Catalog

CMYB C M Y B SAYFA CUMHURİYET 14 MAYIS 2009 PERŞEMBE 10 DIŞ HABERLER dishab@cumhuriyet.com.tr Pakistan ‘jöle devlet’e dönüştü ÖZGÜR ULUSOY Taliban ve diğer köktendinci Sünni gruplarõn etkisini arttõrdõğõ Pakistan’õn gittikçe is- tikrarsõzlaşmasõ, bölge ülkeleri başta olmak üzere bütün dünyada kaygõ yaratõyor. Hindis- tan’õn önde gelen gazeteci ve yazarlarõndan M. J. Akbar, Talibanizasyona nükleer gücü de eklenince Pakistan’õn bölgeye etkisinin “toksik” olacağõnõ söylüyor. Pakistan’õn şu anki durumu için “jöle devlet” ifadesini kul- lanan Akbar, Pakistan’da yaşananlarõ an- latõrken daha önce yaptõğõ bir konuşmaya atõfta bulunuyor: “Bush’un Irak’taki sa- vaşı bitti, savaşı İran kazandı... Bush’un Afganistan’daki savaşı bitmedi, ama Pa- kistan şimdiden kaybetmiş gibi gözükü- yor.” Türkçeye de çevrilmiş olan Kõlõçla- rõn Gölgesi [Cihat ve İslamiyet-Hõristiyalõk Çatõşmasõ] kitabõnõn yazarõ M. J. Akbar ile ABD’de artõk AfPak savaşõ olarak adlan- dõrõlan sorunu konuştuk. - Obama yönetiminin Afganistan stra- tejisi, asker sayısının arttırılması ve Ta- liban’ın “ılımlı unsurları” ile konuşmaya dayanıyor. Pakistan’da da benzer bir durum söz konusu. Tali- ban’ın ılımlı unsurları kimler oluyor? M. J. AKBAR: ABD, kiminle savaştõğõnõ bulmakta ba- şarõlõ ama neyle savaştõğõ konusunda genellikle bir fikri yok. ABD, yalnõzca ABD’ye karşõ savaş açan bir düşmanla de- ğil, bölgeyi etkileyen bir ideolojiyle savaşõyor. Hitler ABD’yle savaştaydõ ama aslõnda ideolojinin ken- disi Almanya’ya karşõ da işlenmiş bir suçtu. Eğer İkinci Dün- ya Savaşõ yalnõzca Hitler’i yok etmek için verilseydi, Na- zizmi yok etmeyi hedeflemesiydi ve iyi Nazi-kötü Nazi di- ye aramaya başlasaydõk n’olurdu?.. Taliban Nazi demiyo- rum, sadece örnek veriyorum ama burada savaşõlmasõ ge- reken şey ideolojinin kendisidir. “Irak’ta başardık, Af- ganistan’da da başarabiliriz” diyorlar belki. Ama Irak’ta yenilmesi gereken bir ideoloji yoktu. Baas laik ideolojiye dayanõyordu. ABD’nin hedefi Saddam Hüseyin’i yenmekti. Belki işgalin yan etkisi olarak istenmeyen bir ideoloji çõ- kabilir, bilemiyorum, bu da bir olasõlõk. ABD’nin Afganistan’da savaştõğõ düşman ise 11 Eylül ön- cesinden de eski. Taliban’õn savaşõ 1994’te başladõ. Ben- ce Taliban’a karşõ Bamyan’daki Buda heykellerini yõktõğõnda harekete geçilmeliydi. Bamyan’daki Buda heykellerini yõk- tõğõnda kültüre karşõ suç işlemişti. Müslüman ülkelerde kül- türü koruma geleneği vardõr. Taliban Afganistan’õ yöneten ilk Müslüman rejim değil. Bin yõldõr Müslüman yönetici- leri oluyor Afganistan’õn. Buda heykelleri de bin yõldõr du- ruyor. Gazneli Mahmut’un aklõndan bile geçmedi. Pakistan’ın büyük bölümü Talibanistan oldu - Peki savaşılması gereken ideolojinin adı nedir? - Daha iyi bir tanõm bulana kadar bunu Talibanizasyon ola- rak tanõmlamak mümkün. Tamamen antisosyal ve başka bir ifade şekli bulamõyorum, “kadınlardan nefret ediyor”. Olanlarõn başka bir açõklamasõ yok. Svat’taki filmi gör- müşsünüzdür. Obama yönetimine şunu söylemek gerekir. İyi Taliban’õ tanõmlarken şunu aklõnda tutmalõ, Svat’ta ka- dõnõ kõrbaçlayan Taliban, muhtemelen iyi Taliban’dõ. Pakistan hükümetiyle bir anlaşma yaptõlar. Amerika’yla savaşta değiller. Onlarõ rahat bõrakmak kaydõyla para karşõlõğõnda işbirliği yapacak olanlar da onlar. İyi Taliban’la konuşma stratejisi, temelden hatalõ ve tamamen ters tepecek bir strateji. Düşmanõ tanõmamaktan kaynaklanõyor. - Giderek de güçleniyor... - Pakistan’õn bir bölümü Taliban’a teslim. Svat’õn kontrolü ellerinde, ülkenin çok büyük bir bölümü Ta- libanistan’a dönüştü. - ABD’de artık Afganistan ve Pakistan sorununun iç içe geçtiğini anlatmak için AfPak ifadesi kullanıl- maya başlandı. Gerçekten de biri çözülmeden diğe- rini çözmek mümkün değil. Bu hale nasıl geldi sorun? - AfPak aslõnda etnik bağlamõ olan bir kavram. Bu bir Peştun savaşõ, Peştun bölgesinde... Pakistan’õn cevap- lamasõ gereken zor bir soru var ortada. ABD’de bu so- ru uzunca bir zaman uygun bulunmadõ ama neyse ki ar- tõk üst düzeylerde telaffuz edilmeye başlandõ. Bunu Peş- tunlar uzun zamandõr Pakistan hükümeti- ne soruyor ve Pakistan hâlâ yanõtlamadõ: Niçin ABD’nin Müslümanlara karşõ yürüttüğü savaşta savaşõyorsunuz? Onlar için Afganistan’õn ABD ta- rafõndan işgali, Müslümanlara karşõ da savaş. Amerikalıların koruduğu devlet başkanını kim ister? Afganistan’da çatõşmanõn yanlõş yöne- tilmesinin en büyük tehlikelerinden biri NATO’nun Taliban’a “milliyetçi” bir an- lam katmasõ oldu. İnsanlar artõk NATO’ya karşõ savaşan herkesin Afganistan için savaştõğõnõ düşünüyor. NATO’ya karşõ savaşmak, ülke için savaşmakla eşanlam- lõ oldu. Milliyetçilik demagoglarõn eline düştüğü zaman çok tehlikeli olur... - Afganistan’daki işgal güçlerinin çe- kilmesi, doğru bir adım mı olur? - ABD’nin sorunu bitirmek için çareler üretmesi gerekir. Keşke verilecek kolay bir yanõtõm olsaydõ ama yok. ABD 3 ay için- de çekilmeli diyebilirim. Afganistan ve Pakistan halkõ da bunu istiyor. Kimse ülkesinde sürekli ya- bancõ güç bulunmasõnõ istemez. Aslõnda ilk devrildiği za- man Taliban dağõlmõştõ. İlk üç yõl toparlanamadõ, sonra ha- rekete geçti. Afganlar giderek özsaygõlarõnõ yitirmeye baş- ladõlar. Düşünsenize, devlet başkanõnõz Karzai, Atlanta’dan gelen paralõ askerler tarafõndan korunuyorsa, ne hisse- dersiniz. Ulusal gurur, özsaygõ gider. İnsanlar için bazen yolsuzluk, işgalden beter. Georgetown Üniversitesi’nde yaptõğõm bir konuşmada şunlarõ söylemiştim: Bush’un Irak’taki savaşõ bitti, savaşõ İran kazandõ... Bush’un Af- ganistan’daki savaşõ bitmedi, ama Pakistan şimdiden kaybetmiş gibi görünüyor. Gerçekten de Pakistan bir jö- le devlete dönüştü. Ne yõkõlõyor, ne tam olarak ayakta du- rabiliyor. Ama Talibanizasyona bir de nükleer gücü ek- lenince Pakistan’õn bölgeye etkisi “toksik” olacak. Çok tehlikeli bir dönemden geçiyoruz. Taliban, hükümet kadar güçlü MİNE ESEN Feridullah Han, son dönemde tüm dünya- nõn dikkatinin çevrildiği Pakistan’õn Ku- zeybatõ Sõnõr Eyaleti’nin başkenti Peşaver’de ya- şayan bir gazeteci. Ülkesindeki kaos ortamõna, Ta- liban ve güvenlik güçleri arasõnda yaşanan ça- tõşmalarõn çok yakõnõndan ve sayõlarõ her ge- çen gün artan, bu şiddetten kaçan binlerce si- vilin sõğõnmaya çalõştõğõ Peşaver’den tanõk- lõk ediyor... Savaşõn ortasõndaki Afganistan’a sõnõr, bu karmaşõk bölgeden tüm dünyaya ta- nõklõklarõnõ aktarõyor. Pakistan’daki AUSAF gazetesinin Peşa- ver bürosu şefi Feridullah Han, Cumhuri- yet’in sorularõnõ yanõtlarken Taliban’õn Pa- kistan’õn bir zamanlarõn turizm cenneti ola- rak bilinen Kuzeybatõ Sõnõr Eyaleti’nde yer alan Svat Vadisi ve çevresinde güçlen- mesinde İslamabad yönetiminin payõnõn büyük olduğu görüşünde. Nedeni ise, işba- şõ yapan hükümetlerin çoğunun bu bölge- leri sosyal ve ekonomik açõlardan yõllardõr ihmal etmeleri. Han, aynõ zamanda yargõ sis- teminin gerektiği gibi herkese eşit ve hõzlõ şekilde iş- lemeyişinin, adaletsizlik ve giderek artan suç oranla- rõndan usanan halkõ, diğer sisteme göre “daha hızlı ve etkili” sonuç alõndõğõnõ düşündükleri şeriat mahke- melerinden yana olmaya ittiğini savunuyor. Vekiller bile evlerine gidemiyor Pakistan’da ulusal televizyon için de aktüel program hazõrlayõp sunan Feridullah Han, ülkede bazõ çevrele- rin İslamabad hükümetinin Taliban karşõtlarõnõ korumakta başarõsõz olduğu düşüncesinde olduklarõnõ söylüyor. Svat Vadisi’nde esen Taliban şiddeti yüzünden birçok kişi- nin bölgeyi terk ettiğine, hatta 6 milletvekilinin buradaki evlerine bile gidemediklerine dikkat çekiyor. Tali- ban’õn Pakistan güvenlik güçlerinden onlarca kişiyi ka- çõrdõğõnõ, bir kõsmõnõ boğazlarõnõ keserek öl- dürdüklerini, bölgede önüne geçilemeyen şiddet yüzünden yüzlerce Pakistan hüküme- ti çalõşanõnõn görevlerinden istifa ettiğini, Ta- liban saldõrõlarõnda 200’den fazla okulun yerle bir edildiğini anlatõyor. Svat halkı destekliyor mu? - Pakistan ve Afganistan’da yaşa- nan sorunlar birbirleriyle iç içe deni- lebilir mi? Birini çözmeden diğerinde başarıya ulaşmak mümkün mü? HAN - Afganistan’daki sorunlar çö- zülmeden, bu ülkedeki gelecek aylarda yapõlacak seçimlere Taliban’õn bazõ tem- silcilerinin katõlmasõna izin verilmeden, Pakistan’õn kuzeybatõ sõnõr eyaletinde, aşiret bölgelerinde yaşanan ayaklan- malarõn sona ereceğini düşünmüyorum. Taliban’õn siyasete girerek daha merke- ze çekilebileceği ve şiddetten vazgeçe- bileceği yönünde kimi görüşler var. An- cak şunun da gözden kaçõrõlmamasõ ge- rek: Afganistan’a tam anlamõyla barõşõn gelmesi, Pakistan’da da yüzde yüz barõş havasõ sağla- nacağõ anlamõna gelmez... Böyle bir durumda, isyan ha- reketinin Afganistan’dan bu ülkeyle sõnõr komşusu olan Pakistan’a sõçramasõ da mümkün... - Bölgede Taliban ve El Kaide birlikte mi hare- ket ediyor? Svat halkı Taliban’ı nasıl görüyor, destekliyor mu? Pakistan’daki Taliban’õn ajandasõ farklõ. Taliban’õn güçlenmesinin nedenleri arasõnda hükümetin, ülkenin bu bölgelerini ihmal eden polikasõnõn etkisi var. Aşiret böl- gelerinde yaşayanlar için yeterli iş olanaklarõ yok. Bölge- deki nüfusun yaklaşõk yüzde 18’i okuryazar. Temel ihti- yaçlardan birçoğu yoksun. İngiliz sömürge döneminden kal- ma ve ülkede başka hiçbir bölgede uygulanmayan Sõnõr Ya- sasõ sorunu daha da büyütüyor. Bu yasa, bölgedeki yöne- timin kararlarõnõ Pakistan temyiz mahkemelerine taşõn- masõna onay vermiyor. Bölgedeki nüfus yaklaşõk 10 mil- yon civarõnda. Tüm bu sorun ve yokluklar arasõnda mü- cadele eden bölge insanõ, barõnmalarõ ve yiyecek verme- leri için kendilerine yüklü miktarda para ödeyen El Kai- de ve Taliban’a bir nevi liman oluyorlar. Bölgede etkin bir yargõ ve hukuk sisteminin olmamasõ, mahkemelerin yavaş işlemesi suçla mücadelenin gerektiği gibi yürütülememe- si halk tarafõndan tepki topladõ. Bölge sakini, Taliban’õn şe- riat mahkemeleriyle daha hõzlõ yargõlama süreci uygula- yacağõ inancõ içindeydi. Ancak Taliban’õn adam kaçõrma, öldürme, okullarõ yerle bir etme, kõzlarõn eğitim görmesi- ni engelleme, kendi kanunlarõnõ uygulama yönündeki ha- reketleri bölgede örgüte yönelik karşõtlõğõ arttõrõyor. Tali- ban’õn şiddete başvurmasõ halkõn desteğini azalttõ. Sonuçta Svat halkõ son seçimlerde laik görüşlü Avami Ulusal Par- tisi’nin adaylarõna oy verdi. - Taliban’ın hedefi ne? Sadece şeriat mı yoksa tüm bölgede kontrolü ele geçirmek, Afganistan’daki Taliban’la güçlerini birleştirmek de amaçları ara- sında olabilir mi? Önceleri tek istekleri şeriattõ. Ancak hükümet kadar güç- lü olduklarõnõ gördükçe tüm isteklerinin kabul edilmesi yö- nünde bastõracaklardõr. Svat’taki Taliban sözcüsü Müslüm Han, Afganistan’daki Taliban’la ilişkileri olmadõğõnõ sa- vunuyor ancak oradan kendilerine “ABD’ye karşı bir- likte cihat” çağrõsõ gelirse, bu isteğe hayõr demeye- ceklerdir diye düşünüyorum. - Sizce ABD’nin Pakistan’la ilgili planları ne- ler? ABD’nin Pakistan’a yönelik insansız uçak- larla düzenlediği saldırılarını ve buna İslama- bad’ın tepkisini nasıl değerlendiriyorsunuz? Belki de amaçlarõ isyanõn yönünü Afganistan’dan Pakistan’a çevirmektir... Böylelikle petrol ve gaz zen- gini Orta Asya ülkelerine yönelik Afganistan’da yap- tõklarõ yatõrõmlardan kazanç sağlayabilirler... ABD, insansõz uçaklarõnõn Pakistan içinden kalktõğõnõ ka- bul etti. ABD uçaklarõ, El Kaide ve yandaşlarõna yö- nelik operasyonlarõ çerçevesinde aşiret bölgelerini vu- ruyorlar. Çok kereler doğru hedefi kaçõrõp masum- larõ hedef aldõlar. Bu da bölgede ABD karşõtlõğõna ne- den oluyor. Pakistan hükümetine gelince, ABD’nin bu saldõrõlarõ sürüyor ve Zerdari yönetimi bu ey- lemleri sadece kõnamakla yetiniyor. Feridullah Han: Peşaver’in üç tarafı aşiret bölgeleriyle çevrili. Buralardaki şiddet yüzünden yüz binlerce kişi evlerini terk ederek Peşaver’e geliyor. BM’ye göre, Peşaver’de yaklaşık 1.7 milyon Afgan mülteci yaşıyor. Svat’takiler de dahil olmak üzere Pakistan ordusunun bu bölgelerde militanlara yönelik operasyonları ve Taliban şiddetinin etkisiyle 1.2 milyon kişi evlerini terk etti, çoğu Peşaver’e sığındı. Hükümet için düzen ve yasaları sağlamak artık zor bir hale geldi. Giderek artan nüfusun temel ihtiyaçlarının karşılanmasında da güçlük yaşanıyor. (Fotoğraflar: AP) Pakistan’da orduyla Taliban arasında sıkışıp kalan yüz binlerce sivil yollara döküldü. (Fotoğraflar: AFP/AP) Pakistanlõ gazeteci Feridullah Han, İslamabad’õn bugüne kadar Svat’õ ihmal ettiğini söylüyor. Hindistan’õn önde gelen yazarlarõndan M. J. Akbar’a göre nükleer güç- Talibanizasyon bileşiminin etkisi ‘toksik’. M.J. Akbar: Bush’un Irak’taki savaşõ bitti, savaşõ İran kazandõ... Bush’un Afganistan’daki savaşõ bitmedi, ama Pakistan şimdiden kaybetmiş gibi gözüküyor. Feridullah Han: Taliban’õn şiddete başvurmasõ halkõn desteğini azalttõ. Svat halkõ son seçimlerde laik görüşlü Avami Ulusal Partisi’nin adaylarõna oy verdi.