzilli karadan karaya füze denemesi gerçekleştirildiği bildirildi. İran devlet televizyonu, fõrlatõlan füzelerin türü hakkõnda bilgi vermedi. ‘İran’a, Irak üzerinden saldõramazlar’ ‘Kendi NATO’muzu kuralım’ Dış Haberler Servisi - Venezüel- la’da yapõlan Güney Amerika- Afrika (ASA) zirvesinde Libya li- deri Muammer Kaddafi ve Ve- nezüella Devlet Başkanõ Hugo Chavez, iki kõtanõn yeni bir kü- resel güç haline gelmesi amacõy- la kõtalar arasõ güçlü bir ittifak ku- rulmasõnõ istedi. Kaddafi 2011’e kadar “Güneyin NATO’su” ola- rak adlandõrdõğõ bir savunma itti- fakõ kurulmasõ çağrõsõnda da bu- lundu. İki gün süren zirvede Af- rika’daki açlõk, ekonomik kriz ve enerji gibi pek çok konu gündeme geldi. Güney Amerika’yõ ilk kez ziyaret eden Kaddafi zirvedeki ko- nuşmasõnda , “Dünyayı birlikte yeniden şekillendirebiliriz” de- di. Bu arada, Kanada Devlet Te- levizyonu, Kaddafi’nin Kana- da’ya yapacağõ bir günlük ziya- retin iptal edildiğini bildirdi. Loc- kerbie faciasõnda ölenler arasõnda bulunan Kanadalõlarõn yakõnlarõ zi- yarete tepki göstermişlerdi. 1988’de bir PanAm uçağõnõn bom- balanmasõndan İngiltere’de ha- pis yattõktan sonra serbest bõrakõ- lan Libyalõ El Megrahi, Libya’da kahraman gibi karşõlanmõştõ. Almanya’da zafer Merkel’in CELAL TALABANİ Dış Haberler Servisi - Honduras’ta darbeyle işbaşõna gelen geçici hükü- met, devrik Devlet Başkanõ Manuel Zelaya’nõn geçen hafta Honduras’a girdikten sonra sõğõndõğõ Brezilya Büyükelçiliği’ne 10 gün süre verdi. Geçici hükümetin Dõşişleri Bakanlõ- ğõ’ndan yapõlan açõklamada, Brezil- ya’nõn 10 gün içinde Zelaya’nõn du- rumunu “net bir şekilde tanımla- maması halinde bazı ek önlemler alınacağı” belirtildi ancak söz konu- su önlemler hakkõnda bilgi verilmedi. Brezilya, 28 Haziran’da darbeyle ik- tidardan uzaklaştõrõlan Zelaya’yõ, Honduras’õn yasal devlet başkanõ ola- rak tanõyor. Brezilya’ya Zelaya için 10 gün süre HONDURAS’TA GERGİNLİK Filipinler’de Ketsana tropik fırtınasının yol açtığı sel felaketinde ölenlerin sayısı 83’e çık- tı. Filipinler hükümeti 23 kişinin de kayıp olduğunu açıkladı. Ülkede son 40 yıldır görülen en büyük sel felaketi yüzünden 330 bin kişinin evini terk etmek zorunda kaldığı, 60 bin kişinin okul ve kiliselere yerleştirildiği bildiriliyor. 12 milyon nü- fuslu başkent Manila, önceki gün başlayan fırtınanın ardından 9 saat süren yağışlar nedeniyle hâlâ su- lar altında. Manila Havaalanı da saatlerce trafiğe kapalı kaldı. Sel felaketi Manila dışında 24 kenti et- kilerken, bazı kasabalar tamamen sular altında kaldı ve toprak kaymaları meydana geldi. ANKARA SORGULAMAK İSTEMİŞTİ Filipinler’de felaket büyüyor Haremüşşerif’te çatõşma Kudüs’te aşõrõ dinci Yahudile- rin, Haremüşşerif’e girmesi üze- rine, cami içindekilerle İsrail po- lisi arasõnda çatõşma çõktõ. Olay- larda yaklaşõk 40 Filistinli ile 17 polis yaralandõ. Görgü tanõklarõ, dün sabah saatlerinde Yahudile- rin en kutsal günü sayõlan Yim Kippur nedeniyle Ağlama Duva- rõ’na giden binlerce aşõrõ dinci Yahudiden bazõlarõnõn Haremüş- şerif’e girdiğini anlattõlar. Camide sabah namazõ için bulu- nan Filistinliler, içeri girenlere karşõ koymaya çalõşõrken İsrail polisi Filistinlilere müdahale ederek gaz bombasõ kullandõ. Daha sonra İsrail polisinin ca- minin bütün giriş kapõlarõnõ ka- patmasõ, içeri girmek isteyen Fi- listinlilerle polis arasõnda yeni bir gerginliğe yol açtõ. Çatõşma- lar mahalle aralarõnda devam ederken 5 Filistinli tutuklandõ. İlk sonuçlara göre Hõristiyan Demokrat Birlik Partisi ve Bavyera eyaletindeki kardeş parti konumundaki Hõristiyan Sosyal Birlik Partisi toplam yüzde 33.8, Sosyal Demokrat Parti yüzde 23, Hür Demokrat Parti yüzde 14.7, Yeşiller Partisi yüzde 10, Sol Parti yüzde 12.5 oy aldõ. (Fotoğraf: AP) (Fotoğraf: AP) VEFAT Ayten Göktepe Bask›n'›n biricik e?i, Didem-Christopher Embleton ve Hüseyin-Yasemin Bask›n'›n sevgili Babalar›, Öykü Su ve Alp Nisan'›n Dedeleri Emekli Cumhuriyet Savc›s› Ahmet Münir BASKIN Hakk’›n rahmetine kavu?mu?tur. Cenazesi 28 Eylül 2009 Pazartesi günü Alsancak Hocazade Camiinde k›l›nacak ikindi namaz›n› takiben Urla ‹skele Mezarl›¤›nda topra¤a verilecektir. A‹LES‹ BAŞSAĞLIĞI SİNEMAMIZ ÇOK DEĞERLİ BİR EVLADINI KAYBETTİ. FİLM-SAN VAKFI YÖNETİM KURULU ÜYEMİZ SEVGİLİ NİHAT NİKEREL’İN ANISI ÖNÜNDE SAYGI İLE EĞİLİYORUZ. YATTIĞI YER GÜLLER, IŞIKLAR İÇİNDE OLSUN. MERHUMA ALLAH’TAN RAHMET AİLESİ VE YAKINLARINA BAŞSAĞLIĞI DİLERİZ. FİLM-SAN VAKFI YÖNETİM KURULU